سرويس فرهنگ و هنر جوان آنلاين: گسترش لایوهای اینستاگرام یکی از اتفاقاتی است که این روزها و در شرایط شیوع ویروس کرونا به دلیل داشتن اوقات فراغت بیشتری، شاهد آن هستیم.
در این لایوها و برنامههای زنده اینستاگرام، هر فردی تنها کافیست یک گوشی هوشمند به همراه داشته باشد و با تعدادی از فالوعرهایش. هراندازه بر تعداد حضور کاربران در این لایوهای اینستاگرام افزوده میشود، به نوعی اعتبار صاحب لایو بیشتر خواهد شد.
حجت الاسلام حامد قربان زاده کارشناس حوزه رسانه معتقد است: مهمترین اثری که این لایوها بر روی بینندگان خود میگذارند اثراتی است که روی ضمیر ناخودآگاه آنها گذاشته میشود. اینکه نوع خاصی از سبک زندگی عادی میشود، اینکه بعضی افراد بعضی حرفها را میزنند خود این باعث قبح شکنی توسط آن فرد میشود.
به همین بهانه گفت و گویی را در خصوص اثرات لایوهای اینستاگرام با وی داشته ایم. آنچه از نظر میگذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.
این روزها با توجه به شیوع بیماری کرونا، افراد در خانه مانده اند و بیشترین وقت خود را در فضای مجازی میگذارند. لایوهای اینستاگرامی هم این روزها جذابیتهای خاص خود را برای مخاطبانش دارند و بیشترین افراد را جذاب خود میکند. در خصوص لایوهای اینستاگرامی توضیح میدهید؟
یکی از امکاناتی که قبلا وجود نداشت، ولی امروز وجود دارد، لایوهای اینستاگرامی است. در گذشتههای حتی نزدیک امکان اینکه دیگران بفهمند که دونفر چه صحبتی با هم داشته اند بسیار سخت بود، اما امروزه با استفاده از ابزاری که در دسترس همگان بوده این امکان میسر شده است.
این امکان بسیار ابزار سودمندی است. چندی پیش دو نفر مجری و کارشناس تلویزیون که بنابه دلایلی برنامه شان قطع شده بود به وسیله همین ابزار برنامه خود را ادامه دادند و توانستند مقداری از مسائلی که در رسانههای عمومی نمیشد گفت را ادامه دهند.
لایوهای اینستاگرامی یک ابزار بسیار خوبی برای این طور موارد است. دو کارشناس مخالف یا موافق با هم میتوانند با برگزاری لایوهای ایسنتا و دعوت مخاطبان شان حرفهایی که در رسانههای عمومی نمیتوانند بنا به ملاحظاتی مطرح کنند را بدون پرده ارائه میدهند.
این موضوع تنها در کشور ما نیست بلکه در همه کشورها وجود دارد. برگزاری جلسات مناظره که مدت هاست در این فضای لایوهای اینستاگرامی وجود دارد، یکی از هزاران مزیت این فضاست که قبلا به این صورت و به این قیمت ارزان و به این راحتی وجود نداشت، اما امروز وجود دارد.
اهل فن میدانند برگزار کردن یک جلسه مناظره به نحوی بدون هیاهو چقدر کار دشوار و سختی است که برگزارکنندگان را دچار مشکل میکند؛ در حالی که امروزه میتوان به دور از هیاهو حرفها را گفت و تا ساعتها و حتی روزها این مناظرات، نقدها، پیشنهادات و یا ... در دسترس مراجعین خواهد بود، اما قطعا این ابزار همچون بقیه ابزار مدرنیسم دارای معایبی هم است.
اما در کنار این محاسن قطعا لایوهای اینستاگرامی معایبی هم دارند؟
بله. در کنار محاسن، معایبی هم وجود دارد، معایبی که بعضی اوقات فواید آن را میپوشاند. معروف است که وقتی ادیسون صفحه گرامافون را اختراع کرد چیزی که هرگز به ذهنش نرسیده بود که از این وسیله استفاده شود، استفاده صفحات گرامافون به عنوان موسیقی بود و حتی نقل است که او از اینکه این ابزار در راستای این هدف قرارگرفته ناراحت بود، اما به مرور به آن عادت کرد و آن را پذیرفت.
منظور من این بود که شاید مخترعین اینستاگرام وقتی که در حال طراحی این لایوها برای اپلیکیشن خود بودند هرگز فکر نمیکردند در دورهای مثل این دوره (که جبرا به وسیله کرونا همه خانه نشین و قرنطینه شده اند) این ابزار به این شدت و حدت توسط افراد استفاده شود و باعث موضوعات فرهنگی و سیاسی و ... شود.
متأسفانه آدمیزاد به گناه به صورت ناخودآگاه تمایل دارد و اگر چیزی او را راحتتر به این هدفش برساند او نیز قطعا در راستای رسیدن به آن تلاش میکند.
پربازدیدترین لایوهای اینستاگرام مربوط به پورناستارهاست
میگویند پربازدیدترین لایوهای اینستاگرام مربوط به پورناستارهاست. این جذابیت در همه جای دنیا وجود دارد. چون یکی از خاصیتهای فضای مجازی، مجازی بودن آن است و افراد بدون اینکه شناسایی بشوند میتوانند دیگران را ببینند و چک کنند.
جلوگیری کردن از این موضوع بینهایت سخت است و شاید بشود گفت که ناممکن است که بتوان ابزاری برای فیلتر کردن و یا جلوگیری از دسترسی افراد به بعضی از این امکانات ارائه داد. اساسا ذات این نوع رسانهها سرگرمی است. این فقط مشکل ما یا مشکل جوانان و کودکان ما نیست. طراحان این نرمافزارها آن را طوری طراحی کرده اند که شما ساعتها درگیر آن باشید و از نرم افزار آنها استفاده کنید.
این کار بسیار مشکل است و نیازمند پیوستهای فرهنگی بسیار زیادی است که باید به مرور به افراد ارائه شود. پیوستهایی در حیطه استفاده صحیح از ابزارهای موجود، حتی اگر رایگان ارائه شده باشند. قطعا هدفگذاری در این زمینه بسیار سخت خواهد بود، ولی ممکن است.
لایوهای اینستاگرامی چه تأثیری میتوانند روی کاربران شبکههای اجتماعی داشته باشند؟
قطعا مهمترین اثری که این لایوها بر روی بینندگان خود میگذارند اثراتی است که روی ضمیر ناخودآگاه آنها گذاشته میشود. اینکه نوع خاصی از سبک زندگی عادی میشود، اینکه بعضی افراد بعضی حرفها را میزنند خود این باعث قبح شکنی توسط آن فرد میشود.
برای مثال فرزند من نمیداند که فلان کلمه فحش بدی است، وقتی در لایو فلان فرد از زبان او میشنود که او این کلمه را چند بار به راحتی به کار میبرد به سراغ من میآید و از من میپرسد که بابا معنی فلان کلمه چیست؟ من در جواب او اگر بگویم فحش خیلی بدی هست قطعا سوال بعدی او این است که پس چرا فلانی بارها این کلمه را به کار برد؟ حتی اگر من هزار جواب دیگر هم بدهم این فرزند به مرور در ناخودآگاهش این کلمه نهادینه میشود و وقت و بی وقت از آن استفاده میکند و خود این باعث هزار موضوع جدید میشود. یعنی عادی سازی این قبیل کلمات که توسط افراد به کار برده میشود آفتهای جبران ناپذیری خواهد داشت.
روان شناسان و مشاوران به این موضوع اذعان کرده اند که گوشیهای تلفن همراه امروزه خود یکی از عوامل استرس زا هستند و باید راهکارهایی برای کاهش این استرس داشت.
نوع پوششها هم موضوع خاصی است که با توجه به فرهنگ ما باید به آن پرداخته شود. مثلا در فرهنگ ما روحانیون نوع خاصی از پوشش برای شان پذیرفته شده است، سیاسیون و فعالان اجتماعی و هنرمندان نوع خاصی از پوشش برایشان پذیرفته شده است، وقتی فلان هنرمند ما در تلویزیون نقش یک زن چادری بسیار مقید را بازی میکند و اساسا پیش مردم به همان الگو شناخته شده است، وقتی لایو اینستاگرامی او با فلان فرد با پوشش زننده پخش میشود، اولین چیزی که به ذهن افراد میرسد پشتپا زدن آن فرد به مقدسات فهمیده میشود. یعنی دو رویی، یعنی تضاد، یعنی عدم فهم دین.
برای مثال مردم ما اساسا آقای داریوش ارجمند را به مالک اشتر میشناسند. یعنی این بازیگر عزیز ما هزاران نقش تا الان بازی کرده است، ولی وقتی میخواهند بگویند داریوش ارجمند، میگویند مالک اشتر. حالا خیلی زشت میشود اگر مثلا این عزیز بازیگر ما بخواهد لایو اینستاگرامی با پوشش زننده داشته باشد. متأسفانه هنرمندان جوان ما به این چیزها توجه نمیکنند و نتیجهای که حاصل میشود ترویج ناخودآگاهانه نوع خاصی از سبک زندگی است که اثرات آن به مرور و طی چند سال مشخص خواهد شد.
به نظر شما میتوان چارچوبی برای لایوهای اینستاگرام تعیین کرد؟
حقیقتا تعیین چارچوب برای اینستاگرام برای دیگران سخت است. مثلا شما آیا میتوانید قانون بگذارید که از فردا هر کسی که در لایو اینستاگرامش بی حجاب بود فلان برخورد را با او صورت میدهید؟ آیا میتوانید قانون بگذارید که اگر کسی در لایو اینستاگرامش دروغ گفت یا تهمت زد یا هر چیز دیگری گفت با او فلان برخورد صورت میگیرد؟
قطعا این موضوع سخت و غیرقابل اجراست، زیرا لایوها بین دو نفر بوده و دیوار حاشا برای این افراد بسیار بلند است. تنها کاری که میتوان انجام داد ارائه پیوستهای فرهنگی است.
تهیه پادکستهای تلویزیونی برای اینکه هر چیزی را نبینیم. واقعا جای این مدل برنامهها و تبلیغات در میان برنامههای صدا و سیمای ما خالی است. صدا و سیما به عنوان بزرگترین دانشگاه طبق فرموده مرحوم امام خمینی (ره) حتما به صورت تهیه برنامههای جذاب و کلیپها و پادکستها و موشن گرافیها باید به این موضوع بپردازد که مردم هر چیزی را نبینند، هر صدایی را نشنوند، هر چیزی را نخوانند. اینها چیزهایی است که به مرور در افراد نهادینه میشود.
اگر صدا و سیما امروز همچنین مطالبی را درست کند شاید یک سال بعد بتواند میوههای آن را بچیند. به نظر من به جای اینکه برای تهیه کنندگان لایو بخواهیم چارچوب بزاریم باید برای بینندگان لایوها چارچوب بگذاریم. باید در این زمینه فرهنگ سازی کنیم.
اگر سلبریتیها و یا هر فردی که مخاطب دارد ببیند که مخاطبینش او را ترک میکنند و یا فلان رفتار او را نمیپسندند حتما در صدد اصلاح آن رفتار برخواهند آمد. این موضوع جزو چیزهایی است که بسیار دقیق است، چون اساسا حیات سلبریتی به داشتن مخاطب است.
اگر هنرمندی مخاطب و طرفدار نداشته باشد آن روز، روز مرگ آن فرد است. پس در نتیجه تلاش میکند که هنجارهای اجتماعی را رعایت کند. پس هدفگذاری اصلی باید روی مخاطبین باشد، نه روی برگزارکنندگان لایو.
به نظر شما چگونه باید مصرف اینستاگرام مدیریت شود و کاربران بتوانند رژیم مصرفی مناسبی داشته باشند؟
حجت الاسلام قربان زاده: اساسا مدل طراحی این نرم افزارها به گونهای است که شما بیشترین وقت تان را در آن بگذرانید. یعنی وقتی که اینستاگرام، تلگرام، واتساپ، یا هر برنامه دیگری را باز میکنید حداقل مدتی را در آن بگذرانید. این بسیار سخت است که افراد را به ترک گوشی هایشان وادار کنیم،، اما شدنی است.
کتابهای بسیار زیادی در این زمینه نوشته شده اند. من خودم چند پادکست صوتی در این زمینه گوش داده ام که به آموزش این راهکارها میپردازند. من در قسمت بیو (توضیخات) اینستاگرام و واتساپ و تلگرام خودم که بیشتر کاربرد دارد این موضوع را نوشته ام و حتی عکس پروفایل خودم را هم به صورت عکس نوشته گذاشته ام که در فاصلههای یک الی دو ساعته گوشی خودم را چک میکنم.
روان شناسان و مشاوران به این موضوع اذعان کرده اند که گوشیهای تلفن همراه امروزه خود یکی از عوامل استرس زا هستند و باید راهکارهایی برای کاهش این استرس داشت.
البته باید توجه داشت که امروزه اینستاگرام و تلگرام و ... منبع درآمد بسیاری از افراد است که خود این موضوع بسیار مهم است. نمیتوان یک راهکار کلی برای همه افراد داد، ولی این راهکاری که من ارائه دادم گزینهای بوده که در میان دهها راهکاری که در این زمینه ارائه شده بود پذیرفتم و انجام دادم.
برخی از لایوهای اینستاگرامی که درباره مسائل آسیب شناسی میکنند، توسط افرادی انجام میشود که از تخصص لازم برخوردار نیستند. بنظر شما چگونه باید این فضا را مدیریت کرد؟
این آسیب نه تنها در اینستاگرام، بلکه در خیلی از صفحات مجازی و بلکه حقیقی وجود دارد که افرادی که هیچ اطلاعی از موضوع ندارند به نقل یک موضوع میپردازند. شبیه این اتفاق برای من هم بارها افتاده است. یک بار در یک جلسهای مناظرهای با فردی داشتم. آن دوست عزیزمان وقتی دید جواب هایش صحیح نیست و به درب بسته خورد نهایتا برگشت گفت شما آخوندها همانهایی هستید که فردوسی درباره شما گفت است: «چو بخت عرب بر عجم چیره گشت/ همه روز ایرانیان تیره گشت». من هم بلافاصله در همان جلسه برگشتم گفتم که علاوه بر اینکه من از شما ایرانی اصیل تری هستم بنا به این دلایل، ولی یک نکته مهمی وجود دارد و آن هم این است که اگر ممکنه بگید فردوسی این حرف را در کجا زده؟ گفت در شاهنامه فردوسی است. گفتم دقیقا کجای شاهنامه این را نوشته؟ گفت آخرای شاهنامه آمده است؛ اتفاقا فایل کتاب شاهنامه را داشتم، تبلت خودم را دادم به او و گفتم این آخر شاهنامه، کجای آخرش این مطلب نوشته شده است؟ هر چقدر نگاه کرد چیزی پیدا نکرد و گفت که پیدا میکنم و نشان خواهم داد.
میگویند پربازدیدترین لایوهای اینستاگرام مربوط به پورناستارهاست. این جذابیت در همه جای دنیا وجود دارد. چون یکی از خاصیتهای فضای مجازی، مجازی بودن آن است و افراد بدون اینکه شناسایی بشوند میتوانند دیگران را ببینند و چک کنند.
میگویند پربازدیدترین لایوهای اینستاگرام مربوط به پورناستارهاست. این جذابیت در همه جای دنیا وجود دارد. چون یکی از خاصیتهای فضای مجازی، مجازی بودن آن است و افراد بدون اینکه شناسایی بشوند میتوانند دیگران را ببینند و چک کنند.
من به او گفتم که بقیه اطلاعاتتان هم مثل همین حرف است. من به او گفتم که من به همه قول میدهم که شما حتی یک بار هم شاهنامه فردوسی را نخوانده اید و حتی از نزدیک هم ندیده اید. به آن دوست عزیزم خیلی برخورد، ولی حقیقت بود.
خیلی از احادیث حتی به همین صورت جعل شده است. ما قرار نیست به هر قیمتی دین را تبلیغ کنیم ولو اینکه دروغ بگوییم. من به ندرت در گروهها عضو هستم، در یک گروهی فردی با انتساب یک حدیث به پیامبر (ص) گفت که فلان فرد بد است و فلان دعا را بخوانید.
من از آن فرد سند خواستم و فرد هم سندی برایم کپی کرد و در گروه فرستاد (به همراه کلی طعنه که فلانی این طوری گفته و مگر بد بودن فلانی موضوع پنهانی هست و ...) خلاصه من آن کتاب را خوانده بودم. دوباره به آن کتاب مراجعه کردم و به آن آدرسی که دوستمان فرستاده بود. عکس آن صفحه را در گروه گذاشتم و از دوستم هم خواستم که عکس آن صفحهای که ایشان به آن استناد کرده را بگذارند، نتیجه مشخص بود.
هر چند من در آن موضوع متهم شدم به اینکه طرفدار فلان فرد هستم و ...، ولی مطلب من درست بود. حتی برای اثبات خباثت یک فرد یا گروهی نباید به دروغ جعل حدیث کرد. یعنی خواستم بگویم این آفت حتی در بین متدینین ما هم بعضا وجود دارد.
چه راهکاری در این زمینه پیشنهاد میکنید؟
باید خودمان حواسمان به خودمان باشد. اگر میبینیم که صداوسیمای ما در این زمینه کوتاهی میکند و به افراد آموزش استفاده از فضاهای مجازی را نمیدهد ما خودمان باید دست به کار شویم.
خداوند متعال در قرآن جملهای دارد که میفرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ» ترجمه خودمانی این آیه این است که خودتان حواستان به خودتان باشد، در وهله بعدی هم سعی کنید به خانواده خودتان آموزش دهید.
شما باید به فکر خودتان و اطرافیانتان باشید، دیگران به فکر شما نیستند. اگر آتشی در خانواده بیفتد اول از همه آسیبش دامن خود شما را میگیرد. به فرزندان خودتان، خودتان آموزش استفاده از فضای مجازی را بدهید و صدالبته قبل از فرزندان خودتان، بایستی که خودتان آموزش استفاده از فضای مجازی را دیده باشید.