جوان آنلاین: پنج یا شاید هم هشت ساعت مذاکره فشرده میان نمایندگان امریکا و اوکراین در برلین، نشانههای روشنی از نزدیک شدن واشینگتن، پایتختهای اروپایی و کییف بر سر یک چارچوب اولیه تضمین امنیتی برای اوکراین به دست میدهد. ترامپ بعد از چند هفته طوفانی ضد اروپایی، دیروز کمی لحن خودش را تعدیل کرد و گفت ما با اروپا روی آن کار میکنیم، اروپا بخش بزرگی از توافق خواهد بود. رئیسجمهور اوکراین هم گفته که دیگر خواستار پیوستن به ناتو نیست ولی به دستیابی به تضمینهای امنیتی قوی نزدیک شده و مقامات امریکایی هم خبر میدهند که امریکا متعهد شده از اوکراین در برابر هرگونه حمله آینده روسیه محافظت کند. در حالی که روسها میگویند پایان بحران اوکراین نزدیک است، هنوز معلوم نیست در صورت تشکیل یک نیروی مشترک اروپایی با حمایت امریکا برای حفاظت از اوکراین، موضع روسها چه خواهد بود. در این بین دونالد ترامپ گفته اوکراین همین حالا هم بخشی از خاکش را از دست داده، موضعی که بوی یک مصالحه ارضی هم از آن به مشام میرسد.
ظاهراً اروپا و امریکا به درک مشترکی درباره ضرورت ارائه تضمینهای امنیتی «الزامآور» به اوکراین نزدیک میشوند. رهبران اروپایی روز سهشنبه در بیانیهای مشترک، طرحی را منتشر کردند که بر اساس آن اوکراین حتی در زمان صلح، ارتشی قدرتمند را با حداکثر ۸۰۰ هزار نیرو حفظ خواهد کرد و یک نیروی چندملیتی تحت رهبری اروپا، با حمایت امریکا، مسئول بازسازی نیروهای مسلح اوکراین، حفاظت از حریم هوایی و امنیت دریایی این کشور خواهد بود. در همین چارچوب، مکانیسم نظارت بر آتشبس به رهبری ایالات متحده و با مشارکت شرکای بینالمللی طراحی شده است؛ مکانیسمی که هدف آن ارائه هشدارهای اولیه درباره هرگونه نقض آتشبس از سوی روسیه است. تضمینهای امنیتی فراتر از یک بیانیه سیاسی توصیف شده و شامل تعهدات حقوقی است که در صورت هر حمله جدید، واکنشهای نظامی، اطلاعاتی، اقتصادی و دیپلماتیک را بهطور خودکار فعال میکند. حیثیتی شدن پایان دادن به جنگ در اوکراین، ظاهراً و بنابر گزارشها، حتی ترامپ را هم متقاعد کرده، متعهد شود از این تضمینهای امنیتی اروپایی حمایت کند و آماده باشد بستهای را برای رأیگیری به کنگره ارائه دهد؛ اقدامی که میتواند این تعهدات را به سطحی نزدیک به ضمانتهای ماده ۵ ناتو برساند، هرچند واشینگتن تأکید کرده است که نیروی زمینی به اوکراین اعزام نخواهد کرد. این باعث شد کییر استامر، نخستوزیر انگلیس روز دوشنبه بگوید که استقرار نیرو در اوکراین، در صورت لزوم، بخشی از طرحهای «ائتلاف داوطلبان» است و برای حوزههای زمینی، هوایی و دریایی برنامهریزی نظامی انجام شده است. این موضع لندن، نشانهای روشن از جدی شدن سناریوی حضور نظامی اروپا در اوکراین پس از آتشبس تلقی میشود؛ سناریویی که البته مسکو همواره آن را خط قرمز خود دانسته است.
ترامپ نرمتر، اوکراین منعطفتر
اظهارات تازه دونالد ترامپ نشان میدهد که رئیسجمهور امریکا تلاش دارد خود را به مواضع اروپاییها نزدیکتر کند. ترامپ دیروز تأکید کرد که امریکا و اروپا «با هم» روی تضمینهای امنیتی برای اوکراین کار میکنند و از «حمایت فوقالعاده» رهبران اروپایی خبر داد. رئیس جمهور امریکا که همین چند روز پیش اروپاییان را به باد بدگویی گرفته بود، همچنین گفته است که حل مناقشه اوکراین «از همیشه نزدیکتر» شده و مذاکرات اخیر را «بسیار خوب» توصیف کرده است. ترامپ همزمان که با تعدیل موضع نسبی حاضر شده به اوکراین تضمین امنیتی بدهد، از موضع خود که اغلب آن را واقعیتهای میدانی میخواند عقب ننشسته و تصریح کرده که اوکراین همین حالا هم بخشی از سرزمینهایش را از دست داده است: «صادقانه بگویم، آنها [اوکراینیها]همین حالا هم سرزمینهایی را از دست دادهاند. سرزمینهایی از دست رفته است، اما از نظر تضمینهای امنیتی، ما روی آن کار خواهیم کرد. ما با اروپا روی آن کار میکنیم. اروپا بخش بزرگی از آن خواهد بود و ما روی تضمینهای امنیتی کار میکنیم تا جنگ دوباره شروع نشود. ما نمیخواهیم دوباره جنگی راه بیفتد.» این اظهارات، در کنار تأکید او بر لزوم جلوگیری از آغاز دوباره جنگ، نشان میدهد که کاخ سفید همچنان بر واگذاری ارضی اصرار دارد، هرچند زلنسکی باز هم تأکید کرد که «اوکراین دونباس را نه از نظر حقوقی و نه از نظر عملی بهعنوان بخشی از روسیه به رسمیت نخواهد شناخت و هیچ منطقه اقتصادی آزاد در دونباس که تحت کنترل روسیه باشد، وجود نخواهد داشت.» به گفته زلنسکی، دستکم تا الان، هیچ طرح صلح ایدهآلی وجود ندارد و پیشنویس کنونی صرفاً نسخهای است که در هر حال مذاکره است. زلنسکی با بیان اینکه «ما بسیار به دستیابی به تضمینهای امنیتی قوی نزدیک شدهایم»، نشانهای از انعطافپذیری بیسابقه بروز داده است. او دوشنبه شب اعلام کرده که اوکراین حاضر است در قبال دریافت تضمینهای امنیتی قوی، از هدف عضویت در ناتو که نزدیک به چهار سال بر آن اصرار داشته، تجدیدنظر کند و البته این عقبنشینی را یک «مصالحه» خواند و گفت که برخی شرکای امریکا و اروپا هرگز از مسیر عضویت اوکراین در ناتو حمایت نکردهاند.
آن ۱۰ درصد سخت!
همزمانی تعدیل موضعها بعد از پنج ساعت مذاکره روز یکشنبه استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ، رئیسجمهور امریکا و جرد کوشنر داماد او که برخی میگویند تا هشت ساعت ادامه یافته، نشانههایی از حرکت به سمت یک مصالحه در حال نمایان شدن است. ویتکاف که روز یکشنبه همراه با کوشنر با زلنسکی دیدار کرده بود، دوشنبه شب در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «نمایندگان گفتوگوهای عمیقی درباره طرح ۲۰ بندی صلح، دستورکارهای اقتصادی و موضوعات دیگر انجام دادند. پیشرفتهای زیادی حاصل شد.» برخی منابع امریکایی هم میگویند درباره ۹۰درصد از مسائل مورد بحث با اوکراین اتفاقنظر به دست آمده است. سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه در مصاحبه با شبکه خبریایبیسینیوز گفته که «با اطمینان بالایی میگویم که در آستانه حل این بحران هولناک قرار داریم.» او تصریح کرد: «پس از همه این تراژدی و تحولات ناگوار در نقاط مختلف جهان، بسیاری از افراد، از جمله در امریکا، به بررسی گزینههای جایگزین روی آوردهاند.» سخنگوی کرملین روز سهشنبه در پاسخ به سؤالی درباره احتمال «آتشبس کریسمس» گفت، روسیه خواهان صلح است، نه آتشبسی که موجب شود کییف بتواند استراحت کند و برای ادامه جنگ آماده شود. این مقام روس میگوید «موضع مسکو در مورد حلوفصل اوضاع اوکراین برای واشینگتن و کییف ثابت و روشن است» ولی معلوم نیست با طرح تضمین غیرناتویی که حالا امریکا، اروپا و اوکراین پشت آن صف کشیدهاند، موافقت خواهد کرد یا نه، به خصوص که روسها مخالفت قاطع خود را با استقرار هرگونه نیروی ناتو یا نیروهای غربی در خاک اوکراین اعلام کردهاند. مسکو تأکید دارد که هیچ مصالحهای درباره پنج منطقه مورد مناقشه نخواهد کرد و این موضع، چالش اصلی پیشروی چارچوب امنیتی پیشنهادی باقی مانده است.
