جوان آنلاین: در ابتدای این همایش منوچهر محمدی تهیه‌کننده پیشکسوت سینما گفت: ایران از معدود کشور‌هایی است که در سال‌های اخیر با تورم ۳۰ تا ۵۰ درصدی مواجه بوده است و این مسأله صرف نظر از حوزه سینما، تمام جنبه‌های زندگی مردم را تحت تأثیر قرار داده است.
وی با بیان اینکه اولین فیلم سینمایی خود را در سال ۱۳۶۴ با ۶ میلیون تومان ساخته است درحالی که امروز ساخت همان فیلم با بودجه‌ای کمتر از ۴۰ تا ۵۰ میلیارد تومان امکان‌پذیر نیست، ادامه داد: هر فیلمی باید از طریق گیشه یا سایر روش‌ها بازگشت سرمایه داشته باشد، اما در شرایط کنونی این امر بسیار دشوار است.
محمدی که خود صاحب سینما هم هست با اشاره به تجربه خود در صنعت سینما بیان داشت: شاید برایتان جالب باشد در شرایط فعلی هم صاحبان سینما‌ها و هم تهیه‌کنندگان تمایلی به افزایش قیمت بلیت سینما ندارند؛ زیرا می‌دانند کالای فرهنگی و مشخصاً سینما در انتهای سبد خرید خانواده‌ها قرار دارد. قیمت فعلی بلیت سینما حدود ۱۱۰ هزار تومان (معادل یک دلار و چند سنت) است، در حالی که در کشور‌های همسایه این قیمت حدود ۵ دلار است و در اروپا و آمریکا به ۱۰ دلار می‌رسد. اگرچه اکران آنلاین و نمایش خانگی تا حدی به بازگشت سرمایه کمک می‌کنند، اما تأثیر آنها محدود است.
وی با اشاره به دو نوع تحریم در سینما، خاطرنشان کرد: ما در سینما هم با تحریم‌های بین‌المللی و هم با تحریم‌های داخلی مواجه هستیم. از حدود ۱۰۰ فیلم سینمایی که سالانه در سینمای ایران تولید می‌شود، صداوسیما تنها ۳ تا ۴ فیلم را پخش می‌کند و حتی تبلیغات فیلم‌ها را نیز به راحتی انجام نمی‌دهد. کسانی هم هستند که در این سال‌ها در خارج از مرز‌ها هر فیلمی را که با پروانه ساخت ساخته شود، فیلم حکومتی می‌نامند و با آن به مخالفت می‌پردازند.
محمدی با انتقاد از بودجه کم سینما گفت: اگر سینما را با فوتبال مقایسه کنیم، می‌بینیم از میان ۱۶ تا ۱۸ تیم لیگ برتر فقط دو تیم کاملاً خصوصی هستند. هزینه برخی تیم‌ها به بیش از هزار میلیارد تومان می‌رسد و دستمزد بازیکنان با سینماگران اصلاً قابل مقایسه نیست. جالب اینجاست که از نظر افکار عمومی و حاکمیت، حاشیه‌سازی‌های فوتبال برای فرهنگ و اخلاق جامعه به مراتب بیشتر از سینماست. با این حال، دولت اجازه می‌دهد چنین هزینه‌های کلانی صرف فوتبال شود، اما برای سینما کمترین بودجه را در نظر می‌گیرد و با کمترین هزینه در این حوزه فضاسازی منفی ایجاد می‌کند.
وی درباره تجهیزات سینمایی نیز گفت: تولید برخی تجهیزات مانند دوربین ماکرو در ایران توجیه اقتصادی ندارد، اما باید بپذیریم که تهیه این تجهیزات کاملا به وضعیت ارز وابسته است.
محمدی افزود: بیش از ۸۰ درصد هزینه‌های تولید فیلم خارج از کنترل تهیه‌کننده و دولت است و بخشی از مشکلات به عملکرد سینماگران، خانه سینما و اصناف برمی‌گردد. در یکی دو سال گذشته برخی اصناف بدون مشورت با تهیه‌کنندگان برای خود کف و سقف دستمزد تعیین کردند. در جلسه‌ای با حضور آقای عسگرپور توافق کردیم تا این رویه نادرست متوقف شود.
وی در ادامه به ویژگی‌های هنرمند واقعی اشاره کرد و افزود: هنرمند کسی است که در شرایط ساده، کار‌های بزرگ انجام دهد. مثلاً جالب است که در یکی از فیلم‌های بهرام بیضایی، همه بازیگران قرارداد سفید امضا کردند، چون معتقد بودند حضور در این اثر برایشان ارزش افزوده ایجاد می‌کند.
منوچهر محمدی در پاسخ سوالی با ذکر نمونه‌هایی از تجارب خود گفت شیوه من در فیلم‌هایی که ساخته‌ام این است که ایده یا طرح فیلمنامه را خودم پیدا می‌کنم، بعد به دنبال فیلمنامه‌نویسی که بتواند آن را به ثمر برساند می‌گردم و در نهایت در مرحله ساخت هم سعی می‌کنم بر روند تولید و کار عوامل نظارت داشته باشم و هر جا لازم باشد در کمال احترام پیشنهاد‌هایی را به کارگردان و سایر عوامل می‌دهم. از این رو معتقدم نقش تهیه‌کننده بسیار بیشتر از تأمین سرمایه و تقسیم کردن بودجه بین عوامل است. تهیه‌کننده باید خودش هنر را بشناسد و نگاه فرهنگی داشته باشد. اگر سینمای ایران راه نجاتی داشته باشد، از طریق تهیه‌کننده فرهنگی است.
عدالت به معنای تخصیص بهینه منابع است
در ادامه حامد جعفری، مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی با اشاره به پیچیدگی‌های پیش‌بینی هزینه‌های تولید درباره کف و سقف هزینه‌های تولید فیلم گفت: در بنیاد سینمایی فارابی فیلم‌ها با هزینه ۲-۳ میلیارد تومان تا ۷۰-۸۰ میلیارد تومان تولید شده‌اند و حتی اخیراً پیشنهاد ساخت فیلمی با برآورد هزینه ۳۰۰ میلیارد تومان داشتیم که البته از توان مالی بنیاد خارج بود.
وی با بیان اینکه فارابی سه وظیفه اصلی را دنبال می‌کند، ادامه داد: یکی حوزه فیلمسازی با هدف آفرینش فیلم‌های جدید است که یا از طریق غربال ایده‌های دریافتی دنبال می‌شود یا سفارش ایده‌های مورد انتظار براساس سیاست‌های بنیاد فارابی است که از طریق سفارش آفرینش به اشخاص شاخص پیگیری می‌گردد. دیگری فیلمسازی به سفارش مجموعه‌های متقاضی دولتی و خصوصی است. سومین وظیفه‌ای که فارابی دنبال می‌کند، ایفا کردن نقش میانجی میان سرمایه‌گذار و فیلمساز برای به سرانجام رسیدن و موفقیت فیلمسازی است.
جعفری درباره فرآیند انتخاب آثاری که در فارابی مورد حمایت قرار می‌گیرند نیز گفت: در گذشته تصمیم‌گیری‌ها گاهی با مدیرعامل و گاهی با شورا‌ها بوده، اما امروز همان طور که در نهاد‌های جهانی مشابه بنیاد سینمایی فارابی که نهاد ملی سینما در ایران محسوب می‌شود، مدل پیچینگ مرسوم است، فارابی هم به دنبال همین مدل رفته است. در این مدل طرح‌ها و فیلمنامهها پس از ارزیابی کارشناسی اولیه، در کمیته‌ای ۴-۵ نفره بررسی شده و غربال می‌شوند و در نهایت نیز طرح‌هایی که از دو مرحله ابتدایی با موفقیت عبور کرده و واجد شرایط باشند، به مرحله پیچینگ می‌روند. پیچینگ مسیری است که بررسی آثار در آن به صورت شفاف انجام می‌شود.
وی ادامه داد: در پیچینگ اضلاع تألیف یک اثر سینمایی یعنی تهیه‌کننده، کارگردان و نویسنده در جلسه حاضر شده و طرح خود را به طور کامل برای داوران پیچینگ معرفی می‌کنند و در مقابل سوالات و ابهامات داوران از طرحشان دفاع می‌کنند. داوران نیز در نهایت به هر اثر ارائه‌شده، امتیاز می‌دهند و براساس امتیازی که داوران به طرح‌ها و فیلم‌نامه‌های ارائه شده می‌دهند، آثار برتر انتخاب می‌شود. ما امروز در بنیاد سینمایی فارابی به این سمت حرکت کرده‌ایم تا هم شفافیت افزایش یابد و هم ریسک سرمایه‌گذاری تا حد ممکن کاهش پیدا کند و برای اینکه مخاطرات سرمایه‌گذاری کمتر شود و ارزیابی‌هایمان عادلانه‌تر باشد، سعی کرده‌ایم تا از داوران متخصص از اقشار موثر سینما کمک بگیریم، یعنی هم از کارگردانان، تهیه‌کنندگان و نویسندگان بهره ببریم و هم از اساتید سینما و جامعه‌شناسان و روانشناسان استفاده کنیم.
وی در پاسخ به سوالی درباره تعیین هزینه‌های ساخت یک اثر، بیان داشت: هیچ فرمول ثابتی برای تعیین هزینه‌های آثار سینمایی به صورت یکسان وجود ندارد؛ لذا ما هم در بنیاد سینمای فارابی از مشاوران متخصصی که عمدتا شامل مدیران تولید سینما می‌شوند، کمک می‌گیریم و آنها از طریق بررسی فیلمنامهها، هزینه‌ها و بودجه مورد نیاز هر اثر را تعیین می‌کنند.
مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی درباره توزیع عادلانه حمایت دولتی در سینما نیز گفت: عدالت به معنای تقسیم مساوی بودجه نیست، بلکه به معنای تخصیص صحیح و بهینه منابع به ساخت آثاری است که مجموعه فیلمسازی را برای دستیابی به اهداف مورد انتظارش کمک خواهد داد. در فراخوان ابتدای سال جاری فارابی بیش از ۵۰۰ متقاضی داشتیم، حالا سوال این است که آیا ما منابع بنیاد را بین این طرح‌ها به صورت مساوی تقسیم کنیم یا اینکه تلاش کنیم منابع فارابی به ساخت آثاری اختصاص یابد که در سپهر سینمای کشور موثر است. اگر جواب این سوال، روش دوم باشد باید با سازوکار‌هایی به دنبال کشف بهترین طرح‌ها و فیلمنامهها برای سرمایه‌گذاری باشیم. البته ما باید به سوابق خود فیلمسازان (نویسنده، تهیه‌کننده و کارگردان) هم توجه داشته باشیم، مثلاً اگر کسی پیش از این پنج بار با بنیاد سینمایی فارابی کار کرده و هر بار نیز آثاری ساخته که در جذب مخاطب ناموفق بوده‌اند، آیا باز هم باید برای سرمایه‌گذاری مورد اعتماد قرار گیرد؟ حتما نه!
جعفری در پاسخ به سؤالی درباره بودجه فارابی نیز گفت: بودجه بنیاد در سال‌های مختلف متفاوت بوده که عمدتاً از طریق سازمان سینمایی تأمین می‌شود، اما گاهی برخی نهاد‌های اقتصادی مانند شرکت نفت نیز در تأمین هزینه ساخت فیلم بنیاد را یاری کرده‌اند. امسال به دلیل شرایط خاص ناشی از تبعات پس از جنگ تحمیلی در کشور، منابع و بودجه‌ها خیلی محدودتر شده و لذا هنوز هیچ مبلغی به بنیاد سینمایی فارابی تخصیص نیافته است.
جعفری در پاسخ به سوالی که چرا هر فیلمی که پروانه ساخت دارد مورد حمایت قرار نمی‌گیرد، تأکید کرد: داشتن پروانه ساخت شرط لازم برای حمایت از فیلم‌ها در بنیاد فارابی است، اما شرط کافی نیست. چراکه پروانه ساخت یعنی این گروه توان فیلمسازی را دارند و فیلمنامه آنها نیز در چارچوب مقررات و آئین‌نامه‌ها قرار دارد و از خط قرمز‌ها عبور نکرده است؛ اما سرمایه‌گذاری بر روی یک فیلم توسط بنیاد سینمایی فارابی، علاوه بر اینها باید در چارچوب اهداف بنیاد باشد و بتواند به جذب مخاطب بینجامد؛ لذا عملاً نمی‌توان پروانه ساخت داشتن را، دلیلی بر موفق شدن یا موفق بودن یک فیلم تلقی نمود.
اگر سینمای دولتی نباشد، تنوع ژانر از بین می‌رود
محمد ساسان مدیر مرکز تولیدات سازمان سینمایی سوره نیز در بخش دیگری از پنل فیلمسازی حمایتی به چالش‌های تولید اشاره کرد و گفت: در شرایط تورمی کنونی، تعیین رقم ثابت برای تولید ممکن نیست. در سینمای حاکمیتی، عوامل تولید با سینمای خصوصی متفاوت است. این تصور که ارگان‌ها منابع نامحدود دارند کاملاً غلط است، زیرا برای تأمین هر ریال بودجه باید بسیار تلاش کنیم.
وی درباره تولید فیلم «ناتور دشت» و هزینه‌های آن بیان داشت: این فیلم با اقتباس از حادثه‌ای ساخته شد که اردیبهشت پارسال در استان گلستان اتفاق افتاد و با تلاش زیاد به جشنواره فجر رسید. نوشتن فیلمنامه کمتر از دو هفته بعد از این حادثه شروع شد و فیلمبرداری در زمستان بعد از ۶۵ جلسه به پایان رسید. ابتدا بنا بود فیلم در محل واقعی فیلمبرداری شود ولی با تغییر لوکیشن به شهریار در هزینه‌ها تا حد زیادی صرفه‌جویی شد. بخش مهمی از هزینه‌های فیلم دستمزد بازیگران اصلی بود و دیگر هزینه‌ها به نسبت کنترل شد و بودجه نهایی فیلم حدود ۴۸ میلیارد تومان بود. هلال احمر هم با در اختیار گذاشتن نیروهایش که در فیلم دیده می‌شوند به ساخت این فیلم کمک کرد.
وی در ادامه با بیان اینکه پلتفرم‌ها هزینه‌ها را به خصوص در حوزه بازیگری به شدت افزایش داده‌اند، گفت: هزینه دستمزد بازیگران به حدود ۴۰ درصد کل هزینه‌های یک فیلم رسیده و دولت باید برای جلوگیری از آشفتگی بازار وارد عمل شود.
ساسان درباره ضرورت فیلمسازی توسط دولت و نهاد‌های حاکمیتی گفت توجه داشته باشیم که اگر سینمای دولتی نباشد، تنوع ژانر کم می‌شود و برخی ژانر‌ها مثل سینمای جنگ کاملاً از بین خواهند رفت؛ زیرا سینمای خصوصی بیشتر به کمدی تمایل دارد؛ بنابراین حتی اگر فقط تکنیکی نگاه کنیم فیلمسازی دولتی برای ادامه حیات سینما مفید است.
ساسان در پایان بیان داشت اگر چرخه کامل تولید، پخش، اکران و تبلیغات به درستی انجام نشود حتی بهترین فیلم‌ها نیز شرایط خوبی نخواهند داشت و ممکن است نابود شوند.
علیرضا اسماعیلی معاون توسعه فناوری و مطالعات سینمایی، محمدحسین فرج سرپرست دفتر توسعه زیرساخت، علی لقمانی، بهمن اردلان، شادمهر راستین، حسن آقاکریمی، سید امیرسیدزاده، محمدرضا عرب، سهیل موفق، مهدی کریمی، علیرضا حسینی، علی شاه‌محمدی، محمدعلی حسین‌نژاد، علی روئین‌تن، رسول بابارضا، مجید بخشایش، شروین امیرصادقی و ... از دیگر مهمانان این برنامه بودند.
