بعضی از بازنویسی‌ها ادبیات کلاسیک را خراب می‌کنند

جوان آنلاین: از آثار نظامی بازنویسی‌های زیادی در حوزه کودک و نوجوان شکل گرفته، ولی کار‌ها به شکلی نبوده است که بچه‌ها سراغ مطالعه خود کتاب نظامی بروند. 
 
هادی خورشاهیان، دبیر کارگروه شورای پاسداشت زبان فارسی در نشست «بازآفرینی متون کهن برای نوجوانان» که در سالن سرای کتابخانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد، درباره عملکرد شورای پاسداشت زبان فارسی گفت: یکی از کار‌های ما در شورای پاسداشت زبان فارسی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کمک به گسترش زبان فارسی است، به این مفهوم که باید نسبت به زبان شناخت پیدا کنیم و این شناخت باعث می‌شود زبان را حفظ کنیم و بعد گسترش دهیم. یکی از راه‌های گسترش زبان فارسی، آشنایی با ادبیات کلاسیک است. 
 ۵ قله رفیع نظامی در حفظ زبان فارسی 
دبیر کارگروه شورای پاسداشت زبان فارسی درباره نظامی و آثار او افزود: نظامی برای شخص خود من یک قله جداگانه است، او پنج اثر دارد که در واقع پنج گنج است و نمی‌توانیم هیچ‌کدام را از آن یکی کمتر بدانیم. در اصل نظامی پنج قله رفیع دارد که در حفظ زبان فارسی باید از آن‌ها استفاده کنیم. یکی از این بهترین راه‌ها این است که ما باید آثار کلاسیک را بخوانیم. متأسفانه ما در دانشگاه‌ها خلاصه آن‌ها را می‌خوانیم. در حال حاضر می‌خواهیم فرصتی را به وجود بیاوریم که این آثار خوانده شوند. از آثار نظامی بازنویسی‌های زیادی در حوزه کودک و نوجوان شکل گرفته، ولی کار‌ها به شکلی نبوده است که بچه‌ها سراغ مطالعه خود کتاب نظامی بروند. 

 اقتباس سینمای جهان از ادبیات کلاسیک 
خورشاهیان درباره اهمیت بازنویسی آثار کلاسیک گفت: یکی از دلایلی که ما به سمت بازنویسی آثار کلاسیک نمی‌رویم، سختی آن است و دوم اینکه زیبایی و اهمیت این آثار را به گوش ما نرسانده‌اند. خیلی از ضرب‌المثل‌هایی که به کار می‌بریم، بدون اینکه بدانیم برای گلستان است، اگر بدانیم این ضرب‌المثل‌ها برای گلستان است، مسلماً سراغ آن می‌رویم. بازنویسی از این جهت اهمیت دارد که باید پلی باشد که ما به سمت اصل اثر برویم و دوم اینکه آن کتاب ظرفیت این را دارد که در قالب یک گونه دیگر هم عرضه شود، مثلاً به صورت نمایش ارائه شود. 
وی ادامه داد: همه عناصر داستانی که امروزه درباره آن صحبت می‌کنیم، به بهترین شکل در آثار نظامی وجود دارد. نمی‌خواهم آثار کلاسیک ایرانی را با آثار کلاسیک اروپایی مقایسه کنم، اما ظرفیتی در نظامی وجود دارد که می‌توانیم درباره او زیاد صحبت کنیم. بخش دیگر اهمیت بازنویسی در این است که ما می‌توانیم از این آثار ایده بگیریم. در صنعت سینمای جهان، بخشی از کار‌ها مربوط به ادبیات اقتباسی است. نظامی این ظرفیت را دارد که هم کودک و نوجوان و هم جوان را با او آشنا کنیم. بعضی‌وقت‌ها با بازآفرینی اشتباه، کار را خراب می‌کنیم و به جای اینکه مخاطب را علاقه‌مند کنیم، او را زده می‌کنیم. 

 شناخت اثر و ارائه آن به صورت امروزی
خورشاهیان درباره فهم کامل آثار کهن هنگام بازنویسی گفت: حتی زمانی که می‌خواهیم کتابی را ترجمه کنیم، تا کامل آن را نخوانیم نمی‌توانیم عنوان کتاب را بفهمیم. هنگام بازنویسی هم باید یک‌بار داستان را بخوانیم که بفهمیم اصل داستان چیست و یک‌بار دیگر داستان را بخوانیم تا لحن نویسنده را بفهمیم. یک بخش بازنویسی شناخت اثر و بخش دیگر استفاده از آن آثار و ارائه آن به صورت امروزی است. در بازنویسی تا حکمت کار را نفهمیم نمی‌توانیم متن را بازنویسی کنیم. باید در بعضی مواقع درکی از متن داشته باشیم تا بتوانیم چیزی به متن اضافه کنیم. 
 توجه به ادبیات کلاسیک در آموزش‌و‌پرورش 
محمد عزیزی، مدیر انتشارات روزگار در ادامه این نشست درباره اینکه زبان در معرض خطر است یا نه گفت: وقتی یک غزل امروزی را از زبان یک جوان ۲۵ساله می‌خوانم، حیرت می‌کنم که چقدر در ساختار این غزل و در همه سطوح، خلاقیت‌هایی را که یک شعر لازم دارد، انتقال می‌دهد و شاعر چقدر خلاقیت دارد، پس خیلی جای نگرانی نیست که بگوییم زبان به خطر افتاده و کارکرد خودش را از دست داده، البته این نگرانی در سراسر دنیا درخور ستایش است. زبان کار خودش را انجام می‌دهد، همراه با تغییرات مختلف. 
او درباره تغییرات در زبان فارسی توضیح داد: آنقدر تغییر و دگردیسی به صورت سیال و طبیعی در زبان به وجود می‌آید که لازم است پنج سال بعد از مترجم یک اثر بخواهیم دوباره متن خودش را ترجمه کند، چون در این پنج سال زبان تغییر کرده است. ما با این کار نمی‌خواهیم کاری عبث انجام دهیم. توجه به ادبیات کلاسیک باید بدون تردید یکی از برنامه‌های ما در آموزش‌و‌پرورش باشد. بازنویسی آثار کهن برای این بوده است که بگویند به ضرورت زمانه باید پاسخ مناسب دهیم. باید بدانیم آثار چگونه بازنویسی شود تا هم بچه‌ها با آثار کلاسیک آشنا شوند و هم صدمه‌ای به آثار وارد نشود، یعنی نباید حاشیه‌ها را پررنگ کنیم که اصل فراموش شود. 

 نظامی در بین ۵ شاعر درجه یک ایران 
مدیر انتشارات روزگار درباره نحوه داستان‌پردازی و داستان‌سرایی نظامی گفت: نظامی در بین پنج شاعر درجه یک ایران قرار گرفته است. این موضوع نشان‌دهنده این است که نظامی جزو قله‌هاست. ما پنج قله جهانی داریم که یکی از آن‌ها نظامی است. در آثار نظامی ناز و خیال‌هایی وجود دارد که انسان حیران می‌ماند. نظامی شاعری است که به مسائل دینی مقید است. داستان‌پردازی و ظرافت داستان‌سرایی نظامی در بین بقیه یگانه و ویژه خودش است. نظامی در «هفت‌پیکر» هفت داستان بلند می‌گوید که به هم وابسته هستند. ما به فردوسی و نظامی می‌گوییم حکیم. 

 بعضی از بازنویسی‌ها کار را خراب می‌کنند
عزیزی در پایان برنامه، درباره تسلط به موضوع آثار برای بازنویسی گفت: بعضی از بازنویسی‌ها کار را خراب می‌کنند. کسی که می‌خواهد اثری را بازنویسی کند باید آن را درست خوانده باشد و به موضوعی که مطرح می‌کند، مسلط باشد. ابزار بازنویسی در بین نویسندگان مختلف، متفاوت است. هر کسی تحت تأثیر آنچه از متن اصلی متوجه می‌شود و بر اساس توانایی‌های خودش بازنویسی می‌کند. تدوین افراد متفاوت است که ایرادی هم ندارد، اما به قول مولانا «چون سروکار تو با کودک فتاد / پس زبان کودکی باید نشاند»، یعنی باید مخاطب را بشناسیم و طبق سلیقه و باب‌میل بچه‌ها بنویسیم، یکی از مشکلات ما این است که بدون شناخت مخاطب می‌نویسیم. تردیدی در این نیست که نظامی یک گنجینه پایان‌ناپذیر از ادبیات خلق کرده است.