طی یک دهه اخیر، دستکم ۱۳ یوزپلنگ ایرانی در اثر تصادف جادهای از بین رفتهاند، اما بسیاری از مدیران تصمیمگیرنده برای حفاظت از یوز آسیایی فقط و فقط نظارهگر این اتفاقات بودند. هنوز از یادها نرفتهاست که فروردین ماه امسال نیز یک یوزپلنگ باردار در اثر تصادف در همین جاده کشته شد و یک عدد تازهای را به آمار «جاده مرگ یوزها» اضافه کرد. بعد از آن، عدهای از مدیران دور هم جمع شدند و همان حرفهای تکراری را گفتند، اما دریغ از اینکه اقدام مؤثری برای حفاظت از یوز آسیایی انجام شود. اینبار دستگاه قضا اعلام کرده که به این مسئله ورود کردهاست و فعالان حوزه حیات وحش امیدوار هستند تا اینبار موضوع امنیت زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در توران به نتیجه برسد.
فنسکشی نکردن در نقاط پرخطر، نبود دوربین کنترل سرعت، تاریکی جاده، اجازه تعلیف دام بیش از زمان مقرر و به دنبال آن ورود سگهای گله به محل زندگی یوزها، دست به دست هم دادهاند تا نفس یوزپلنگ آسیایی به شماره بیفتد. این مواردی است که بیش از یک دهه از سوی کارشناسان حیاتوحش مطرح میشود، اما متولیان امر، عزم جدی برای اصلاح آن نداشتند، چراکه اگر غیر از این بود، حوادث تلخ کشته شدن یوزها در جاده سمنان اتفاق نمیافتاد.
مرگهای پیاپی یوزها در تصادفات جاده میامی
ششم تیر ۱۴۰۲ در حوالی منطقه موسوم به چاه قنات واقع در محور ترانزیتی میامی- سبزوار در محور اصلی تهران- مشهد، یوزپلنگ جوان بر اثر برخورد با خودرو تلف شد. پس از آن دلسوزان حیاتوحش عکسی از این یوزپلنگ را در رسانههای مختلف و همچنین شبکههای اجتماعی منتشر کردند، اما این اولین تصادف جادهای یوزپلنگ آسیایی در سال جاری نبودهاست، صبح شنبه ششم فروردین امسال نیز یک قلاده یوزپلنگ ماده در همین جاده از بین رفت. در بررسیهای دقیق کارشناسان ادارهکل حفاظت محیطزیست استان سمنان مشخص شد که این یوزپلنگ باردار با نام «ماجراد» دارای سه جنین بود که آنها نیز از بین رفتند. به باور کارشناسان در این حادثه یک یوزپلنگ نه، بلکه چهار یوزپلنگ از دست رفتهاند. بدتر اینکه یوزپلنگ مادر با نام «ماجراد» که سن بین پنج تا شش سال داشت، درست در اوج توانایی زادآوری با سه جنین در جا تلف شد و اگر این حیوان زنده میماند، ادامهدهنده نسل یوز آسیایی در دل توران بود.
از این دست ماجراهای تلخ در سالهای گذشته نیز اتفاق افتادهاست. مثلاً در تابستان سال گذشته یک قلاده یوزپلنگ ماده و در سالهای ١٣٨٩ تا ١٣٩٧ هفت قلاده یوزپلنگ در همان محور میاندشت – عباسآباد بر اثر تصادفهای جادهای تلف شدند، اما هیچکدام اینها باعث نشد که مسئولان امر دست به دست هم بدهند و نواقص موجود در این جاده را برطرف کنند.
واکنشها در فضای مجازی
ماجرای اخیر تصادف و کشتهشدن یوزپلنگ آسیایی در جاده میامی با واکنشهای زیادی در فضای مجازی مواجه شد. یکی از کاربران توئیتر در صفحه شخصی خود نوشت: «باز هم یک یوز دیگر کشته شد. حالا هلیا و تولهاش در حاشیه جاده میامی- عباس آباد به دنبال این حیوان تلفشده هستند که دیدن این صحنه همه ما را غمگین کردهاست. طی یک دهه اخیر در این جاده، دستکم ۱۳ یوز بهخاطر تصادف با خودروهای عبوری تلف شدند، اما میبینیم که همچنان وضعیت این جاده نامناسب است؛ نه حصاری، نه دوربین کنترل سرعتی و نه چراغی!»
در این رابطه کاربر دیگری نیز توییت زد: «اگر فقط ۱۰ کیلومتر از جاده سمنان- میامی که یوزهای زیادی در آن مناطق بر اثر تصادف کشته شدهاند، فنسکشی شود، دیگر یوزی کشته نخواهد شد.»
همچنین یکی دیگر از کاربران، مسئولان محیطزیست و وزارت راه و شهرسازی را مقصر دانسته و در صفحه خود در توییتر نوشت: «باز هم یک یوزپلنگ دیگر در جاده عباسآباد سمنان در اثر تصادف جادهای کشته شد، سازمان محیطزیست و وزارت راه مقصر مرگ این یوزها هستند که از ایمنسازی جاده اجتناب کردهاند.»
باید همه سازمانها و دستگاههای مربوطه به وظایفشان عمل کنند
نخستینبار، سال ۱۳۹۴ در قالب پروژه بینالمللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی بین وزارت راهو شهرسازی و سازمان محیطزیست توافقاتی برای ایمنسازی این جاده صورت گرفت که اجرایی نشد. بعد از آن هم در مرداد ۱۴۰۱ مذاکراتی برای ایمنسازی این محور انجام شد، اما مناقصه طرح تأمین روشنایی چهار کیلومتر این مسیر نیز به مرحله برگزاری نرسید. ششم فروردین امسال علی سلاجقه از شروع این طرح خبر داد، اما باز هم جزئیات آن روشن نشد. حالا با کشته شدن یک یوز دیگر در هفته اول تیر ماه اظهارنظراتی در خصوص ایمنسازی این جاده برای یوزها مطرح شدهاست، اما مشخص نیست کدام یک از آنها به مرحله اجرایی برسد.
در این رابطه بهرامعلی ظاهری، مدیر کل حفاظت محیطزیست استان سمنان با اشاره به حوادث تلخ تصادف خودروها با یوزپلنگ در جاده ترانزیتی شرق استان سمنان، به «جوان» میگوید: «از همان اوایل دهه ۹۰ که جاده تهران - مشهد دو بانده شد، تصادفات جادهای یوزها نیز اتفاق افتاد. در پنج ساله اول دهه ۹۰، سازمان محیطزیست مطالعات لازم را انجام داد و راهکارهای لازم نیز به وزارت کشور تحویل داده شد. در همان زمان هجمههای زیادی برای اینکه این جاده زیستگاههای جنوبی محدوده عباسآباد را قطع کردهبود، مطرح میشد و قرار بود اقدامات اصلاحی همهجانبه و کامل به صورت همزمان انجام شود. اداره کل راه و ترابری در سالهای ۹۶ و ۹۷ با یک ابلاغ اعتباری به عنوان فنسکشی و ایجاد یک گذر ایمن اخذ کرد تا نسبت به این کار اقدام کند، اما نهایتاً اقدام خاصی انجام نشد.»
او ادامه میدهد: «سازمان محیط زیست تاکنون حدود ۴ کیلومتر از مسیر ۸۰ کیلومتری را فنسکشی کرده که این یک اقدام اولیه است. باید اقدامات جامع و کامل دیگری به دنبال آن صورت بگیرد و تمام دستگاههای مسئول وارد کار شوند؛ مثلاً وزارت نیرو نسبت به تأمین برق مورد نیاز، وزارت راه و شهرسازی برای نصب دوربین مداربسته و ایجاد کریدور ایمن و مناسب برای عبور یوزها در جاده، پلیس راه برای نصب تابلوهای استاندارد در جهت هوشیاری رانندگان و همچنین وزارت جهاد کشاورزی برای ممانعت از ورود دام مازاد به زیستگاه یوزپلنگ اقدام کنند.»
ظاهری با اشاره به نقش سازمان محیطزیست در قبال ایمنسازی جاده سمنان اظهار میدارد: «سازمان محیطزیست باید نسبت به امنیت زیستگاهی و همچنین در خصوص تأمین تغذیه و منابع آبی در دسترس برای یوزها اقداماتی را انجام دهد. این سازمان متولی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی است، اما اگر دستگاه یا سازمانی به وظایف خود عمل نکند، نمیتواند کاری انجام دهد.»
او در واکنش به این سؤال که چرا در فضای مجازی گفته شده که انجمن یوزپلنگان به دنبال زندهگیری یوز مادر هستند، گفت: «چنین موضوعی را رد میکنیم. فقط یوزها را رصد میکنیم تا یوز مادر که سراغ توله تلف شدهاش میآید، حادثهای متوجهش نشود. قفسی که از آن صحبت میکنید، برای این است که ما باید تمامی امکانات را برای موارد احتمالی درنظر میگرفتیم. تمامی امکانات درمانی، حمایتی و حمل و نقلی باید مهیا باشد.»
از ژست دغدغهمندی تا شعار بیعمل مسئولان
«سگهای گله» و «خودروهای جاده» دو عامل اصلی تلفات یوزپلنگان به شمار میروند. از یکسو، سگها با ورود به زیستگاه یوزها در توران، این حیوان را تهدید میکنند و از سوی دیگر خودروها هنگام تردد از جاده میامی که از محل زندگی یوزها عبور میکند، به انقراض این گربهسان باارزش دامن میزنند. کارشناسان معتقدند حفاظت از یوزپلنگ آسیایی لازم است و در چنین وضعیتی باید اقدام عاجل برای حفاظت از زیستگاه با خروج سگهای گله و دام از قلمرو یوزپلنگ، ارتقای فرهنگ رانندگی ایمن و ترویج فرهنگ دوستبودن و دلسوز بودن برای محیطزیست در جامعه نهادینه شود. در این رابطه محمدعلی یکتانیک، کارشناس حیاتوحش به «جوان» میگوید: «بیش از یک دهه است که از مسئله تلفشدن یوزپلنگ آسیایی در جاده میامی میگذرد و جمعیت زادآور و جمعیت پویای یوزپلنگ در حال از بین رفتن است، اما کسی به ایمنسازی جاده برای حفاظت از زیستگاه این حیوان توجه نکردهاست. البته شعارهایی داده شده، اما در عمل اقدام شایسته و قابلدفاعی انجام نشدهاست.»
این کارشناس حیاتوحش ادامه میدهد: «یوزپلنگی در اثر تصادف تلفشده و برخی به صورت پنهانی تصمیم داشتند تا یوز مادر را که سراغ این توله میآید، زندهگیری کنند و در جهت اهدافشان که همان تکثیر یوزپلنگ در اسارت است، بپردازند. البته بعداً اعلام شد که قرار نیست این کار انجام شود. در صورتی که آنها به دنبال تله دستی و قفس بودند. خوشبختانه با کمکهای فعالان محیطزیست، یوز مادر از خطرات احتمالی در امان ماند و از سهشنبه شب به لبه جاده به دنبال توله خود نیامدهاست.»
یکتانیک با بیان اینکه باید اقداماتی برای ایمنسازی جاده برای یوزها انجام شود، اما از آنها غفلت شدهاست، میگوید: «واضح است که در این جاده نقاط پرخطر وجود دارد. مسئولان باید پای کار بیایند و این نقاط پرخطر را شناسایی کنند و با فنسکشی و ایجاد مسیری امن مانند روگذر، امنیت زندگی یوزها را تأمین کنند. این کاری است که در همه دنیا انجام میشود، اما میبینیم که برخی از مدیران با اقدامات غلط خود یوزها را به کشتن میدهند و فقط ژست دغدغهمندی را میگیرند.»
او به لزوم توجه به زیستگاه یوزپلنگ آسیایی اشاره میکند و میگوید: «وقتی یوزپلنگ آسیایی شرایط زیستی مناسبی نداشته باشد، ناچار میشود که قلمروی خود را ترک کند. وقتی این حیوان وارد قلمرو حیوان دیگری میشود، بینشان درگیری ایجاد میشود. بدتر اینکه وقتی به قلمرو خودش بازگردد، ممکن است آنجا هم اشغال شدهباشد. همه اینها در نتیجه نبود شرایط زیستی مناسب برای یوز و کاهش طعمه این حیوان است که باید برای آن اقداماتی انجام شود.»
دستگاه قضا، اقدامات سوء انجمن یوزپلنگان را نیز بررسی کند
یکتانیک ادامه میدهد: «دستگاه قضا به موضوع اخیر کشته شدن یوزپلنگ آسیایی ورود کردهاست. از دستگاه قضا تقاضا دارم که علاوه بر مسائل جادهای که موجب تلف شدن یوزها شدهاست، به وضعیت انجمن یوزپلنگ نیز ورود کند و بررسی شود چه اقدامات سوئی از سوی این انجمن انجام شدهاست. اینکه آنها از چه کسانی خط میگیرند و چرا اقداماتشان در جهت انقراض یوزپلنگ آسیایی بودهاست، از نظر من تاکنون این انجمن به یوزپلنگ نگاهی تجاری داشتهاست و هیچ نگاه دلسوزانهای از سوی آنها دیده نمیشود. اگر دستگاه قضا به این موضوع رسیدگی کند، ابهامات موجود برطرف خواهد شد و بدون شک یوزپلنگان از دست آنها نجات پیدا میکنند.»
این کارشناس حیاتوحش میگوید: «برخی به جای حفظ زیستگاه یوزپلنگ آسیایی به دنبال فرصتسازی برای تکثیر یوز در اسارت هستند. نتیجه اقدامات غلطشان هم به وضوح مشخص است. این افراد نهتنها نتوانستند جمعیت یوزها را افزایش دهند، بلکه کاهش تعداد یوزها نشان داده که جز آسیب برای این حوزه دستاورد دیگری نداشتهاند. بدتر اینکه این افراد تمام تلاششان را کردهاند که هیچ ردی از خودشان به جای نگذارند و با القای تفکر غلطشان در میان سازمان حفاظت از محیطزیست، پشت پرده ایستادهاند و به دنبال پیشبرد اهدافشان هستند.»
یکتانیک درباره راهکار نجات یوزپلنگ آسیایی اظهار میدارد: «یوز، یک گونه در خطر انقراض است که برای نجات آن باید طعمههایش را حفظ و یک زیستگاه امن برایش برقرار کنیم. در این صورت او ناچار نمیشود مدام تغییر مکان بدهد و درگیر حادثه شود. از طرفی باید جمعیت دام مازاد از زیستگاه یوزپلنگ آسیایی برچیده و ورود سگ گله در این زیستگاه ممنوع اعلام شود. علاوه بر آن نقاط خطرآفرین جاده که در نزدیکی زیستگاه این حیوان وجود دارد باید از هر دو جهت بسته شود. اینها اقداماتی است که باید همسو با یکدیگر انجام شود، در غیر اینصورت امیدی به افزایش جمعیت یوز آسیایی نداشتهباشید، چراکه روز به روز شاهد تلفشدن این حیوان با ارزش خواهیم بود و شاید روزی برسد که برای جبران این اشتباه دیر شود.»
