فاضلاب خانگی، کشاورزی و صنعتی همچنان در دریای خزر تخلیه میشود. هر پنجگونه ماهیان خاویاری هم در آستانه انقراض قرار گرفتهاند. به گفته مسئول مقابله با آلودگیهای دریایی محیطزیست، علت اصلی این قضیه هم تکمیلنشدن شبکه جمعآوری و تصفیه فاضلاب شهری است. در صورتی که ۱۳ سال قبل هیئت دولت وقت، احداث و تکمیل تصفیهخانهها را مصوب کرد، اما هنوز اجرایی نشدهاست.
وظیفه کنترل و مقابله با آلودگیهای صنایع با معاونت محیطزیست انسانی سازمان محیطزیست است. معاونت محیطزیست دریایی هم در کنار معاونت انسانی، آلودگی صنایع را دنبال میکند. جالب اینکه اکنون پس از نیم قرن از تأسیس سازمان محیطزیست، معاونت محیطزیست دریایی خبر دادهاست که آمار و اطلاعات صنایع مستقر در نواحی ساحلی در حال جمعآوری است. یعنی تازه اکنون بانک اطلاعات مربوط به صنایع، پسماندها، فاضلابهای شهری و سایر منابع آلاینده مانند اسکلهها و بنادر و نیروگاهها در حال جمعآوری است!
تشویق بنادر با ایزو ۱۴۰۰۱
به دلیل بستهبودن محیط آبی دریای خزر این دریا توان پالایش محدودی دارد. در نتیجه تراکم آلایندهها در این دریا سرعت زیادی داشته و محیطزیست این دریاچه منحصر به فرد به شدت آسیبپذیر است.
دهها رودخانه هم به دریای خزر میریزد که بستر تولید مثل ماهیان خاویاری و بسیاری از ماهیان استخوانی است. همین رودخانه مجموعه اکوسیستم منحصر به فردی ایجاد کردهاند که دارای حساسیت و آسیبپذیری بسیار زیادی است.
صنایع مستقر در نوار ساحلی خزر هم دارای سیستمهای تصفیه پساب ناقصی هستند. به همین دلیل بخشی از پساب این صنایع به صورت تصفیهنشده و بخشی به صورت ناقص تصفیهشده، وارد خزر میشود.
یک منبع مهم آلاینده خزر هم بنادر تجاری و صیادی هستند. رسوبات و آلودگیهای شناورها و کشتیها یک تهدید جدی برای خزر هستند. تازه از سال گذشته معاونت محیطزیست دریایی برنامهای برای بازرسی و ارزیابی بنادر تدوین کردهاست و گواهیهای زیستمحیطی از جمله ایزو ۱۴۰۰۱ را صادر میکند.
فاضلاب اهواز هم بلاتکلیف است.
چه رسد به خزر
سرپرست دفتر بررسی و مقابله با آلودگیهای دریایی سازمان محیطزیست با بیان اینکه در سال ۱۳۸۷ برنامه الزام احداث و تکمیل تصفیهخانه شهرهای با جمعیت بالای ۵۰ هزار نفر در هیئت دولت به تصویب رسید، گفت: متأسفانه به رغم پیگیریهای مکرر این مصوبه هنوز به طور کامل اجرایی نشده و همچنان دلیل آن کمبود منابع مالی اعلام شدهاست. مسئولیت آن هم با وزارت نیرو است. راهکارهایی از جمله تأمین منابع مالی احداث تصفیهخانهها از طریق فروش آب تصفیهشده یا استفاده از منابع صندوق توسعه ملی یا فاینانسهای خارجی مطرح هست که متأسفانه اقدام قابلتوجهی در این زمینه نشدهاست. حتی شبکه جمعآوری فاضلاب اهواز هم که به دلیل بحرانیبودن شرایط، اعتبار ویژهای از محل صندوق توسعه ملی تأمین شد هم اجرایینشده و سرنوشت اعتبار تخصیصیافته نیز مشخص نشد.
امید صدیقی سوادکوهی افزود: ۷۰ درصد فاضلاب تصفیه نشده وارد خزر میشود. هر پنج گونه ماهیان خاویاری در آستانه انقراض قرار گرفته و فک خزری نیز در معرض انقراض است. یکی از مهمترین خسارات و تهدیدات تخلیه فاضلابهای انسانی به دریای خزر، آلودگی میکروبی دریایی خزر است که این آلودگی در محل شناگاههای دریای خزر بسیار جدی بوده و سلامت مردم را در فصول بهار و تابستان تهدید میکند.
فعلاً در مرحله جمعآوری اطلاعات
وی درباره اقدام محیطزیست برای حل مشکلات محیطزیستی خزر گفت: معاونت دریایی بیش از دو دهه برنامه پایش آلودگیهای میکروبی دریای خزر و به ویژه در شناگاهها را اجرا کرده و اطلاعات دقیقی از وضعیت بار میکروبی در نقاط مختلف به دست آوردهاست. ضوابط و دستورالعمل مربوط به شناگاهها را تهیه و برنامه پرچمگذاری در این محلها و سیستم هشداردهی برای حفظ سلامت شهروندان را با همکاری وزارت کشور و وزارت بهداشت اجرا کردهاست.
صدیقی سوادکوهی ادامه داد: آبهای کشاورزی آلوده به سموم آفتکش و کودهای شیمیایی از دیگر منبع آلاینده دریای خزر مستقر در خشکی است. به دلیل استفاده گسترده از سم و کود در اراضی کشاورزی حوضهآبریز خزر، این عناصر آلاینده در دریای خزر تخلیه میشود. دستگاه اصلی متولی این امر هم وزارت جهاد کشاورزی است. اطلاعات صنایع مستقر در حاشیه خزر نیز در حال جمعآوری است. مجتمعهای آبزیپروری هم با تولید و تخلیه مواد آلی به دریا موجب افزایش نیترات و فسفات شدهاند. برنامه پایش و جمعآوری اطلاعات پسماندها در مناطق ساحلیخزر را هم آغاز کردهایم.
گفتنی است در دهههای گذشته کشورهای حاشیهخزر تخلفات زیادی در خصوص صید بیرویه و غیرمجاز و قاچاق ماهیان خاویاری داشتند. ایجاد صنایع آلاینده هم در کشورهای حاشیه خزر رشد پیدا کرد و موجب وخیم شدن محیطزیست دریایخزر شد.
این وضعیت بحرانی به حدی رسید که سازمان ملل متحد با همکاری کشورهای حاشیه خزر در سال ۱۹۹۹ برنامه ویژه نجات محیطزیست دریایخزر را طراحی و راهاندازی کرد. کنوانسیون حفاظت از محیطزیست خزر معروف به کنوانسیون تهران در آبان ۱۳۸۲ در تهران از سوی وزرای محیطزیست پنج کشور امضا و بعد از سه سال و با تصویب مجالس پنج کشور لازم الاجرا شد. با این وجود وضعیت محیطزیست دریای خزر همچنان نگرانکننده و نامساعد است.