مشکلات ناشی از خشکسالی وکویری شدن برخی از استان‌های کشور از جمله دلایلی است که موجب شده تا برای جلوگیری از ریزگرد‌ها و فرسایش خاکی طرح‌های بوته ودرختکاری در این مناطق با جدیت دنبال شود. دراین میان خراسان شمالی از جمله استان‌های کشور به شمار می‌رود که به دلیل خشکسالی وکاهش میزان مراتع وجنگلهایش از چند دهه قبل برنامه کاشت درختان از جمله درختچه‌های تاق را در برنامه خود قرار داده است. این موضوع موجب شد تا مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی اعلام کند: «این استان بیشترین میزان جنگل بیابانی در کشور را دارد، به طوری که تاکنون ۵۷۰ هزار جنگل بیابانی در این منطقه ایجاد شده است.»
خراسان رضوی بادارابودن ۱۱ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتاروسعت که از این میزان هشت میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار عرصه‌های منابع طبیعی و از این گسترده شش میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار مرتع است. با این وجود تعداد۱۶ کانون بحرانی فرسایش بادی و پنج میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار رخساره‌های بیابانی در خراسان رضوی وجود دارد که میزان جنگل‌ها در برابر آن ناچیز است. این درحالی است که جمعیت خانواده‌های وابسته به مراتع خراسان رضوی را ۷۶ هزار نفر است که با توجه به سهم ۷.۵ درصد مراتع استان از کل مراتع کشور وابستگی مردم این منطقه به مراتع حدود ۸.۳ درصد است که از متوسط کشوری بالاتر است.
همچنین متوسط فرسایش خاک در این استان حدود ۱۵ تن است این درحالی است که متوسط این شاخص در دنیا درزمینهٔ فرسایش خاک پایین‌تر و نزدیک به هشت تن است. وجود عرصه‌های بیابانی در ۱۶ شهرستان خراسان رضوی موجب شده تا ایجاد جنگل‌های طبیعی و گونه‌های قابل بهره برداری به میزان سالانه ۵۰۰ هکتار انجام پذیرد. هم اکنون گونه‌های قابل بهره برداری در جنگل‌های دست ساز شامل پسته، سماق، بادام و عناب و همچنین گیاهان دارویی است.
بیابان‌های خراسان رضوی جنگلی می‌شود
شرایط کویری وخشک وسست بودن خاک در برخی از مناطق کشور ازجمله خراسان رضوی موجب شده تا تنها برخی از درختان وگباهان خاص را دراین مناطق کاشت.با توجه به مزیت‌های تاغ در سطوح بیابانی و تاثیر ریشه این گیاه در افزایش مقاومت و انسجام خاک، کاشت آن از برنامه‌های اصلی و جدی در قالب طرح‌های بیابانزدایی استموضوعی که از چند دهه قبل کاشت آن در دستوراداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان‌رضوی قرار گرفت.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌رضوی با تایید این مهم وبرنامه ریزی‌ها برای کاشت درخت در مناطق خشک این استان می‌گوید: «خراسان رضوی بیشترین میزان جنگل بیابانی در کشور را دارد و تاکنون ۵۷۰ هزار جنگل بیابانی ایجاد شده است. همچنین سالیانه یک میلیون اصله نهال توسط نهالستان‌های ما تولید می‌شود.» علیرضا صحرایی می‌افزاید: «هدف اصلی ایجاد سرسبزی و حفظ خاک است؛ در حوزه ایجاد سرسبزی بخشی از کار با جنگل‌کاری‌های بیابانی صورت می‌پذیرد. خراسان رضوی بیشترین میزان جنگل‌های بیابانی را در کشور دارد و از سال ۱۳۴۴ که این عملیات در سبزوار آغاز گردید، تاکنون ۵۷۰ هزار هکتار جنگل بیابانی توسط این مجموعه ایجاد شده است و توانسته‌ایم ۱۵ کانون بحران فرسایش بادی را مهار کنیم.»
وی در خصوص اینکه در کدام مناطق درخت کاری انجام خواهد گرفت بیان می‌کند: «هر جا امکان داشته از گونه‌های جنگلی استفاده کرده‌ایم که نمونه آن در پارک‌های جنگلی شهر‌ها مشاهده می‌شود و در بعضی از شهر‌ها با واگذاری این مجموعه‌ها به شهرداری‌ها فضای مفرحی برای مردم ایجاد شده است.» از آنجا که حوزه منابع طبیعی از چالش‌های اولویت‌دار دولت است که با تمرکز بر دو حوزه‌ی ریزگرد‌ها و مسائل آب و سیلاب‌ها دنبال می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد، در سال‌های گذشته اعتبارات خوبی از محل صندوق توسعه ملی برای این موارد در نظر گرفته و تخصیص داده شد و اکنون دیگر به شکل حاد یا خطرساز مساله ریزگرد‌ها را در استان خراسان رضوی وجود ندارد.
این مهم درحالی است که در حوزه آب هم حدود ۳۰ میلیارد تومان تخصیص یافت که از این محل ۱۱۳ پروژه آبخیزداری و حدود ۱۰ هزار هکتار کارهای بیولوژیکی نظیر درخت‌کاری و بوته‌کاری انجام شده، وقرار است برای سال جاری هم ۱۵۰ میلیون دلار از صندوق توسعه ملی تخصیص داده شود که ادامه پروژه‌ها اجرا شود. به گفته مسئولان منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌رضوی هدف از اجرای پروژه‌های مربوط به آب کنترل فرسایش و سیلاب است که در نتیجه به استحصال آب برای قنوات پایین دست هم منجر می‌شود و قرار براین است که این برنامه‌ها در سال جاری با شدت بیشتری دنبال شود البته این پروژه‌ها بیشتر در مناطقی که خود مردم تمایل داشته باشند و همکاری نماینده اجرا می‌شود. همچنین حوزه تثبیت مالکیت دولت یکی از اهداف و برنامه‌های ما در سال جاری است که هشت میلیون و ۲۰۰ هزار عرصه منابع طبیعی داریم و همچنین مسائل بیابانزدایی، آبخیزداری و آب‌خوان داری از سایر اولویت‌ها برای سال ۹۸ است.
از آنجا که پارک جنگلی تربت جام نیز در شرایط نامناسبی به سر می‌برد لذا این مهم می‌طلبد تا احیاء این مکان نیز به طور جدی دنبال شود. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌رضوی با تایید این مهم می‌گوید: «ه برای پارک جنگلی تربت‌جام مشکلاتی به وجود آمد که نمونه آن را در هیچ جای استان نداشتیم. در مقطعی سیاست‌ها بر واگذاری و احاله مدیریت این مجموعه‌ها بود که مشکلاتی برای بهره‌بردار تربت‌جام به وجود آمد و نتوانست به قرارداد عمل کند.» صحرایی می‌افزاید: «بر همین اساس خسارت‌هایی به پارک وارد شده که به استناد دستورالعمل‌ها و قراردادی که منعقد شده از بهره‌بردار گرفته خواهد شد. البته باید توجه داشت که بهره‌بردار اقداماتی را هم در این مجموعه انجام داده که از کارشناس رسمی دادگستری درخواست کردیم هزینه‌هایی که انجام و خسارت‌هایی را که وارد شده است، بررسی نمایند؛ همچنین ما هزینه‌هایی را قبول می‌کنیم که در راستای کتابچه‌ی طرحی که مد نظر بوده انجام شده باشد.»
وی ادامه می‌دهد: «مرجع حل اختلاف در قرارداد کمیسیون ماده ۱۳ است که این کمیسیون اختیار خلع مالکیت پارک جنگلی از بهره‌بردار را دارد و اکنون این خلعیت انجام شده و چنانچه بهره‌بردار شکایتی هم داشته باشد صرفا در حوزه مسائل مالی می‌تواند ورود کند و حقی درباره کار‌هایی اجرایی ندارد و این امور به خود منابع طبیعی مربوط است.» به گفته این مسئول، از آنجا که حفظ و بهسازی پارک‌های جنگلی از رسالت‌های اداره منابع طبیعی است که از سال ۱۳۴۰ انجام می‌شود لذا با برطرف کردن مشکلات پارک اعم از آبیاری، تجهیزات و ... تلاش می‌کنیم ظرف یک ماه این پارک را از روز اولش بهتر سازیم و مردم بتوانند در فصل تابستان از این فضا استفاده نمایند.
دراین میان بکی از بحث‌هایی که در این رابطه مطرح است موضوع واگذاری این پارک به بخش خصوصی است، این درحالی است که بحث احاله مدیریت پارک به صورت ۱۰۰ درصد منتفی نیست. صحرایی با تایید این مهم می‌افزاید: «اما اگر هم بخواهیم پارک را واگذار نماییم، ابتدا آن را به یک حالت ایده‌آلی خواهیم رساند تا یک سطح سبز مشخصی را تحویل بهره‌بردار قرار دهیم.» وی ادامه می‌دهد: «منابع طبیعی نهالستان‌های مختلف و متنوعی را در سطح استان دارد که سالیانه یک میلیون اصله نهال هم تولید می‌کند و تلاش می‌کنیم تنوع گونه‌ای پارک را هم افزایش دهیم تا از این حالت که فقط درخت کاج است، خارج شود.»
کاشت درخت تاغ در سه هزار هکتار از بیابان‌های خراسان رضوی
شرایط آب وهوایی وخاک موحود در استان خراسان رضوی موجب شده تا درختان تاغ در اولویت کاشت این مناطقه تا حدودی خشک وبیابانی قرار بگیرد. تاغ گیاهی است به صورت درختچه با مقاومت زیاد در برابر خشکی و گرما با ریشه‌ای گسترده که جهت جلوگیری از گسترش کویر از آن استفاده می‌شود، زیرا این درخت با آب و هوای خشک و زمین‌های شور نواحی کویری بسیار سازگار بوده و در خاک‌های سبک و شنی و همچنین بر روی تپه‌های شنی به خوبی رشد می‌کند. چوب تاغ نیز آن از نظر سوخت و تهیه ذغال مورد توجه بوده و همچنین در صنعت نئوپان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
رشد ریشه‌های تاغ در سال‌های اول و دوم تا حدود دو و نیم متر و در سال‌های بعد تا ۱۶ متر در خاک نفوذ می‌کند. تاغ را نمی‌توان یک گیاه علوفه‌ای بشمار آورد، ولی در پناه خود محیط خاصی را ایجاد می‌کند که گیاهان علوفه‌ای بهتر بتوانند رشد کنند. رئیس دفتر امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با تایید ابن موضوع می‌گوید: «از ابتدای امسال تاکنون عملیات کاشت درخت تاغ در سطح سه هزار و ۷۳۰ هکتار از بیابان‌های این استان اجرا شده است. «محمد حسن آحاد می‌افزاید: «با توجه به مزیت‌های تاغ در سطوح بیابانی و تاثیر ریشه این گیاه در افزایش مقاومت و انسجام خاک، کاشت آن از برنامه‌های اصلی و جدی در قالب طرح‌های بیابانزدایی است.»
وی به زادآوری خوب گیاه تاغ اشاره کرده و ادامه می‌دهد: «بعد از گذشت چند سال از نگهداری و ثبات این گیاه، درختچه تاغ به صورت طبیعی در منطقه محل کاشت گسترش می‌یابد.»
به گفته رئیس دفتر امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی، در صورت تحقق اعتبارات ملی و استانی امسال در سطح هفت هزار و ۲۷۰ هکتار از عرصه‌های بیابانی استان نهالکاری درخت تاغ انجام می‌شود و تاکنون عملیات اجرایی در سطح سه هزار و ۷۳۰ هکتار محقق شده و ادامه آن در شهرستان‌های سبزوار، گناباد، سرخس، بردسکن و خواف انجام می‌شود.
برنامه ویژه برای توسعه جنگل‌ها
طبق آمار ارایه شده از سوی کارشناسان سالانه ۱۰۰ هزار هکتار از جنگل‌های کشور به بیابان تبدیل می‌شود، که با شناسایی و ثبت موقعیت جغرافیایی جنگل‌ها می‌توان از وقوع این اتفاق جلوگیری کرد. این موضوع مهم موجب شد تا مقام معظم رهبری مجوز برداشت ۲۰۰ میلیون دلاری از صندوق توسعه ملی برای احیاء منابع طبیعی و آبخیزداری کشوررا صادر کنند موضوعی که موحب شد تا در سال ۹۷ نزدیک به ۲۵ هزار هکتار جنگل کاری در سطح‌کشور انجام بگیرد.
رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور با اشاره به اقدامات مطلوب در راستای حفظ منابع طبیعی و جنگل کاری دراین خصوص می‌گوید: «: قطعا مراقبت و حفظ بیش از ۱۳۵ میلیون هکتار منابع طبیعی کشور با همراهی و مشارکت مردم امکان پذیر است.» خلیل آقایی با اشاره به اینکه طرح کاداستر حدود سه سال است که درکشور آغاز شده و ازسال گذشته با سرعت بالایی در سطح منابع ملی در حال اجراست می‌افزاید: «در نظر داریم امسال در سطح ۱۴ میلیون هکتار از جنگل‌های کشور این طرح را اجرایی کنیم.»
