جوان آنلاین: شبیه قلیان است با همان دم و دستگاه و لوله‌هایی که می‌توانید به آن پک بزنید و ژست قلیان کشیدن بگیرید. اغلب هم در کافه‌های لاکچری مناطق بالای شهر تهران و با قیمت‌های بسیار بالایی عرضه می‌شود، اما گویا از آن دود و دم و مواد سمی قلیان‌های معمولی در آن خبری نیست و به قلیان اکسیژن مشهور است. وزارت بهداشت هم در طرحی مطالعاتی در ۱۰ استان کشور عرضه این مدل قلیان را برای مبارزه با دخانیات و قلیان‌های سنتی در دستور کار داد؛ طرحی که البته کارشناسان نسبت به آن نگاه مثبتی ندارند، چراکه اگر چه قلیان اکسیژن دود ندارد، اما ماده‌ای به نام نیتروس در آن وجود دارد که به گاز خنده معروف است و این گاز عوارضی دارد که درست شبیه قلیان‌های معمولی آخرش به سرطان ختم می‌شود. بگذریم از اینکه اغلب جوانانی که در کافه‌ها سفارش قلیان اکسیژن می‌دهند و برایش مبالغ گزافی پول می‌پردازند نمی‌دانند در یک طرح مطالعاتی حضور دارند و به نوعی موش آزمایشگاهی شده‌اند!
سال ۱۳۸۶ بود که ابداع قلیانی بدون ضرر مطرح شد. قلیان اکسیژن از همان آغاز موافقان و مخالفانی را در مقابل خود به صف کرد، اما در عین حال گفته می‌شد که این نوع از قلیان می‌تواند جایگزین مناسبی برای قلیان‌های با توتون طعم دار شود. اختراعی که در فروردین ماه ۱۳۸۷ در رسانه‌ها از آن صحبت می‌شد، چند ماه قبل‌تر از آن، مجوز‌هایی را کسب کرده بود. همان موقع هم در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی روی این ماجرا بحث‌های فراوانی وجود داشت و گویا بعد از حدود ۱۶ سال، دوباره موضوع قلیان اکسیژن به تیتر سلامت رسانه‌ها تبدیل شده است.
طرحی مطالعاتی برای جایگزینی دخانیات
آنطور که بهزاد ولی‌زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت می‌گوید اجرای طرح مطالعاتی دستگاه پاکدم یا قلیان اکسیژن به صورت آزمایشی تحت نظارت وزارت بهداشت با هدف کاهش مصرف قلیان دخانی در ۱۰ استان کشور آغاز شده‌است.
این وسیله ثبت اختراع شده‌است و بعد از اینکه تأییدیه آن از سازمان غذا و دارو گرفته شد، به‌عنوان تجهیزات پزشکی ثبت شده و در سازمان غذا و دارو استاندارد‌هایی برای آن در نظر گرفته شده‌است. در این وسیله از ترکیب گاز‌های اکسیژن و N۲O با رعایت حدود تعیین‌شده در سازمان غذا و دارو برای اطمینان از اینکه ضرری برای سلامتی افراد نداشته‌باشد، استفاده می‌شود.
وی در توجیه اجرای این طرح گفته‌است: «به‌دلیل نگرانی وزارت بهداشت از افزایش مصرف قلیان که نسبت به سال ۹۵ بیش از ۵۰ درصد افزایش داشته‌است، گسترش بی‌رویه مراکز عرضه قلیان بعد از همه‌گیری بیماری کرونا و ضعف در اجرای قانون ممنوعیت استعمال دخانیات در مراکز عرضه قلیان که مستلزم همکاری تنگاتنگ ارگان‌های برون‌بخشی است، اجازه داده شد که طرح بررسی دستگاه پاکدم در ۱۰ استان کشور شامل تهران، آذربایجان شرقی، البرز، فارس، خوزستان، گیلان، مازندران، کرمان، بوشهر و سیستان و بلوچستان آغاز شود و در ادامه با درخواست دانشگاه‌های دیگر، هماهنگی برای توسعه مرحله آزمایشی طرح در استان‌های خراسان شمالی، اصفهان و زنجان انجام شد.»
به گفته ولی‌زاده در مرحله اولیه مطالعه، شاخص‌های سلامتی هنگام استفاده از این دستگاه مورد بررسی قرار گرفت که نتایج نشان داد براساس شاخص‌های مدنظر، استفاده از دستگاه پاکدم یا قلیان اکسیژن ضرری را از نظر سلامتی افراد ندارد.
هنوز تأیید نشده!
غلامرضا حیدری، مجری طرح مطالعاتی بررسی «قلیان اکسیژن» هم، در واکنش به اخبار و فضای ایجاد شده درباره این طرح مطالعاتی، با تأکید بر اینکه «قلیان اکسیژن»، استاندارد‌های وزارت بهداشت را دارد، می‌گوید: «مقدار گاز‌های اکسیژن و نیتروژن موجود در «قلیان اکسیژن» تنظیم شده و استاندارد است و حدود ۱۰ سال از زمان ثبت اختراع رسمی این دستگاه در کشور می‌گذرد.»
رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اخبار منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی درباره قلیان اکسیژن می‌افزاید: «ادعای استفاده از «گاز خنده» در قلیان اکسیژن در شبکه‌های اجتماعی منتشر‌شده که در پاسخ به ادعا‌های مطرح شده باید گفت، استفاده از گاز خنده در قلیان اکسیژن صحت ندارد. سهم اکسیژن از ترکیب گاز‌های به کار گرفته‌شده قلیان اکسیژن حدود ۸۰ درصد است و نیتروژن می‌تواند به میزان ۵ درصد به ترکیب گاز‌ها اضافه شود».
به گفته مجری طرح مطالعاتی بررسی دستگاه پاکدم «اکسید نیتروژن» که با «گاز خنده» شناخته می‌شود، در قلیان اکسیژن وجود ندارد. «انتونوکس» که یک گاز بی‌ضرر به حساب می‌آید که در قلیان اکسیژن استفاده می‌شود. پژوهش‌های متعددی درباره «انتونوکس» در سطح جهان انجام شده، یافته‌های این مطالعات از بی‌ضرر بودن این گاز حکایت می‌کند.
از نگاه وی در حال حاضر، قلیان اکسیژن در برخی استان‌ها مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است. پاسخ به پرسش‌های «آیا قلیان اکسیژن عوارض دارد؟» و «آیا قلیان اکسیژن می‌تواند به عنوان یک دستگاه بی‌ضرر معرفی شود؟» به عنوان پرسش‌های این طرح مطالعاتی طرح شده‌اند. پاسخ به این پرسش‌ها به گذر زمان نیاز دارد؛ این پروژه تحقیقاتی باید به مدت یک یا دو سال انجام شود که بتوان به پرسش‌های مطرح‌شده پاسخ داد.
حیدری تأکید می‌کند: «در حال حاضر، دستگاه قلیان اکسیژن «تأیید نهایی» را نگرفته‌است. اگر نتایج تحقیقات و شرایط طوری باشد که این دستگاه جایگزین قلیان‌های دخانی شود، یک گام مؤثر در جهت حفظ سلامتی جامعه به حساب خواهد آمد، اما در مجموع اظهارنظر درباره قلیان اکسیژن منوط به بررسی‌های کامل‌تر بوده و نتایج تحقیقات؛ ملاک تصمیم‌گیری در این باره خواهد شد.»
خطرات گاز خنده
در برابر این اظهارات رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت درباره میزان مجاز گاز خنده در قلیان اکسیژن و اظهارات مجری طرح که اصلاً قلیان اکسیژن گاز خنده ندارد، کیانوش جهانپور، سخنگوی سابق وزارت بهداشت در واکنش به خبر تأیید قلیان اکسیژن در قالب یک طرح مطالعاتی از سوی وزارت بهداشت می‌گوید: «آنچه در سال‌های اخیر در ایران تحت عنوان قلیان اکسیژن شناخته می‌شود به نوعی الگوبرداری و تغییر فرم چیزی است که در کشور‌های دیگر تحت عنوان «اکسیژن کلاب» شناخته می‌شود؛ یک اسم شبهه‌ناک است، چراکه ماده مورد استفاده در این دستگاه، صرفاً گاز اکسیژن نیست و ماده دیگری به نام N۲O یا نیتروز اکسید استفاده می‌شود که به‌عنوان گاز خنده نیز شناخته می‌شود.»
طبق توضیحات وی این گاز کاربرد‌هایی در حوزه پزشکی و صنایع غذایی و شیمیایی دارد؛ پس اصل موضوع جدید نیست، اما الگوی مصرف به سمت استفاده نابجا از این ماده رفته و به عنوان سرگرمی رفته است و گاهی به آن لقب «روانگردان» نیز می‌دهند، البته باید در نظر داشت اثر تخریبی و روانگردان آن مشابه بسیاری از موادمخدری که مرسوم است، نیست.
گاز خنده‌آور در برخی از کشور‌ها مجاز و در برخی کشور‌ها نیز به طور کلی این نوع استفاده از آن، ممنوع است و بیشتر در صنایع دارویی استفاده می‌شود.
جالب‌تر از همه اینکه با وجود تأیید این طرح توسط یکی از مقامات وزارت بهداشت، اما ظاهراً همه مسئولان وزارت بهداشت موافق قلیان اکسیژن نیستند. تسنیم نوشته حسن آذری‌پور، عضو کمیته کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت درباره خطرات قلیان اکسیژن گفته‌است: «با توجه به اینکه اکسیژن خالص در حد مشخصی به لحاظ پزشکی عوارضی را برای فرد به‌همراه دارد، باید مصرف آن تحت‌نظر کارشناسان و مقدار اکسیژن آن مشخص باشد، چون به هر حال اکسیژن خالص منجر به مسمومیت می‌شود و در فرد استعمال‌کننده سردرد ایجاد می‌کند، همچنین منجر به اتساع عروق مغزی می‌شود و برای فرد مشکلات چشمی به‌همراه می‌آورد.»
طرحی با عوارض نا مشخص
ایرج خسرونیا، رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران هم درباره طرح تحقیقاتی قلیان اکسیژن به ایسنا می‌گوید: «قلیان‌ها محل رشد میکروب و قارچ‌ها هستند و هر پک سبب می‌شود مقدار زیادی قارچ و میکروب به قفسه صدری وارد شود. در همین راستا هم ورود هرگونه جسم یا ماده خارجی به ریه سبب آزار و اذیت می‌شود.»
وی با بیان اینکه ورود هرگونه ماده شیمیایی به بدن می‌تواند سبب بروز مشکلاتی شود، می‌افزاید: «هر ترکیبی از مواد شیمیایی که از طریق سیگار، قلیان و حتی هوای آلوده وارد بدن می‌شود، ممکن است در آینده موجب سرطان یا سایر بیماری‌ها شود. معتقدم، وزارت بهداشت نباید به موضوع طرح مطالعاتی قلیان اکسیژن ورود داشته باشد.»
رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی درباره استفاده از نمونه انسانی در طرح‌های مطالعاتی تأکید می‌کند: «هر کار تحقیقاتی باید با رضایت افراد انجام شود و در وهله نخست روی نمونه حیوانی استفاده شده باشد. پس از اینکه مطالعات روی نمونه حیوانی انجام شد و مضر نبودن مورد آزمایش شده به اثبات رسید، می‌تواند طرح مطالعاتی روی نمونه انسانی انجام شود. انجام یک کار تحقیقاتی به طور مستقیم روی نمونه انسانی از منظر اخلاقی درست نیست.» از نگاه خسرونیا هنگامی که نسبت به انجام یک طرح تحقیقاتی اقدام می‌کنیم باید اخلاق پزشکی را در کانون توجه قرار دهیم. عوارض استفاده از قلیان اکسیژن هنوز مشخص نیست و این احتمال وجود دارد که عوارض ناشی از استعمال این قلیان طی یک ماه یا حتی چند سال آینده بروز کند. با توجه به اینکه عوارض استفاده از این قلیان نامشخص است اجرای این طرح مطالعاتی در ۱۰ استان یک کار اشتباه است.
