سرویس زنان جوان آنلاین: مطابق با آمار رسمی وزارت بهداشت حدود ۵ /۳ میلیون زوج نابارور در ایران وجود دارد و به رغم گلایه‌های این زوجین از هزینه‌های سنگین خدمات کمک باروری، وزارت بهداشت مدعی است ۸۵ درصد این هزینه‌ها را برای هر زوج نابارور تأمین می‌کند؛ ادعایی که واکنش بسیاری از متخصصان و پژوهشگران را به دنبال داشته است، به‌طوری که نمایندگان مردم در کمیسیون بهداشت مجلس این رقم را تنها ۲۰ درصد ذکر کرده اند و از اینکه در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ ردیفی برای این موضوع مشخص نشده است معترض هستند. در این میان برخی مدیران بیمه دست به طرح رقم‌های نجومی تا ۵ هزار میلیارد تومان به عنوان اعتبار مورد نیاز برای حمایت بیمه از زوجین نابارور زده‌اند که باید توسط دولت به بیمه‌ها تزریق شود. به منظور روشن شدن این اظهارات ضد و نقیض با پیمان ضیائی پژوهشگر حوزه ناباروری کشور به گفتگو نشسته‌ایم.
برای شروع گفتگو بفرمایید اساساً ناباروری چیست؟
زوجی که بعد از حداقل یک‌سال تلاش برای باروری صاحب فرزند نشوند جزو زوجین نابارور محسوب می‌شوند. ناباروری یا ریشه در علل مردانه یا زنانه یا هر دو دارد. آمار‌ها نشان می‌دهند ۴۰ درصد ناباروری‌ها مربوط به مردان و ۴۰ درصد ناباروری‌ها مربوط به زنان، ۱۰ درصد ناباروری‌ها مربوط به هم مرد و هم زن است و ۱۰ درصد دیگر را هم عوامل ناشناخته تشکیل می‌دهند.
چه تعداد زن و چه تعداد مرد نابارور در کشور وجود دارد؟ منبع این آمار چیست و چقدر به واقعیت نزدیک است؟
طبق آخرین آمار بیش از ۲۲ درصد زوجین در سن باروری، نابارورند و ناباروری اولیه دارند، یعنی زوجی که بچه ندارند و نمی‌توانند بچه‌دار شوند. ناباروری ثانویه برای زوجینی تعریف می‌شود که از ازدواجشان صاحب حداقل یک بچه شده‌اند. ۲۲ درصد زوجین در سن باروری، جمعیتی نزدیک به ۵/ ۳ میلیون زوج یعنی ۷ میلیون نفر را تشکیل می‌دهند؛ یعنی با احتساب والدین هر یک از زوجین، جمعیتی حدود ۲۸ میلیون نفر از مسئله ناباروری در کشور متأثر هستند، چون مقوله فرزندآوری برای خانواده‌های ایرانی خیلی مهم است و طبق آخرین آمار همه زوجین ایرانی حداقل یک بچه را می‌خواهند که تبعاً با توجه به تغییرات نرخ باروری و تحولات اجتماعی این موضوع در خانواده‌ها، اقوام و بستگان زوجین نیز وجود دارد.
مطالعات نشان می‌دهد اکثر زوج‌های نابارور از خانواده‌های کم برخوردار جامعه هستند. منبعی که از آن آمار شیوع ناباروری استناد می‌شود ماحصل و افشره چندین گزارش رسمی از داخل و بیرون کشور است. اگر آمار سازمان بهداشت جهانی را در کنار گزارشات رسمی وزارت بهداشت و درمان کشور، مطالعات انجام شده توسط مراکز مهمی مانند ابن‌سینا و دانشگاه تهران بگذاریم به رقم ۲۲ درصد می‌رسیم.
تبعات فردی، خانوادگی و اجتماعی آن کدامند؟
ناباروری دارای تبعات فردی، خانوادگی و اجتماعی است و، چون فرزندآوری برای خانواده‌های ایرانی خیلی مهم است عدم آن فشار‌های روحی و روانی زیادی را برای فرد نابارور، روابط زناشویی و خانوادگی به همراه دارد، به‌طوری که حتی باعث بروز خشونت بین زوجین، سردی روابط عاطفی بین آن‌ها و حتی طلاق می‌شود؛ یعنی مردی که همسر او نابارور است مسئولیت را از خود ساقط دانسته، زن را طلاق می‌دهد و سراغ ازدواج دیگری می‌رود تا بتواند صاحب فرزند شود که در اینجا زن به لحاظ روحی آسیب می‌بیند.
زوجین نابارور در محیط پیرامونی خود زوجین منزوی هستند و، چون ناباروری یک قبح اجتماعی محسوب می‌شود از حضور در اجتماعات پیرامونی به خاطر ناتوانی در فرزندآوری ابا و ترس از جمع دارند و فراری هستند. مطالعات انجام شده حاکی از آن است که زنان نابارور از حضور در مراسم‌هایی که برای یک زن تازه فارغ شده برگزار می‌شود فراری هستند، چون همه افراد حاضر در جمع یک نگاه ترحم‌آمیز و تحقیرآمیزی به زن نابارور دارند.
روش‌های رایج کمک باروری کدامند؟ کدامیک در ایران مرسوم‌تر است؟ هزینه‌های این روش مرسوم برای یک دور باروری چقدر است؟
یکسری از زوجین به علت مسائل خیلی ابتدایی نابارور هستند که با مشاوره در مورد کیفیت روابط زناشویی هم مشکل آن‌ها حل می‌شود و به سادگی صاحب فرزند می‌شوند. یکی از روش‌های کمک باروری دارو درمانی است؛ یعنی رفع موانع باروری به وسیله مصرف دارو‌های تحریک‌آمیز غدد جنسی زن و مرد.
دیگر روش‌های کمک باروری هم یکسری جراحی‌هایی است که در دنیا و ایران مرسوم هستند که براساس میزان موفقیت و شیوع استفاده، سطح بندی دارند که ساده‌ترین آن‌ها عمل IUI که لقاح داخل رحمی است و احتمال موفقیت آن حدود ۱۰ درصد است و به ندرت برای زوجینی که درگیر مسائل ابتدایی ناباروری هستند استفاده می‌شود و برای مواردی که اصل مشکل ناباروری مربوط به مرد، اما زن به هر لحاظ آماده است و مشکلی ندارد استفاده می‌شود.
اما شایع‌ترین عمل که در کل دنیا و ایران استفاده می‌شود عمل جراحی «IVF» (لقاح آزمایشگاهی) است که یک مقدار پیشرفته‌تر از آن روش ICSI است. در روش IVF جنین در شرایط آزمایشگاه تشکیل و بعد به رحم زن انتقال داده می‌شود. روش ICSI هم همین روش است، اما با کمی تفاوت در مراحل آزمایشگاهی آن.
عمل IVF و ICSI شایع‌ترین عمل کمک باروری در ایران است که یک دور عمل آن در مراکز دولتی ایران به‌طور میانگین ۵ /۸ میلیون است که بنا بر میزان نیاز برخی زوجین به بعضی دارو‌ها و عمل‌های خاص این هزینه می‌تواند بیشتر هم شود و از آنجایی که مراکز کمک باروری به شکل عادلانه در ایران توزیع نشده‌اند بسیاری از اوقات زوجین برای استفاده از خدمات این مراکز نیاز به سفر دارند که ما هزینه حمل و نقل و اسکان و... را در این رقم وارد نکرده‌ایم.
روش IVF و ICSI عموماً دارای احتمال موفقیت ۳۳ درصد هستند و زوجین باید سه عمل انجام دهند تا در یکی از این سه عمل لقاح صورت بگیرد و فرزنددار شوند، لذا زوج ایرانی نابارور برای داشتن یک بچه باید ۲۵ میلیون تومان فقط برای عمل در مراکز دولتی بپردازند که هر یک عمل در مراکز خصوصی ۱۸ میلیون است؛ یعنی برای یک بچه، زوجین در مراکز خصوصی متقبل ۵۴ میلیون تومان می‌شوند که این رقم هم منهای رقم مورد نیاز برای حمل و نقل، دارو و دیگر موارد است.
چند مرکز کمک باروری در کشور وجود دارد و این مراکز نیاز چند درصد جمعیت نابارور را پاسخگو هستند؟ آیا امکان استفاده از امکانات این مراکز برای همه ناباروران مقدور است و همه ناباروران به مراکز کمک باروری دولتی دسترسی دارند؟
وزارت بهداشت مدعی است ۸۴ مرکز کمک باروری در کشور وجود دارد، اما بررسی‌های ما نشان می‌دهد ۷۵ مرکز کمک باروری فعال در کشور داریم. از این ۷۵ مرکز، ۳۳ مرکز دولتی و ۴۲ مرکز خصوصی هستند و نکته مهم‌تر اینکه ۲۷ عدد از این مراکز فقط در شهر تهران هستند؛ یعنی تهران بیش از ۳۰ درصد تعداد مراکز ناباروری کل کشور را در خود دارد. علاوه بر آن کیفیت مراکز تهران از کیفیت کل مراکز شهرستان‌ها جز یزد بیشتر است، درحالی‌که تهران تنها ۸ میلیون جمعیت دارد و ۱۱ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهد و توزیع مراکز کمک باروری در کشور بسیار نامتوازن و ناعادلانه است.
حتی برخی استان‌ها اصلاً مرکز ناباروری در خود ندارند که استان‌های ایلام، خراسان شمالی و خراسان جنوبی از این جمله هستند و مجبورند برای درمان به مراکز درمانی دیگر استان‌ها مراجعه کنند. گفتیم که برای هر بچه باید سه عمل انجام شود و برای هر عمل لازم است زوجین هشت بار به مرکز کمک باروری مراجعه کنند؛ یعنی حداقل ۲۵ بار مراجعه به مرکز برای هر بچه لازم است و هزینه این رفت‌وآمد‌ها برای زوجین نابارور سنگین است و بار روانی فاجعه باری به زوجین تحمیل می‌کند و روی کیفیت زندگی و روابط زناشویی آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.
البته استان خراسان جنوبی دارای یک مرکز کمک باروری است که فقط عمل IUI انجام می‌دهد که عمل پیچیده‌ای نیست و چندان هم برای زوجین نابارور کاربردی ندارد. در استان‌های دیگر هم دسترسی زوجین به این امکانات قابل توجه نیست. مثلاً زوجین نابارور در کردستان باید یک‌سال در صف انتظار بمانند تا نوبت خدمات‌دهی به آن‌ها حتی دادن آزمایش اولیه برسد. صف آزمایش اولیه برای بیمارستان آیت‌الله موسوی زنجان شش ماه است و به ما عنوان کردند اگر کار مراجعان به عمل بکشد باید یک سال و نیم در صف بمانند. این موضوع در دیگر استان‌ها هم هست و نشان از وضعیت فاجعه‌بار رسیدگی وزارت بهداشت به این مسئله دارد.
آیا جمعیت نابارور از سوی دولت و وزارت بهداشت یا بیمه‌ها برای تأمین هزینه‌ها حمایت می‌شوند یا یارانه‌ای به آن‌ها تعلق می‌گیرد؟ مقدار آن چقدر است؟
وضعیت پوشش بیمه‌ای زوجین نابارور در ایران از بدترین انواع حمایت از درمان ناباروری در دنیاست. رژیم اشغالگر قدس مقرر کرده است هر زوج نابارور یهودی می‌تواند هر زمان و به هر تعدادی که بخواهد خدمات کمک باروری رایگان دریافت کند. در فرانسه نیز چهار عمل IVF و شش عمل IUI رایگان است، اما به ایران که می‌رسیم وضعیت کاملاً برعکس می‌شود. فقط برخی دارو‌های کمک باروری تحت پوشش بیمه قرار دارند که بیمه نهایتاً تا ۷۰ درصد این هزینه‌ها را پرداخت می‌کند که ۷۰ درصد برای این دارو‌ها کم است، چون زوجین زیاد به این دارو‌ها نیاز دارند و هزینه تأمین این دارو‌ها زیاد است؛ یعنی یکی از آمپول‌های مربوط به کمک باروری ۷۰۰ هزار تومان است که اولاً دولت ۵۰۰ هزار تومان آن را تا ۷۰ درصد تحت پوشش قرار می‌دهد و ۳۵۰ هزارتومان آن را می‌پردازد و زوج نابارور باید ۳۵۰ هزار تومان دیگر را پرداخت کند، این درحالی است که در یک سیکل درمان گاهی پنج عدد از این آمپول نیاز است.
عمل‌های کمک باروری در ایران همردیف عمل‌های زیبایی تحت پوشش بیمه نیستند و بیمه‌های پایه هیچ مسئولیتی در برابر عمل‌های کمک باروری IVF، ICSI یا IUI و... ندارند و خیلی ناباورانه آن را همردیف عمل‌های زیبایی می‌دانند.
وزارت بهداشت ادعای تأمین ۸۵ درصدی هزینه‌های ناباروری را دارد، درحالی‌که سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس این ادعا را رد و اعلام کرده که وزارت بهداشت تنها ۲۰ درصد هزینه‌ها را تأمین می‌کند، نظر شما چیست؟
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ذیل سیاست‌های کلی جمعیت اعلام کرد من از زوج‌های نابارور حمایت می‌کنم، چون بند ۳ سیاست‌های کلی جمعیت عنوان می‌کند از زوج نابارور باید حمایت بیمه‌ای صورت گیرد. هم اکنون وزارت بهداشت سالانه از دولت ۲۰۰ میلیارد تومان پول می‌گیرد که البته خود وزارت بهداشت می‌گوید دو تا ۲۰۰ میلیارد تومان از دولت می‌گیرد یکی به اسم درمان ناباروری و ۲۰۰ میلیارد دیگر به اسم تدوین و اجرای سیاست‌های جمعیتی که آن هم خود وزارت بهداشت اذعان می‌کند خرج ناباروری می‌نماید؛ یعنی بنا بر اظهارات خود وزارت بهداشت، این وزارتخانه سالانه ۴۰۰ میلیارد تومان می‌گیرد و ادعا می‌کند ۸۵ درصد هزینه درمان ناباروری را می‌پردازد.
بررسی‌های ما نشان می‌دهد این ادعای وزارت بهداشت کذب است، چون برای یک عمل ICSI که به‌طور میانگین ۵/۸ میلیون تومان هزینه می‌برد کمک وزارت بهداشت به زوجین نابارور یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان است البته این رقم شامل هر زوجی نمی‌شود؛ زوجی که زن زیر ۴۵ سال باشد، تا الان صاحب فرزند نشده باشند یا تنها یک فرزند داشته باشند. تا قبل از این رقم یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان تنها به یک عمل اختصاص داده می‌شد و به تازگی برای دو به عمل پرداخت می‌شود.
اگر رقم یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومانی که وزارت بهداشت برای یک عمل به زوجین نابارور می‌دهد را در کل سیکل‌های درمانی یک‌سال ضرب کنیم متوجه می‌شویم رقم به دست آمده ۲۰ میلیارد تومان است که بسیار کمتر از ۲۰۰ میلیارد تومان دریافتی وزارت بهداشت از دولت برای کمک به زوجین نابارور است و معلوم نیست آن ۳۸۰ میلیارد دیگر کجا می‌رود که احتمالاً وزارت بهداشت آن را به دیگر زخم‌های خود می‌زند و این بزرگ‌ترین جفا به زوج‌های نابارور است. ممکن است وزارت بهداشت بگوید بقیه هزینه دریافتی از دولت را هزینه تأسیس مراکز کمک باروری می‌کند که در این صورت باید بگوییم وزارت بهداشت حق ندارد از این پول برای تأسیس مراکز استفاده کند، چون تأسیس مراکز ردیف‌های بودجه خودش را دارد. از سویی وزارت بهداشت باید مشخص کند در سال ۹۶ که ۲۰ میلیارد تومان خرج یارانه ناباروری کرده است با ۳۸۰ میلیارد دیگر تنها حدود ۱۳ مرکز تأسیس کرده است درصورتی‌که هزینه تأسیس این مراکز نهایتاً ۴۰- ۳۰ میلیارد تومان می‌شده، لذا هنوز تکلیف ۳۴۰ میلیارد دیگر نامشخص است.
آقای موهبتی مدیرعامل بیمه سلامت در خبری که روی سایت وزارت بهداشت موجود است عنوان کرده‌اند بیمه‌ها برای حمایت از ناباروران به تخصیص ۵ هزار میلیارد اعتبار توسط دولت نیاز دارند. شما این رقم را چقدر صحیح می‌دانید و منشأ این رقم چیست؟ آیا خطر سوءاستفاده شرکت‌های بیمه وجود دارد؟
نکته‌ای که وجود دارد این است که طبق گزارشات وزارت بهداشت سر جمع ظرفیت ارائه خدمات کمک باروری کشور در یک سال، ۳۳ هزار سیکل درمانی است که این رقم به آمار‌های جهانی در مورد ایران نزدیک است که اگر این رقم را در ۹۰ درصد هزینه انواع سیکل‌های درمانی کنید به رقمی کمتر از ۲۰۰ میلیارد تومان می‌رسید؛ یعنی وزارت بهداشت با ۲۰۰ میلیاردی که به اسم یارانه کمک باروری می‌گیرد می‌تواند ۹۰ درصد هزینه همه انواع روش‌های کمک باروری را که در کل یک‌سال ارائه می‌شود پرداخت کند. همین پول اگر به بیمه‌ها داده شود می‌توانند ۹۰ درصد هزینه‌های کمک باروری را بپردازند و نیاز به رقم‌های عجیب و غریبی، چون ۵ هزار میلیارد تومان که توسط برخی مدیران بیمه حوزه درمان مطرح می‌شود نیست. در واقع طرح چنین ارقامی از سوی شرکت‌های بیمه نوعی خیز برداشتن برای سوءاستفاده از بودجه بیت‌المال است که ۵ هزار میلیارد تومان بگیرند و ۲۰۰ میلیارد تومان خرج کنند و بقیه ۴۸۰۰ میلیارد تومان را به جیب بزنند.
دیگر نماینده مجلس بشیر خالقی عنوان نموده‌اند بیمه‌ها به علت کوتاهی دولت هزینه‌های درمان ناباروری را تقبل نمی‌کنند، نظر شما چیست؟
حرف ایشان حرف دقیقی نیست، چون آنچه برای بیمه‌ها جهت پوشش هزینه‌های کمک باروری تعریف شده بخش دارو است که اتفاقاً هم بیمه‌ها دارند به خوبی این موضوع را پوشش می‌دهند، اما نکته این است که اولاً عمل‌های کمک باروری باید بیمه باشند که نیستند دوماً کسی که دارد کوتاهی می‌کند خود وزارت بهداشت است و اوست که باید پولی را که برای درمان ناباروری می‌گیرد خرج زوج‌های نابارور نماید.
ناباروری به عنوان یک مشکل خانوادگی و تمایل خانواده‌ها به داشتن فرزند و به عنوان یک مشکل جمعیتی برای کشور است. بهترین راه‌حل برای تأمین هزینه‌های کمک باروری را چه می‌دانید؟
نظر من این است که این ۲۰۰ میلیارد تومانی که بابت یارانه کمک باروری توسط دولت به وزارت بهداشت و درمان داده می‌شود از وزارت بهداشت گرفته و مستقیماً به بیمه‌ها داده شود تا آن‌ها ۹۰ درصد هزینه‌های ناباروری را تا سه سیکل درمانی برای هر زوج پوشش دهند.
