رپورتاژ آگهی: سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در گزارشهای متعدد هشدار داده است که شوری آب یکی از مهمترین چالشهای کشاورزی جهان است. به گفته کارشناسان، شوری آب کشاورزی زمانی رخ میدهد که غلظت یونهای نمکی (مانند سدیم، کلرید، سولفات) از حد مجاز افزایش یابد و منجر به اختلال در رشد گیاهان شود. این پدیده امروزه بسیاری از مزارع ایران، بهویژه در مناطق مرکزی و جنوبی، را تحت تأثیر قرار داده است.
چگونه شوری آب را اندازهگیری کنیم؟
شوری را معمولاً با هدایت الکتریکی (EC) میسنجند، معیاری که مجموع نمکهای محلول در آب را برحسب میکرومهوس بر سانتیمتر (μS/cm) نشان میدهد. همچنین میتوان از کل مواد جامد محلول (TDS) استفاده کرد که برحسب میلیگرم در لیتر (mg/L) بیان میشود.
برای درک بهتر سطوح مختلف شوری، به جدول زیر توجه کنید:
EC (dS/m) سطح شوری قابلیت استفاده
کمتر از ۰.۷ کم (مناسب) قابل استفاده بدون محدودیت
۰.۷-۱.۵ متوسط استفاده با احتیاط
۱.۵-۳.۰ زیاد محدودیت برای برخی محصولات
بیشتر از ۳.۰ خیلی زیاد نیاز به تصفیه جدی
همانطور که مشاهده میشود، آبهایی با EC بالاتر از ۳ دسیزیمنس بدون تصفیه برای اکثر محصولات کشاورزی مناسب نیستند.
تأثیر شوری بر گیاهان چیست؟
مهندس جواد زین الدینی، از صاحب نظران حوزه کشاورزی، میگوید: شوری آب و خاک مستقیماً بر فرآیندهای حیاتی گیاه تأثیر میگذارد. بر اساس مطالعات میدانی، عوارض اصلی شوری عبارتند از:
• کاهش رشد ریشه و ساقه؛
• زردشدگی و خشکیدگی برگها؛
• کاهش جوانهزنی و گلدهی؛
• افزایش مصرف آب و کود بدون افزایش عملکرد؛
• کاهش شدید عملکرد نهایی محصول.
راهکارهای علمی برای کاهش شوری آب
کارشناسان چهار روش اصلی برای مدیریت و کاهش شوری آب کشاورزی پیشنهاد میکنند که در ادامه به آنها میپردازیم.
__________
راهکار نخست: فناوری آب مغناطیسی
این روش بر پایه عبور آب از میدان مغناطیسی کار میکند. بر اساس تحقیقات انجامشده در دانشگاه مطرح کشور، عبور آب از میدان مغناطیسی باعث کاهش تشکیل رسوبات نمکی و بهبود جذب مواد غذایی توسط گیاه میشود.
فواید این روش:
• هزینه نصب کمتر نسبت به سایر فناوریها؛
• کاهش مصرف کود و سموم شیمیایی؛
• افزایش عملکرد محصول؛ مطالعات میدانی در مزارع گندم یزد نشاندهنده افزایش ۱۸ درصدی عملکرد بوده است؛
• تأثیرات مثبت بر کیفیت خاک.
محدودیتها:
نیاز به منبع برق برای عملکرد دستگاه.
__________
راهکار دوم: اسمز معکوس (RO)
این فرآیند یکی از پیشرفتهترین روشهای تصفیه آب است. برخی متخصصان مهندسی آب اینگونه، توضیح میدهند که: در سیستم اسمز معکوس، آب با فشار بالا از غشای نیمتراوا عبور داده میشود؛ در این فرآیند، یونهای نمکی جدا و آب خالص تولید میشود.
مزایای این روش:
• کاهش شوری تا ۹۹ درصد؛
• عملکرد ثابت و قابل اطمینان؛
• مناسب برای همه محصولات کشاورزی.
محدودیتها:
• هزینه اولیه و نگهداری نسبتاً بالا؛
• نیاز به برق پایدار؛
• تولید پساب که نیاز به مدیریت دارد.
این روش بیشتر برای چاههای با شوری بالا که کشت اقتصادی دارند (مانند گلخانهها و باغهای میوه صادراتی) توصیه میشود.
__________
راهکار سوم: تبادل یونی
این فناوری بر پایه عبور آب از بسترهای رزینی برای حذف یونهای سدیم و کلرید عمل میکند. کارشناسان معتقدند این روش برای آبهای با شوری متوسط (تا ۲ دسیزیمنس) مناسبتر است، اما دوام آن در برابر آبهای خیلی شور پایینتر از سیستمهای اسمز معکوس است.
__________
راهکار چهارم: آبیاری قطرهای
این روش بهتنهایی شوری آب را کاهش نمیدهد، اما میتواند تأثیرات شوری را مدیریت کند. آبیاری قطرهای با کاهش تبخیر سطحی، از تجمع نمک در لایههای بالایی خاک جلوگیری میکند. کارشناسان توصیه میکنند این روش حتماً در ترکیب با راهکارهای دیگر استفاده شود.
__________
مقایسه روشها
برای انتخاب بهتر، جدول زیر به مقایسه روشها کمک میکند:
روش هزینه اولیه هزینه نگهداری میزان کاهش EC مناسب برای
اسمز معکوس بالا متوسط زیاد همه سطوح شوری
تبادل یونی متوسط متوسط متوسط شوری متوسط
آب مغناطیسی کم کم متوسط تا زیاد افزایش راندمان
آبیاری قطرهای کم کم غیرمستقیم همه شرایط
__________
شوری مناسب برای محصولات مختلف
همه محصولات کشاورزی تحمل یکسانی در برابر شوری ندارند. جدول زیر حد تحمل برخی محصولات رایج را نشان میدهد:
محصول EC مناسب (μS/cm) EC قابل تحمل (μS/cm)
گندم ۸۰۰، ۳۵۰۰
پنبه ۱۵۰۰، ۷۰۰۰
جو ۱۵۰۰، ۸۰۰۰
سیبزمینی ۷۰۰، ۲۵۰۰
ذرت ۹۰۰، ۳۵۰۰
__________
تجربیات واقعی کشاورزان
مزرعه گوجهفرنگی استان فارس:
کشاورزی از شهرستان آباده گزارش کرده است که با استفاده از سیستم اسمز معکوس، EC آب خود را از ۴۲۰۰ به ۱۷۰۰ میکرومهوس کاهش داد. نتیجه این اقدام، افزایش ۳۵ درصدی عملکرد و کاهش قابل توجه مصرف کود بود.
مزرعه یونجه یزد:
در این مزرعه، استفاده از آب مغناطیسی منجر به افزایش کیفیت علوفه و کاهش بیماریهای ریشه شد.
__________
نکات کلیدی در انتخاب روش مناسب
کارشناسان پیش از انتخاب روش، توجه به موارد زیر را توصیه میکنند:
• سطح فعلی شوری آب (اندازهگیری EC)؛
• نوع محصول موردنظر و حد تحمل آن؛
• بودجه و سرمایهگذاری امکانپذیر؛
• دسترسی به برق پایدار؛
• ملاحظات محیطزیستی و مدیریت پساب؛
• تجربه کشاورزان منطقه؛
• خدمات گارانتی و پشتیبانی دستگاه.
__________
سوالات متداول
چگونه بفهمیم آب ما شور است؟
با اندازهگیری EC توسط دستگاه یا آزمایشگاه معتبر.
ارزانترین روش کاهش شوری چیست؟
فناوری آب مغناطیسی، رقیقسازی آب شور با آب شیرین، جمعآوری آب باران، مدیریت بهینه آبیاری و کاشت گیاهان مقاوم به شوری.
آیا دستگاه RO برای کشاورزی مناسب است؟
بله، مخصوصاً برای مناطق با شوری بالا و محصولات با ارزش اقتصادی بالا.
آب مغناطیسی واقعاً تأثیر دارد؟
تحقیقات نشان میدهد این روش تأثیر مستقیم دارد و میتواند عملکرد را ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش دهد.
چند وقت طول میکشد تا شوری کاهش یابد؟
بسته به روش، از چند ماه (در سیستمهای اسمز معکوس) تا ۲-۴ فصل (در روشهای آبشویی و مدیریتی) متغیر است.
آیا میتوان آب دریا را برای کشاورزی استفاده کرد؟
فقط با استفاده از سیستمهای اسمز معکوس صنعتی پیشرفته امکانپذیر است.
هزینه دستگاه آب شیرینکن چقدر است؟
بسته به ظرفیت تولید، کیفیت قطعات و برند، از ۵۰ تا بیش از ۵۰۰ میلیون تومان متغیر است.
چه محصولاتی در آب شور بهتر رشد میکنند؟
جو، پنبه، چغندر، اسفناج و برخی ارقام ویژه گندم تحمل بیشتری دارند.
آیا آبیاری قطرهای بهتنهایی کافی است؟
خیر، این روش تأثیر دارد، اما کافی نیست؛ باید بهعنوان مکمل روشهای دیگر استفاده شود.
چگونه از شوری خاک جلوگیری کنیم؟
با آبشویی منظم، زهکشی مناسب، مصرف متعادل کود و اجرای چرخه کشت تناوبی.
__________
جمعبندی نهایی
کارشناسان نتیجه میگیرند: کاهش شوری آب کشاورزی نیازمند انتخاب راهکار علمی متناسب با شرایط هر مزرعه است. مهمترین عامل، اندازهگیری دقیق EC آب، تحلیل نوع خاک و محصول، و انتخاب روش متناسب با بودجه است. استفاده ترکیبی از فناوریهای مدرن (مانند اسمز معکوس، آب مغناطیسی) همراه با مدیریت بهینه آبیاری، بهترین نتیجه را در بلندمدت به همراه دارد. پیش از هرگونه سرمایهگذاری، مشاوره با متخصصان علوم خاک و آب ضروری است.
میتوانید با شماره ۰۲۱۸۸۴۲۰۸۷۸ تماس بگیرید.
