فرمانده کل سپاه در مصاحبه‌ای در جریان بـازدید از جـزایـر خلیج‌فارس در مهر ماه ۱۴۰۰ برای اولین بار از عملیاتی شدن موشک کروز ضدکشتی در این نیرو با برد ۲ هزارکیلومتر در آینده نزدیک خبر داد. هر چند نام و مشخصات این موشک هنوز رسانه‌ای نشده است، اما عدد اعلام شده برای برد، نشان از جهش موشک‌های کروز دریایی ایران در این زمینه دارد. پیش از پرداختن به اهمیت این موضوع، مرور کوتاهی روی برد موشک‌های کروز دریایی ایران مفید خواهد بود. در دو انتشار قبلی صفحه دفاعی در روزنامه جوان در شماره‌های ۶۴۷۶ و ۶۴۷۸ در اردیبهشت ۱۴۰۰ به معرفی آرایه موشک‌های بالستیک ضدکشتی ایران از برد‌های حدود ۳۰۰ تا ۷۰۰ و ۲ هزارکیلومتر پرداخته شد. توانمندی موشکی کروز ضلع اصلی از قدرت دفاعی و تهاجمی کشور علیه ناوگان دریایی دشمن است که توانمندی موشکی بالستیک به عنوان مکمل آن مطرح است.
مسیر توسعه کروز‌های دریایی
پس از پایان جنگ تحمیلی هشت ساله رژیم بعث عراق علیه ایران، تجارب عملیاتی بسیاری در زمینه نبرد‌های دریایی به دست آمده بود؛ تجربیاتی که بعضی از آن‌ها به بهای سنگینی حاصل شده بود. در نتیجه رهیافت دستیابی به انواع موشک‌های کروز ضدکشتی در انواع قابل پرتاب از سطح و هوا به عنوان یکی از اولویت‌های نیرو‌های مسلح کشور مطرح شد. موشک کروز نور که بر اساس موشک چینی C- ۸۰۲ توسعه یافت، با برد ۱۲۰ کیلومتر و موشک کوثر-۱ با برد ۱۵ کیلومتر از اولین کروز‌های ضدکشتی نسل جدیدی بودند که به خدمت نیرو‌های مسلح کشورمان درآمدند. موشک اول برای پرتاب از سکو‌های ساحلی و انواع ناو‌های موشک‌انداز و موشک دوم برای پرتابگر‌های ساحلی و قایق‌های تندرو.
در ادامه، موشک دیگری به نام نصر بر اساس موشک C- ۷۰۴ در ایران به تولید رسید که مبنای دسته دیگری از کروز‌های دریایی ایران شد. مسیر بومی‌سازی این موشک‌ها در ایران به سرعت طی شده و نمونه‌های بعدی این سه موشک به مرور تفاوت‌های خود با نمونه‌های چینی را نشان دادند. در دسته اول پس از بهسازی خود موشک نور برای رسیدن به برد ۱۷۰کیلومتر، موشک قادر با برد ۲۲۰ و موشک قدیر با برد ۳۰۰کیلومتر در انواع پرتاب‌شونده از سکو‌های ساحلی و شناور‌های توسعه یافتند. از جمله تغییرات مهم در سیر تغییرات این خانواده، تجهیز به رادار‌های پیشرفته، سامانه‌های جنگ الکترونیک مقاوم‌تر و سامانه‌های ناوبری پیشرفته قابل ذکر است. تحول در سامانه‌های ناوبری سبب شد نسل آخر این موشک‌ها یعنی قدیر به جای شلیک از ساحل، از پرتابگری در خشکی در فاصله قابل توجه از ساحل شلیک شود. این امر ممکن نیست جز به واسطه سامانه‌های ناوبری پیشرفته و تلفیقی که امکان مسیریابی صحیح را برای موشک روی خشکی فراهم کنند. در نتیجه با مخفی شدن پرتابگر‌های دو و سه فروندی موشک‌های کروز ضدکشتی در فاصله زیاد از ساحل، یافتن و انهدام آن‌ها برای دشمن پیش از اینکه علیه شناور‌های دشمن شلیکی صورت گیرد، بسیار دشوار می‌شود.
در دسته دوم از روی موشک نصر، موشک نصر بصیر و نصر هواپایه و نصیر توسعه یافت. به جز موشک آخر که از پیشران توربوجت استفاده می‌کند، سایر اعضای خانواده نصر از پیشران راکتی سوخت جامد بهره می‌برند.
در دسته سبک‌وزن‌ها نیز پس از کوثر- ۲ و ۳، موشک ظفر با برد ۲۵کیلومتر و سرجنگی ۳۰ کیلوگرمی به عنوان موشکی سبک و برد کوتاه برای قایق‌های تندرو، بالگرد‌ها و پهپاد‌ها توسعه یافت. همه موشک‌های این رده از پیشران سوخت جامد برخوردار هستند.
موشک بومی رعد با طراحی داخلی نیز از روی موشک مشهور کرم ابریشم توسعه یافت. این موشک با برد ۳۵۰کیلومتر تا مدت‌ها عنوان‌دار دوربردترین موشک ضدکشتی تولید داخل ایران بود. استفاده از موتور توربوجت طلوع به جای موتور راکتی سوخت مایع در کرم ابریشم، سبب رسیدن رعد به برد چند برابری نسبت به این موشک شده بود.
جهش در برد.
اما در اوایل شهریور ۱۳۹۳ و کمی پس از رونمایی از موشک قدیر با برد ۳۰۰کیلومتر، وزیر وقت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح در مصاحبه‌ای در رسانه ملی برای اولین بار پیرامون برنامه افزایش برد جهشی در کروز‌های ضدکشتی ایرانی مطالبی بیان کرد. وی پس از اشاره به موشک قدیر با برد ۳۰۰کیلومتر از در دست توسعه بودن موشکی به نام مقتدر با برد دو برابر در صنایع موشکی وزارت دفاع خبر داد. در نتیجه برد موشک جدید ۶۰۰کیلومتر ارزیابی شد.
پیش از آن صنعت دفاعی کشور با ساخت موشک‌های کروز ضداهداف زمینی یاعلی و سومار که نیازمند سامانه‌های بسیار پیچیده‌تری هم در زمینه هدایت و ناوبری هستند، توانایی خود را در ساخت موشک‌های کروز با برد متوسط و بالا نشان داده بود. موشک کروز یاعلی که در نیروی هوافضای سپاه ساخته شده بود، به عنوان موشکی پرتاب‌شونده از سطح و دارای موتور توربوجت، قابلیت رسیدن به برد ۷۰۰کیلومتری را داشت.
نکته بسیار مهم، پیچیده‌تر بودن سامانه‌های هدایت، کنترل و ناوبری در کروز‌های ضداهداف زمینی نسبت به کروز‌های ضدکشتی است. برخلاف موشک‌های ضدکشتی که به یک ارتفاع‌سنج برای تنظیم ارتفاع از سطح آب و رادار برای کشف و ردگیری شناور دشمن در فاز نهایی پرواز و یک سامانه ناوبری اینرسی برای هدایت در میانه مسیر مجهز هستند، کروز‌های زمینی به واسطه لزوم حرکت روی عوارض زمینی علاوه بر سامانه‌های ناوبری اینرسی، نیازمند سامانه‌هایی برای تعیین بسیار دقیق مسیر حرکت تا نقطه هدف هستند. در کروز‌های دریایی، رادار از مسافت چند ده‌کیلومتری به راحتی شناور دشمن را پیدا می‌کند، اما کروز‌های زمینی باید با دقت به هدفی در حد و اندازه یک ساختمان برخورد کنند.
در یکم اردیبهشت ۱۳۹۹ سردار علیرضا تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه از رسیدن برد موشک‌های کروز ضدکشتی این نیرو به ۷۰۰کیلومتر خبر داد. در شهریور آن سال هم موشک کروز ضدکشتی ابومهدی با برد بیش از هزارکیلومتر توسط وزارت دفاع رونمایی شد. این موشک نمونه‌ای مشتق شده از کروز‌های زمینی سومار و هویزه بود که به باله‌ای بازشونده از داخل بدنه مجهز است و تفاوت‌های طراحی متعددی با خانواده موشک‌های نور، قادر و قدیر دارد.
اینکه کروز جدید برد ۲ هزارکیلومتری ندسا بر اساس توسعه خانواده موشک‌های نور، قادر و قدیر حاصل شده یا نمونه‌ای بهبودیافته از موشک ابومهدی است، هنوز مشخص نیست، اما نگاهی به محصولات همرده خارجی و ظرفیت توسعه موشک‌های خانواده نور می‌تواند این گمانه را تقویت کند که به احتمال بسیار زیاد، این موشک جدید باید بر اساس ابومهدی توسعه‌یافته باشد. استفاده از موتور‌های جدید توربوفن به جای موتور توربوجت مورد استفاده در ابومهدی می‌تواند یکی از راهکار‌های اصلی در افزایش برد مورد بحث باشد.
اهمیت کروز دریایی برد بسیار بلند
برد بالای این موشک جدید و استفاده از سامانه‌های ناوبری پیشرفته سبب می‌شود تا این موشک امکان شلیک از عمق بیشتری از خاک کشور را در نمونه‌های پرتاب‌شونده از ساحل داشته باشد که سبب دشواری دوچندان یافتن پرتابگر‌ها قبل از شلیک برای دشمن می‌شود. به علاوه همین دو ویژگی اشاره شده سبب می‌شود موشک جدید امکان انتخاب مسیر‌های مختلف و پیچیده را برای رسیدن به یک هدف داشته باشد و حتی از سمت مخالف به شناور دشمن حمله کند. این موشک به واسطه داشتن ذخیره سوخت بالا می‌تواند در صورت لزوم و با صرف نظر کردن از بخشی از برد، از فواصل بسیار بیشتری نسبت به موشک‌های کروز فعلی، فاز پرواز نزدیک به سطح آب را شروع کند که سبب دشواری هر چه بیشتر کشف موشک و از دست رفتن زمان برای انهدام آن توسط دشمن می‌شود.
این برد بسیار زیاد یک مزیت مهم دیگر هم دارد، از جمله اینکه در صورت عدم‌امکان حرکت دادن شناور‌ها به هر دلیل فرضی، ایران امکان تهدید شناور‌های دشمن را علاوه بر موشک‌های بالستیک با موشک‌های کروز هم تا برد ۲ هزارکیلومتری یعنی در شمال اقیانوس هند هم خواهد داشت. گسترده مساحت قابل پوشش با موشکی با برد ۲ هزارکیلومتر در تصویر فوق نمایش داده شده است که می‌توان راهبرد ممانعت از دسترسی به دریا برای دشمن را به خوبی به اجرا درآورد. با موشک جدید حتی شناور‌هایی در سواحل جنوبی یمن و پیش از ورود از محدوده تنگه باب‌المندب به محدوده اقیانوس هند هم از ساحل چابهار در تیررس سپاه قرار دارد.
قاعدتاً در آینده نزدیک اطلاعات بیشتری از موشک کروز ضدکشتی برد ۲ هزارکیلومتری سپاه و اینکه از چه وسایلی قابل پرتاب است منتشر خواهد شد، اما نکته مهم عدم توقف مسیر توسعه در تسلیحات بومی ساخت داخل برای افزایش هر چه بیشتر توان بازدارندگی دفاعی در دوران صلح و توان ضربه زدن به دشمنان در زمان جنگ است که موشک مذکور نمونه‌ای از نتایج راه روشن خوداتکایی در زمینه دفاعی است.
