سيمين جم
همه پدر و مادرها نگران فرزندانشان هستند. شايد حتي پدر يا مادري را نتوان در دنيا پيدا كرد كه نگران فرزند خود نباشد. اين نگراني به شكل‌هاي مختلف خود را نشان مي‌دهد و البته در بسياري موارد نيز بي‌مورد و افراطي است اما واقعيت آن است گاه نگراني والدين يكي از بهترين سازوكارهاي دفاعي براي حفاظت از فرزندان است. البته نگراني به خودي خود كافي نيست و بايد مهارت‌هاي تربيت فرزند و برخورد با مشكلات بچه‌ها را بياموزيد. اين روزها نگراني پدر و مادرهاي ايراني از خطرات و آسيب‌هايي كه فرزندانشان را تهديد مي‌كند زياد شده است. نگراني از دوست ناباب، نگراني از آسيب‌هاي فضاي مجازي، نگراني از فريب بچه‌ها و نگراني از اعتياد. اما راهكار برخورد و مواجهه با اين نگراني‌ها چيست؟ و براي پيشگيري از گرايش فرزندان به سيگار و مواد اعتيادآور چه بايد كرد؟
با توجه به اينكه خانواده اولين نهادي است كه انسان به آن پا مي‌گذارد و بزرگ مي‌شود و نهادي است كه حتي در سال‌هاي نوجواني و جواني بيشتر زمان خود را در آن سپري مي‌كنيم، لذا در تأثيرگذاري اين نهاد بر شكل‌گيري شخصيت و نگرش فرد نمي‌توان ترديد كرد. از آنجا كه نوجوانان و جوانان بيشترين آسيب‌پذيري را در برابر اعتياد دارند نقش خانواده‌ها در تربيت و هدايت جوانان در اين زمينه بسيار مهم و اساسي است و چنانچه بين والدين و فرزندان فاصله يا مشكلي وجود داشته باشد امكان انحراف و گرايش فرزندان به اعتياد افزايش پيدا مي‌كند.
يافته‌هاي پژوهشي و آماري نيز نشان مي‌دهد ارتباط نزديكي بين خانواده و اعتياد وجود دارد. از آنجا كه در ميان اعضاي خانواده فردي كه از كودكي بيشترين زمان را با فرزند مي‌گذراند مادر است، بنابراين نقش مادران نيز در اين زمينه پررنگ‌تر است.
يك كارشناس آموزش و پرورش در اين باره مي‌گويد: خانواده سالم پادزهر مقابله و پيشگيري فرزندان از مصرف مواد مخدر صنعتي و شيميايي است و تعادل رفتاري خانواده و توجه به توانايي نوجوان به زنگ نشاط و صميميت تبديل مي‌شود.
به گفته مهديه ماهان، فرزندان از دوران نوجواني تحت تأثير برخوردهاي خانواده، محيط و جامعه، زودتر از ساير اقشار به رفتارهاي پرخطري همچون مصرف دخانيات و مواد مخدر صنعتي و شيميايي و روانگردان‌ها رو مي‌آورند كه تأثير بسيار مخربي در زندگي آينده آنها دارد.
وي با بيان اينكه براي مقابله با اعتياد به مصرف مواد مخدر صنعتي و شيميايي كه در رأس آسيب‌هاي اجتماعي، اقتصادي و... قرار دارد بايد اقدامات اساسي و ريشه‌اي انجام داد، تصريح مي‌كند: محيط سالم و امن خانواده مي‌تواند مرهمي براي مقابله با اعتياد فرزندان باشد.
ماهان مي‌گويد: بحث اجتماعي شدن مبارزه با مواد مخدر بايد رويكردش آگاهي و اطلاع‌رساني به خانواده باشد، زيرا تربيت افراد از خانواده شروع مي‌شود. بهترين راه اين است كه مشاوره دهيم، با خانواده‌ها صحبت كنيم و مربيان را توانمند كنيم تا بتوانيم برنامه‌هاي پيشگيرانه را به اجرا درآوريم.
وي با اشاره به اينكه توانمندسازي خانواده بايد هدف اصلي در مقابله با اعتياد باشد، مي‌افزايد: سختگيري يا كنترل بيش از حد، ديده نشدن، تبعيض يا احساس جانبداري و... از مواردي است كه فرزندان را به سمت مواد مخدر صنعتي و شيميايي سوق مي‌دهد. از سويي نگرش خانواده نسبت به مسائل اعتياد نبايد از روي تعصب و حب و بغض باشد تا حس كنجكاوي بيش از حد فرزندان را برانگيزد، بلكه بايد هوشمندانه در اين زمينه عمل كرد.
اين كارشناس با اشاره به نقش مهم مادران در اين زمينه اظهار مي‌دارد: نقش مادران بسيار كليدي و كاربردي است و ضرورت دارد در راه مقابله با اعتياد كلاس‌هاي آموزشي، توجيهي و مشاوره‌اي براي آنان به منظور افزايش آگاهي درباره انواع موادمخدر، پيشگيري و كنترل، برگزار شود.
وي تأكيد مي‌كند: پيشگيري از گرايش كودكان و نوجوانان به آسيب‌هاي اجتماعي از جمله اعتياد به مواد مخدر شامل مجموعه‌اي از خدمات و اقدامات مختلف در جهت مصونيت‌بخشي و توانمندسازي است كه با ارتقاي دانش و آگاهي نوجوانان و نيز اصلاح نگرش آنها در كنار ارائه خدمات راهنمايي و مشاوره از آنان در برابر رفتارهاي پرخطر و آسيب‌هاي اجتماعي فراهم مي‌شود.
كارشناسان در خصوص مقابله با آسيب‌هايي كه فرزندان خانواده‌ها را تهديد مي‌كند توصيه‌هايي پيشگيرانه به والدين دارند. به اعتقاد آنان والدين ابتدا بايد خودشان درباره مواد اعتيادآور اعم از علل و عوامل مؤثر در مصرف مواد، خطرات، عوارض و علائم آن اطلاعات كافي كسب كنند و پس از آن كه دانش و مهارت‌هاي خود را در اين زمينه افزايش دادند روش‌هاي پيشگيرانه را به كار ببندند. والدين بايد فضايي ايجاد كنند كه فرزندان در آن احساس آرامش كنند و پدر و مادر را محرم اسرار خود بدانند. پس والدين نبايد عقايد خود را به زور به فرزندان تحميل كنند بلكه بايد به زبان آنان و از طريق گفت‌وگوي صميمانه در جهت تربيت و روشنگري فرزندان عمل كنند. البته پدر و مادرها بايد مواضع خود را برابر سيگار و مواد مخدر و الكل مشخص كرده و بدون تعارف و معذوريت در اين زمينه هشدارهاي لازم را به فرزندان خود بدهند. به شما والدين گرامي توصيه مي‌شود از قبل، خود را براي پاسخگويي به سؤالات كنجكاوانه فرزندانتان آماده كنيد. ممكن است روزي از شما بپرسند كه آيا تاكنون مواد مخدر مصرف كرده‌ايد؟ اين فرصت خوبي است كه علت عدم مصرف خود را به زبان سال‌هاي جواني به آنها منتقل كنيد، يا اگر احياناً قبلاً مصرف كرده‌ايد علت گرايش خود به مواد مخدر و سپس كنار گذاشتن آن را به ايشان بگوييد و اينكه حالا چرا مي‌خواهيد ايشان اشتباه شما را تكرار نكنند. به ياد داشته باشيد كه نبايد مسائل را بيش از اندازه تشريح كنيد، مبادا كنجكاوي آنها برانگيخته شود.
بدون شك رسالت شما به عنوان والدين كودك و نوجوان فقط محدود به آگاهي‌بخشي درباره خطرات مصرف مواد مخدر نيست، بلكه بايد با تقويت قدرت اعتماد به نفس، تصميم‌گيري و از بين بردن افسردگي و كم‌رويي فرزندان، آنها را در برابر شرايط آسيب‌زا و گرايش به سمت مواد مخدر مقاوم سازيد. راه مقاومت و پايداري در برابر فشار همسالان را در خصوص مصرف مواد مخدر به فرزندانتان بياموزيد تا از «نه» گفتن به آنها نهراسند. نظم و قانون مناسب و سازنده مشخصي در خانواده برقرار سازيد و براي سرپيچي از آن تنبيهات مناسبي در نظر بگيريد و قاطعانه آن را به مرحله اجرا درآوريد. وقت بيشتري را با فرزندانتان صرف كنيد. با آنان به رستوران، پارك، كوه، سينما و... برويد. به اتفاق آنان به موسيقي گوش دهيد و از همه مهم‌تر به آنان ابراز عشق كنيد و بگوييد كه دوست‌شان داريد. از چگونگي دوست‌يابي و معاشرت فرزندان خود با ديگران آگاه باشيد و با والدين دوستان‌شان ارتباط برقرار كنيد. در صورتي كه به منزل دوست‌شان رفتند حتماً از حضور والدين ايشان در منزل مطمئن شويد و به حضور ساير اعضاي خانواده اكتفا نكنيد. براي اوقات فراغت آنان برنامه‌ريزي كنيد. همواره آنان را به مطالعه، ورزش و تفريحات سالم ترغيب كنيد و زمينه اين امور را برايشان فراهم كنيد.
شما به عنوان پدر و مادر موظف به اجراي تمامي اين موارد و حتي فراتر از آنچه گفته شد، هستيد. در واقع ايفاي نقش‌هاي متعدد در يك تربيت اصولي و سازنده برعهده والدين گذاشته شده است. والدين بايد توانمندي ايفاي نقش‌هاي متعدد را داشته باشند. مهم‌ترين نقش والدين دوستي است. يك پدر و يك مادر بايد بتوانند بهترين دوست براي فرزند خود باشند، بهترين معلم و بهترين مشاور. تنها در اين صورت است كه مهارت‌ها و دانسته‌هاي خود را مي‌توانند به فرزندانشان منتقل كنند.
