در هشت ماهه ابتدای سال جاری زمان رسیدگی به پرونده‌ها در شعب بدوی دیوان عدالت اداری از ۱۶۳ روز در سال گذشته به ۱۱۸ روز و در شعب تجدیدنظر هم زمان رسیدگی از ۲۰۱ روز به ۹۱ روز کاهش پیدا کرده‌است. یعنی امسال میانگین رسیدگی به پرونده‌ها به حدود سه ماه رسید، در حالی که به گفته رئیس دیوان عدالت اداری، تا پنج سال قبل این آمار بالای سه سال بود!
دیوان عدالت اداری یکی از زیرمجموعه‌های مهم قوه قضائیه است که مسئولیت اعمال نظارت قضایی بر دستگاه‌های اداری کشور و صیانت از حقوق شهروندان در برابر نهاد‌های اداری را بر عهده دارد.
جلوگیری از شکایت‌های تکراری
قانون اساسی در قالب اصل ۱۷۳ مجموعه‌ای را در قوه‌قضائیه به نام دیوان عدالت اداری به عنوان عالی‌ترین نهاد برای رسیدگی به شکایات مردم نسبت به مأموران، واحد‌ها یا آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آن‌ها پایه‌گذاری کرد. این نهاد در سال ۱۳۶۱ شروع به فعالیت کرد.
یکی از اتفاق‌های مهمی که امسال در راستای حقوق مردم در دیوان عدالت رخ داد، آسیب‌شناسی معاونت پیشگیری دیوان عدالت در خصوص دستگاه‌های پر شکایت بود. یعنی نهاد‌هایی که بیشترین شکایت از آن‌ها صورت گرفته، آرای مربوط به این نهاد‌ها در هیئت استخراج شده و برای حل مشکلات مردمی و جلوگیری از شکایت‌های تکراری، دیوان عدالت مکاتباتی با آن دستگاه انجام داده‌است.
این مکاتبات موجب کاهش مراجعات مردم به دیوان عدالت اداری شده و دیگر نیازی به تشکیل پرونده شکایت و حضور در دیوان نیست.
صدرنشینان شکایت‌های مردمی
سازمان تأمین اجتماعی بیشترین شکایت‌های مردمی در دیوان عدالت را به خود اختصاص داده‌است و البته با توجه به نحوه کاری این سازمان که به لحاظ وسعت مأموریتش و وسعت فراگیری خدماتی که در سطح کشور انجام می‌دهد، صدر‌نشینی به خاطر شکایت هم برای این سازمان خیلی غیرعادی نیست. مقام دوم بیشترین شکایات مردمی هم به سازمان امور اداری و استخدامی کشور تعلق گرفته‌است. این سازمان هم از حیث موضوعاتی که مرتبط با حوزه استخدامی و امور اداری در سطح کشور است، پرونده‌ها و آرای زیادی در دیوان دارد. در همین راستا رئیس دیوان عدالت اداری برای جلوگیری از شکایت‌های مشابه از سازمان‌هایی که بیشترین پرونده را در دیوان دارند، به خبرگزاری میزان گفت: فعال کردن معاونت پیشگیری و پژوهش دیوان، در کنار سایر معاونت‌هایی که به صورت تخصصی در دیوان برای حل مشکلات ادارات پر شکایت فعالیت می‌کنند، نقش مؤثری در کاهش مراجعات داشت. از این جهت، موضوع در دستور معاونت پیشگیری قرار گرفته و برای هر کدام از این ادارات قالبی طراحی شد تا مشخص شود چطور مشکل حل شود.
حجت‌الاسلام حکمتعلی مظفری افزود: به عنوان مثال در حوزه امور اداری و استخدامی و تأمین اجتماعی، شناسایی‌ها صورت گرفته و اعلام شده که در این حوزه حدود ۱۰ تا ۲۰ مورد رأی هیئت عمومی دیوان عدالت اداری وجود دارد. در نتیجه با آن دستگاه‌ها نیز مکاتبات صورت گرفته و اعلام شده است که بر اساس آرای هیئت عمومی فلان اقشار و افراد صاحب این حقوق هستند و دستگاه‌ها نیز باید برابر آرا این حقوق را محترم بشمارند. وی ادامه داد: بنابراین دیگر نیازی نیست شما افراد را درباره مواردی مانند بحث مرخصی زایمان، احتساب سابقه ایثارگری و امثالهم به دیوان سوق دهید، چراکه قوانین وجود دارد و آرای هیئت عمومی هم کاملاً شفاف است. تنها باید مصادیق را مطابقت داده و بر اساس آرای هیئت عمومی اقدامات صورت گیرد. در همین راستا دستگاه مربوطه نیز به صورت اتوماتیک‌وار، این افراد را جزو افراد صاحب حق، محاسبه کرده و کارهایشان را ردیف می‌کند تا نیازی به طرح دعوی موردی نباشد.
رسیدگی با میانگین ۳ ماهه
مظفری درباره کاهش زمان رسیدگی به پرونده‌ها هم گفت: زمان رسیدگی سه بخش را در برمی‌گیرد. اولین بخش شعب بدوی است که خوشبختانه در مقایسه با سال گذشته، در هشت ماهه سال جاری زمان رسیدگی در شعب بدوی از ۱۶۳ روز به ۱۱۸ روز تقلیل پیدا کرده‌است. بخش بعدی شعب تجدیدنظر است. در شعب تجدیدنظر زمان رسیدگی از ۲۰۱ روز به ۹۱ روز کاهش پیدا کرده‌است. در بحث اجرای احکام نیز شاهد کاهش چشمگیر زمان اجرا بوده‌ایم. این موضوع را هم باید در نظر بگیریم در بحث اجرا اصلاً نوع پرونده‌هایی که ارسال می‌شود نیاز به زمان بیشتری دارد. به عنوان مثال در بعضی از پرونده‌ها هنگام اجرا احتیاج به بحث کارشناسی است و این کارشناسی زمان طولانی را در بر می‌گیرد، اما آنچه باید بر آن تأکید کنم، این است که فاصله‌مان نسبت به پنج سال گذشته کم شده‌است.
کاهش ۳ برابری پرونده‌های معوق
وی افزود: در حال حاضر میانگین ارجاعاتمان در شعب بدوی حدود ۴۰۰ پرونده در ماه است، این موضوع بار سنگینی را تحمیل می‌کند با اینکه مختومه‌مان نیز قابل‌توجه است، اما در عین حال باعث‌شده که بخشی از پرونده‌ها به پرونده‌های معوقه تبدیل شود. در مقایسه با سال ۹۵ معوقات پرونده‌ها با وجود افزایش فراوانی ارجاعات در شعب بدوی از ۲۲ درصد به ۵/۱۰ درصد کاهش پیدا کرده‌است. همچنین در شعب تجدیدنظر پرونده‌های معوق از ۲۶ درصد به ۸/۷ درصد کاهش پیدا کرده‌است. این نشان می‌دهد در حالی که باچالش جدی افزایش ورودی پرونده روبه‌رو هستیم، در عین حال تلاش می‌کنیم زمان رسیدگی کوتاه شود. در گذشته میانگین رسیدگی ما بیشتر از سه سال بوده‌است، اما در مدت پنج ساله اخیر، همکاران قضایی موفق شدند با حفظ کیفیت، زمان رسیدگی را کاهش دهند.
گفتنی است موضوع اتقان آرا هم از مهم‌ترین موارد رسیدگی فعلی در دیوان عدالت است. اتقان آرا یعنی با حفظ کیفیت آرا باید سرعت را افزایش دهند که خللی از این حیث به مردم وارد نشود. آمار‌های دیوان عدالت نشان می‌دهد که نرخ رسیدگی به پرونده‌ها در پایان سال ۹۹ در هیئت عمومی دیوان عدالت ۸۲ درصد بود. یعنی فقط ۱۸ درصد پرونده‌های وارده به هیئت عمومی مختومه نشدند که آن هم خاصیت هیئت عمومی است، زیرا هشت هیئت تخصصی زیرمجموعه هیئت عمومی هستند و باید پیرامون پرونده‌ها انواع کار کارشناسی انجام شود که این فرآیند‌ها زمان می‌برد.
