جوان آنلاین: سینمای کودک و نوجوان، گرچه گاهی در سایه سینمای بزرگسالان قرار می‌گیرد، اما نقشی بنیادین در شکل‌گیری ذهن، خیال و ارزش‌های نسل آینده ایفا می‌کند. این حوزه نه‌تنها یک فضای سرگرمی، بلکه یک زمینه آموزشی، فرهنگی و هنری است که می‌تواند با زبانی ساده، شیوا و جذاب، مفاهیم عمیقی را به کودکان منتقل کند.
ساخت فیلم برای این گروه سنی نیازمند دقت، ظرافت و درک عمیق از روان‌شناسی کودک است؛ چراکه مخاطب کودک بی‌پرده، صادق و بی‌تعارف است و هر لحظه‌ای که فیلم نتواند توجهش را جلب کند، آن را رها می‌کند. از این‌رو، سینمای کودک نیازمند تعادلی هوشمندانه بین طنز، اکشن، رنگ، ریتم و داستان‌پردازی است تا هم کودک را سرگرم کند و هم والدین را درگیر نگه دارد.
افزون بر این، سینمای کودک می‌تواند بستری مهم برای تقویت زبان، تخیل و مهارت‌های ارتباطی کودکان باشد. فیلم‌هایی که به‌طور هوشمندانه از عناصر قصه‌گویی سنتی و مدرن بهره می‌برند، کودکان را با دنیای گسترده واژگان و تصاویر آشنا می‌کنند و به شکل غیرمستقیم، توانایی درک مفاهیم پیچیده‌تر را در آنان پرورش می‌دهند. به همین دلیل است که بسیاری از پژوهشگران آموزش و روان‌شناسی، سینمای کودک را به‌عنوان مکملی مؤثر در نظام تربیتی و آموزشی می‌دانند.
از سوی دیگر، حضور فعال سینمای کودک در جشنواره‌های بین‌المللی می‌تواند نقش مهمی در معرفی فرهنگ و هویت ملی ایفا کند؛ آثاری که ریشه در قصه‌ها و افسانه‌های بومی دارند، نه‌تنها نسل تازه را با میراث فرهنگی خود آشنا می‌سازند، بلکه برای مخاطبان جهانی نیز فرصتی فراهم می‌کنند تا از دریچه نگاه کودکانه، با سنت‌ها و ارزش‌های یک سرزمین آشنا شوند. این جنبه فرهنگی، سینمای کودک را فراتر از یک ابزار سرگرمی صرف قرار می‌دهد و به آن بعدی دیپلماتیک و هویتی می‌بخشد.
خودمان را جای کودکان بگذاریم
در آستانه سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان که امسال از ۱۲ تا ۱۶ مهر در اصفهان برگزار می‌شود، گفت‌وگویی با عباس عسکری، کارگردان انیمیشن «لوپتو»، صورت گرفته که او در آن به اهمیت نگاه مخاطب‌محور در ساخت آثار کودک و خانواده پرداخت.
عسکری در گفت‌و‌گو با «جوان» درباره شیوه ساخت آثار کودک و خانواده توضیح داد و گفت: ما هنگام ساخت فیلم برای کودکان خیلی سعی می‌کنیم جای مخاطب بنشینیم. یک مسئله مهم این است که تلاش کنیم مثل بیننده مخصوصاً کودک نگاه کنیم. مثلاً باید بفهمیم تحمل کودک از دیالوگ یا قصه بدون اکشن یا طنز چه اندازه است. مدام به خودمان تذکر می‌دهیم که اگر پنج دقیقه هیچ اکشنی نداشتیم یا دیالوگ‌ها طولانی شد و طنز کوتاهی نداشتیم، باید تغییر ایجاد کنیم. در دورخوانی فیلمنامه هم خودمان را جای کودک می‌گذاریم تا بفهمیم کجا حوصله‌اش سر می‌رود و کجا نیاز است با طنز یا اکشن یا حتی یک سورپرایز دوباره توجهش را جلب کنیم.
وی افزود: در مرحله‌های بعدی هم همین نگاه را داریم مثلاً در تنوع رنگ، نور، ریتم و تدوین. در پیش‌تولید انیمیشن ما عملاً تدوین اولیه را انجام می‌دهیم و یک ریل می‌سازیم که انگار داریم فیلم را می‌بینیم. این ریل بار‌ها به همکاران نشان داده می‌شود تا بفهمیم برایشان جذاب است یا نه. به هر حال کودک بخشی از مخاطب است، اما فیلم باید برای پدر و مادر هم جذاب باشد.
عسکری درباره جذابیت فیلم برای بزرگسالان گفت: به نظرم اگر فیلم برای بچه ۵ تا ۱۰ ساله سرگرم‌کننده باشد، مادر و پدرش هم حتماً سرگرم می‌شوند. بچه‌ها بی‌تعارف هستند، اگر حوصله‌شان سر برود، تعارف ندارند که، چون بلیت خریده‌اند تا آخر بنشینند، سریع رها می‌کنند. وقتی بچه سرگرم باشد، بزرگ‌تر هم قطعاً سرگرم می‌شود.
کپی محض درست نیست
کارگردان «لوپتو» درباره تأثیر گرفتن از دیگر آثار بیان کرد: ما همیشه نمونه‌های جهانی را مرور می‌کنیم. معمولاً در ایده‌پردازی مثال‌هایی از انیمیشن‌های روز دنیا می‌زنیم. مثلاً همکارم پیشنهادی می‌دهد و من می‌پرسم این ایده عجیب نیست؟ او می‌گوید نه، در فلان انیمیشن همین اتفاق افتاد است. ما یک آرشیو کامل از نمونه‌های جهانی داریم و حتی از فیلم‌های غیرانیمیشن هم ایده گرفته‌ایم. البته کپی محض درست نیست، بلکه باید تکنیک را گرفت و در کار خودمان به درستی به کار برد.
وی ادامه داد: برخلاف اینکه برخی می‌گویند فیلم زیاد دیدن لازم نیست، من کاملاً مخالفم. کسی که کار سینما می‌کند باید تا جای ممکن فیلم ببیند، همه تکنیک‌ها را لمس کند و چیزی به دانش و تجربه‌اش اضافه کند.
عسکری درباره الگو گرفتن از کارگردانان سینمای کودک ایران اظهار کرد: من در کودکی کار‌های خانم برومند را خیلی دوست داشتم. از همان دوران آثار ایشان مثل «شهر موش‌ها» برای ما خیلی خاطره‌انگیز بود. البته جنس طنز و فرم کار ما که سه‌بعدی است با آن آثار متفاوت است، ولی هنوز هم برای من جذاب هستند. نمی‌توانم بگویم از آنها الگو گرفته‌ایم، اما به فضا و فانتزی آن کار‌ها علاقه دارم.
وی در توصیه‌ای به کارگردانان جوانی که می‌خواهند وارد عرصه انیمیشن کودک شوند، گفت: ما هنوز تجربه زیادی نداریم. در ایران کل انیمیشن‌های بلند سه‌بعدی شاید ۱۰ تا ۱۵ اثر بیشتر نباشد. هنوز در مرحله تجربه و کپی کردن از سبک‌های هالیوودی هستیم تا به یک سبک ایرانی برسیم. مهم‌ترین توصیه‌ام این است که فیلمساز خودش را جای مخاطب بگذارد. بعضی وقت‌ها در فیلم‌هایی می‌بینم که حتی خود فیلمساز هم از بخشی از فیلم لذت نبرده‌است، چه برسد به مخاطب. باید مدام از خود بپرسیم آیا کودک حاضر است این صحنه را تحمل کند یا نه.
کارگردان «لوپتو» در پایان درباره خاطرات خود از جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان گفت: وقتی بچه بودم در کرمان جشنواره فیلم کودک برگزار شد. از طریق مدرسه سه، چهار بار ما را به جشنواره بردند و برایم تجربه عجیبی بود. تا آن زمان شاید فقط یک یا دو بار سینما رفته‌بودم، اما در جشنواره چندین فیلم مخصوص کودک دیدیم. آن تجربه برایم خیلی جذاب و ماندگار شد. بعد‌ها هم که خودم در جشنواره شرکت کردم و خدا را شکر توانستیم جایزه بگیریم، برایم خاطره خوبی رقم خورد.
