جوان آنلاین: فعال‌سازی مکانیسم ماشه که با کارگزاری سه کشور اروپایی و حمایت پیدا و پنهان امریکا از تاریخ ۶ مهرماه کلید خورده است، اگرچه اقدامی غیرحقوقی و غیر قانونی است، با این‌حال، صاحبنظران سیاسی و اقتصادی سخت معتقدند که این سازوکار در عمل راه به جایی نخواهد برد و از هم اکنون محکوم به شکست است، چراکه جمهوری اسلامی ایران طی چهار دهه گذشته تحت شدیدترین تحریم‌های یکجانبه امریکا و البته همراهی دولت‌های غربی قرار گرفته و آنچه اکنون تحت عنوان بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران مطرح است، فراتر از تحریم‌های امریکا نیست. ضمن اینکه چگونگی فعال‌سازی این ساز و کار علیه ایران ایرادات حقوقی و قانونی متعددی دارد و پیش‌بینی می‌شود بسیاری از کشورها از آن پیروی نکنند. چنان‌که دو کشور عضو دائم سازمان ملل متحد یعنی چین و روسیه بار‌ها بر غیر حقوقی و غیر قانونی بودن مکانیسم ماشه تأکید و رسماً اعلام کرده‌اند به قواعد و مقررات آن عمل نخواهند کرد.
کارشناسان حقوقی، سیاسی و اقتصادی در اظهارات خود معتقدند این سازوکار نه‌تنها از نظر حقوقی و قانونی با ابهامات جدی مواجه است، بلکه در عمل نیز ناکارآمد بوده و بسیاری از کشورها، به‌ویژه چین و روسیه، اجرای آن را نخواهند پذیرفت. در عین حال، فعالان سیاسی داخلی هشدار می‌دهند که آثار روانی و تبلیغاتی این مکانیسم می‌تواند برای اقتصاد و افکار عمومی کشور آسیب‌زا باشد.
ناکارآمدی داخلی مؤثرتر از ماشه
علاءالدین بروجردی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، با تأکید بر نقش سوءمدیریت‌ها و موانع قانونی داخلی در مشکلات اقتصادی کشور می‌گوید: «تحریم‌های داخلی از تحریم‌های امریکا خطرناک‌تر است، چراکه ۷۰ درصد از مشکلات امروز کشور ناشی از تصمیمات داخلی شامل سوءمدیریت‌ها یا موانع قانونی و بروکراسی است.» وی با اشاره به تجربه چهار دهه تحریم‌های غرب، تصریح کرد: «مجموعه تحریم‌های تحمیلی اروپا و امریکا شدیدتر و بیشتر از شش قطعنامه اخیر سازمان ملل است و نباید نسبت به آن نگران بود. دو عضو دائم شورای امنیت (چین و روسیه) مخالفت صریح خود را با این اقدام اعلام کرده‌اند.» بروجردی همچنین بر لزوم تحول در سیاست‌های داخلی تأکید کرد: «با اتکا به توان داخلی بی‌تردید می‌توانیم شاهد شکوفایی اقتصادی و عبور از شرایط فعلی باشیم. به جای تأمین کالا‌های اساسی از سرزمین‌های دور دست مثل استرالیا و برزیل می‌توانیم با توسعه روابط همسایگی این نیاز‌ها را تأمین کنیم که هم اثرات اقتصادی و هم امنیتی مثبت دارد.»
از اثرات مکانیسم ماشه نباید ترسید
ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم در بیان رویکردی امیدوارانه نسبت به تحریم‌های جدید، اظهار داشت: «از اثرات اسنپ‌بک نباید ترسید، چراکه شرایط امروز را در گذشته یک بار تجربه کردیم و باز هم می‌توانیم با استفاده از ظرفیت‌های کشور از این مرحله عبور کنیم.»
او با اشاره به اینکه امید به غرب شکست‌خورده تأکید کرد: «امروز به همه غرب‌باوران ثابت شد که اروپا و امریکا در عمل تفاوتی ندارند و امید به غرب یک سراب بیش نیست. نباید به آنها امید داشت. شرایط امروز و بازگشت تحریم‌های حداکثری در گذشته نیز تجربه شده و نباید جامعه را نسبت به آنچه در حال وقوع است نگران کرد. بر عهده صاحبان تریبون و رسانه‌ها است که تلاش کنند جامعه بیش از آنچه هست، واکنش نشان ندهد.» رضایی از ظرفیت‌های داخلی و منطقه‌ای به عنوان راهکار‌های اصلی یاد کرد: «سیاست توجه به همسایگان، پیمان‌های چندجانبه مانند بریکس و شانگهای، توجه به ظرفیت‌های مرزی و اقلیمی و گردشگری و استفاده از فناوری‌های نوین از ظرفیت‌های مهم کشور است.»
ابهامات حقوقی مکانیسم ماشه
محمد ناظمی اردکانی، دبیرکل جامعه اسلامی مدیران، فعال‌سازی مکانیسم ماشه را اقدامی «غیرقانونی و مشکوک» خواند و تأکید کرد: «فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی ناقضان برجام یکی دیگر از مواردی بود که از سوی افکار عمومی در ایران و جهان قویاً محکوم شد.»
وی افزود: «این اقدام اروپا چه از منظر حقوقی و چه از منظر اثربخشی سیاسی با ابهامات جدی مواجه است و بیش از آنکه راه‌حلی سازنده برای کاهش تنش ارائه دهد، خطر تشدید بحران و نابودی سازوکار‌های چندجانبه برای حل مناقشات را به دنبال دارد.»
اردکانی تصریح کرد: «مشروعیت فعال‌سازی این مکانیسم، مشروط به پایبندی طرف درخواست‌کننده به شرایط مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ است. فرایند‌های مشورتی و روال‌های حل اختلاف باید پیش از هر اقدام بازگشت‌پذیر و قهری طی شود؛ فعال‌سازی بدون طی کامل این فرایندها، از منظر حقوقی واجد اشکال و از منظر سیاسی کم‌اثر است.» او افزود: «این اقدام به‌سرعت دستاویزی برای تقابل سیاسی و تبلیغاتی شده به جای اینکه ابزاری مؤثر برای حل مسائل فنی و نظارتی باشد.» دبیرکل جامعه اسلامی مدیران همچنین بیان داشت: «بازگشت خودکار مجموعه‌ای از تحریم‌ها نه تنها تضمینی برای افزایش همکاری‌های نظارتی نمی‌آورد، بلکه ایران را به واکنش‌های تلافی‌جویانه و کاهش تعامل با ناظران سوق می‌دهد.» وی درباره واکنش‌های بین‌المللی گفت: «هنگامی که اعضای اثرگذار شورای امنیت یا بازیگران منطقه‌ای فعالانه یا منفعلانه به این اقدام واکنش نشان می‌دهند، کارآمدی تحریم‌های بازگشتی کاهش می‌یابد و اجرای جامع و یکنواخت آنها با مشکل مواجه می‌شود.» او هشدار داد: «فعال‌سازی مشکوک و پر حرف و حدیث مکانیسم ماشه می‌تواند پیش‌زمینه‌ای برای سلب اعتماد به تصمیم‌گیری شورای امنیت و سازوکار‌های توافق‌شده بین‌المللی باشد.»
اردکانی در نهایت تأکید کرد: «مردم ایران باید بدانند که فعال‌سازی مکانیسم ماشه در شرایط فعلی با ابهامات حقوقی بنیادین و اثربخشی بسیار محدود همراه خواهد بود. این اقدام بیش از آنکه راه‌حل باشد به‌مثابه عاملی برای تشدید بی‌اعتمادی و انسداد سیاسی جهانی عمل می‌کند.» وی همچنین از مسئولان خواست «با استفاده از ظرفیت‌های داخلی به حل مشکلات اقتصادی اهتمام ورزند و اجازه ندهند تصمیم دشمنان در بر هم زدن ثبات اقتصادی کشور کارگر بیفتد.»
اسنپ‌بک، سلاح خالی دشمن
حسینعلی حاجی دلیگانی، نایب رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس در گفتوگو با مهر و در واکنش به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، اظهار کرد: متأسفانه یکی از مشکلات اصلی در این موضوع، کم‌کاری مسئولان دولتی در اطلاع‌رسانی شفاف به مردم درباره اثرات واقعی مکانیسم ماشه است، حتی در یکی از جلسات غیرعلنی مجلس که با حضور هیئت دولت برگزار شد، مسئولان به صراحت اعلام کردند که آمادگی لازم برای هر شرایطی را دارند، اما متأسفانه این مطالب به‌طور گسترده به مردم منتقل نمی‌شود.
وی افزود: در حالی که مسئولان دولتی خود به خوبی می‌دانند مکانیسم ماشه صرفاً شامل حوزه‌های نظامی و هسته‌ای است و فعالیت‌های تجاری روزمره کشور را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد، این مسئله به درستی به مردم تبیین نشده است. این سکوت و عدم شفاف‌سازی باعث شده است که در فضای مجازی و رسانه‌های معاند، شایعات و بزرگنمایی‌هایی در این زمینه شکل بگیرد.
نماینده مردم شاهین‌شهر در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: دشمن با سلاحی خالی تلاش می‌کند اقتصاد کشور را از طریق ترساندن مردم دچار آسیب کند؛ مکانیسم ماشه در واقع یک سلاح خالی است که هدف آن ایجاد رعب و نگرانی در جامعه است. نایب رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی تأکید کرد: هدف دشمن از این شیوه، ضربه زدن به اقتصاد کشور است، اما آن انسجام و اتحاد مردمی که در دوران جنگ ۱۲ روزه باعث شکست محاسبات دشمن شد، امروز هم می‌تواند عامل موفقیت و مقاومت کشور باشد. همان انسجام و تبعیت از رهبری معظم انقلاب، که در دوران جنگ شکل گرفت، امروز نیز باید حفظ شود. حاجی دلیگانی تأکید کرد: ملت ایران همیشه هوشیار بوده و می‌داند که فعال‌سازی مکانیسم ماشه، حمله به روند مذاکرات و تلاش‌های دیپلماسی بوده است. همان‌طور که در دوران گذشته، مذاکرات با غربی‌ها بی‌ثمر بود و دشمن با موشک میز مذاکره را زد، امروز نیز با فعال‌سازی مکانیسم ماشه قصد ضربه زدن به ما را دارند، اما ملت ما همچنان مقاوم و متحد ایستاده است.
بنابراین می‌توان حدس زد که این مکانیسم که از حداقل‌های حقوقی برخوردار نیست، محکوم به شکست است، چراکه تحریم‌های موجود غرب، به‌ویژه تحریم‌های یکجانبه امریکا، در طول چهار دهه اثربخشی محدود خود را نشان داده‌اند و مجموعه تحریم‌های فعلی که تحت عنوان بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت معرفی می‌شود، به لحاظ عملی فراتر از تحریم‌های قبلی نیست. فعال‌سازی مکانیسم ماشه با مشکلات جدی حقوقی و سیاسی همراه است که مشروعیت و الزام‌آوری آن را زیر سؤال می‌برد و مخالفت کشورهای کلیدی مانند چین و روسیه و عدم همراهی برخی اعضای سازمان ملل، اجرای کامل و یکپارچه تحریم‌ها را با چالش مواجه می‌کند.
با این حال، بزرگ‌ترین آسیب احتمالی مکانیسم ماشه در کوتاه‌مدت، اثرات روانی و تبلیغاتی آن است که می‌تواند باعث تشدید نگرانی‌ها در بازار‌ها و افزایش فشار‌های داخلی شود. مهم‌ترین راهکار مقابله، مدیریت هوشمندانه روانی بازار و تقویت ظرفیت‌های داخلی و منطقه‌ای کشور است.
