با تشــدید تصرفات طالبان در افغانستان، سایه جنگ داخلی بیش از هر زمانی طی ۲۰ سال گذشته بر سر این کشور سایه انداخته است. پنتاگون یک بار دیگر اعلام کرد که قصد دارد سرعت خروج نیرو‌های خود را از افغانستان آهسته‌تر کند، ولی با تصرف سه شهرستان دیگر به دست طالبان ظرف ۴۸ ساعت گذشته، بعید است آهسته شدن سرعت خروج نیرو‌های امریکایی، جلوی سرعت تحولات را بگیرد. برخی تحلیلگران هشدار می‌دهند تسلیم شدن بدون مقاومت برخی شهر‌ها به طالبان مشکوک است. دولت چین در تازه‌ترین واکنش به تحولات جاری گفته که امریکا به عنوان بزرگ‌ترین عامل خارجی تأثیرگذار بر مسئله افغانستان، مسئولیت غیرقابل انکاری در قبال وضعیت کنونی افغانستان برعهده دارد.
مناطق مختلف افغانستان با سرعتی تأمل‌برانگیز در حال تصرف به دست طالبان است. «دبورا لاینز» نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در افغانستان دیروز گفت که از زمان آغاز روند خروج نظامیان امریکایی و ناتو از افغانستان در ۱۱ اردیبهشت، تاکنون طالبان ۵۰ شهرستان از مجموع ۳۷۰ شهرستان افغانستان را تحت کنترل درآورده است. طالبان در تازه‌ترین حملات خود توانست طی ۴۸ ساعت گذشته شهرستان‌های «شملزی» در استان زابل، «خاش» در بدخشان و «دندوپتان» در استان پکتیا را از کنترل دولت افغانستان خارج کند. افراد طالبان عصر دو شنبه بعد از تصرف بلخ در شمال افغانستان، عکسی را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند که آن‌ها را در ورودی شهر مزار شریف نشان می‌داد، شهری در شمال افغانستان که خاطره سقوط آن در سال ۱۹۹۸ به دست طالبان را مجدداً زنده کرد. هرچند مزارشریف هنوز سقوط نکرده، ولی گفته می‌شود نبرد بین طالبان از یک طرف و نیرو‌های دولتی و مردمی از طرف دیگر، به شدت جریان دارد. ناظران می‌گویند دلیل تمرکز طالبان بر تصرف نقاط شمالی افغانستان، نفوذ کمتر آن در این مناطق، همزمان با کم بودن حساسیت‌های داخلی و بین‌المللی است تا به نوشته خامه‌پرس «مناطقی که به‌صورت بالقوه می‌تواند برای این گروه خطرناک باشد و هسته‌های مقاومت در آن شکل بگیرد» در مرحله شوک اولیه تحت کنترل قرار بگیرد.
واکنش امریکا، روسیه و چین
از چند روز قبل که شدت حملات و تصرفات طالبان بیشتر شده، توجه دولت افغانستان و دولت‌های خارجی نیز شدت پیدا کرده است. شهر «پلخمری» مرکز استان بغلان از جمله مناطقی است که حملات نظامیان افغان در آن به شدت جریان دارد. برخی مقام‌های دولتی تا همین چند روز قبل عقب‌نشینی سربازان دولتی را «عقب‌نشینی تاکتیکی» می‌خواندند، ولی طی یکی دو روز گذشته با تشدید حساسیت ها، دولت افغانستان خواستار بسیج عمومی شده است. روز سه شنبه وزارت امور داخله افغانستان اعلام کرد که نیرو‌های بسیج مردمی که در برابر طالبان می‌جنگند، به هر میزان سلاح، مهمات و امکانات نیاز داشته باشند، وزارت داخله برای‌شان فراهم می‌کند و بر اساس گزارش آریانانیوز، جلسه امنیتی به ریاست محمد اشرف غنی، رئیس‌جمهور و سر فرماندهان عالی قوای مسلح افغانستان تشکیل شد. بسم‌الله محمدی، وزیر دفاع ملی نیز دیروز تأکید کرد که نیرو‌های امنیتی و دفاعی کشور به طالبان اجازه نخواهند داد بر افغانستان مسلط شود.
در کشاکش حملات طالبان، سخنگوی پنتاگون دیروز اعلام کرد، اگر شرایط در افغانستان عوض شود ممکن است طرح عقب‌نشینی نیرو‌های امریکایی هم با تغییر مواجه شود. جان کربی با این حال گفته که دولت جو بایدن به کامل کردن عقب‌نشینی در موعد اعلام شده پایبند است. در حالی که «سرگئی شویگو» وزیر دفاع روسیه، روز چهار شنبه با اشاره به خروج غیرمسئولانه امریکا و ناتو از افغانستان هشدار داد که این احتمال وجود دارد که بعد از خروج ناتو از افغانستان، این کشور با جنگ داخلی مواجه شود، «ژائو لی جیان» سخنگوی وزارت امور خارجه چین نیز در یک کنفرانس خبری امریکا را به خروج غیرمسئولانه متهم کرده و گفته که ارتش امریکا باید با روشی مسئولانه خارج شود تا در این دوره گذار، ثبات اوضاع افغانستان تأمین شود. این دیپلمات چینی گفته که ایالات متحده به عنوان بزرگ‌ترین عامل خارجی تأثیرگذار بر مسئله افغانستان، مسئولیت غیرقابل انکاری در قبال وضعیت کنونی افغانستان برعهده دارد. شورای امنیت سازمان ملل متحد سه شنبه شب در نشستی فوق‌العاده وضعیت امنیتی افغانستان را بررسی کرد. دبورا لاینز، نماینده ویژه سازمان ملل متحد در کابل هشدار داده: «همه روند‌های اصلی، سیاست، امنیت، روند صلح، اقتصاد، شرایط اضطراری بشردوستانه و البته کرونا، همه این روند‌ها منفی یا راکد هستند و رفتن احتمالی وضعیت به سمت وخیم‌تر شدن غیرقابل انکار است.» او گفته که از آغاز خروج نظامیان امریکایی و ناتو از افغانستان، طالبان ۵۰شهرستان را تصرف کرده است.
برگ مذاکره یا جنگ داخلی؟
تصرف شهر‌ها به دست طالبان در شرایطی که طالبان همچنان از مذاکره مستقیم با دولت طفره می‌رود، برخی را به سمت این فرضیه سوق داده که طالبان از کارت پیشروی‌های میدانی برای امتیاز‌گیری در میز مذاکره استفاده می‌کند. پیرمحمد ملازهی در گفتگو با ایسنا گفته که هم‌اکنون بحث این است که طالبان تصمیم گرفته وارد مذاکره نشود و موضوع را نظامی حل کند لذا دیدگاه‌های متفاوتی ارائه شده، نخست اینکه طالبان راه‌حل سیاسی را رد نمی‌کند و از طرفی می‌خواهد مناطق بیشتری را تصرف کند تا در مذاکرات موضع برتری را نسبت به دولت داشته باشد. او می‌گوید: «دولت مرکزی هم توافق کرده که ۶۰ درصد در اختیار طالبان و ۴۰ درصد برای بقیه باشد، اما طالبان رضایت نداده است؛ لذا به دنبال این است که بتواند سهم بیشتری را به دست آورد.»حبیب میرزایی، نویسنده افغانستانی نیز معتقد است: «هم دولت و هم طالبان به‌خوبی می‌دانند که توانایی شکست کامل همدیگر را ندارند. ادامه جنگ‌های کنونی فقط به خاطر این است تا طالبان قدرت چانه‌زنی بیشتری پشت میز مذاکره پیدا کند.» با این حال، برخی ناظران، مسئله را فراتر از امتیاز‌گیری بر سر میز مذاکره می‌دانند. به گفته برخی تحلیلگران، هیچ بعید نیست که افغانستان به زودی به دولتی بدون سر تبدیل شود. این تحلیل به خصوص بعد از یادداشت روز یک شنبه ملا محمد برادر، رهبر طالبان قوت بیشتری گرفته است. ملا برادر در این یادداشت نوشت که طالبان در چنان حکومتی، خود را به حقوق همه اتباع مردان و زنان از جمله «آزادی بیان، تعلیم و تربیت، کار و..» متعهد می‌داند. این بخش یادداشت رهبر طالبان هرچند بوی آشتی می‌دهد، ولی به نوشته سبحان محقق در اسلام‌تایمز، رهبر طالبان همزمان، از دولت کابل تحت عنوان «دولت بی اختیار» یاد کرد و نوشت که «افغانستان به یک نظام اسلامی مستحکم نیاز دارد.» چنین موضوعی هم برای دولت افغانستان و هم از نظر بخش‌های مهمی از جامعه افغانستان، خطرناک تلقی می‌شود. محب‌الله شریف، تحلیلگر افغانستانی در گفتگو با آنا «تسلیم شدن بدون مقاومت برخی شهر‌ها به طالبان» را «مشکوک» خوانده و پیش‌بینی کرده که «اکنون دو طرف در حساس‌ترین وضعیت خود در چند سال اخیر قرار دارند و ممکن است ادامه این روند، افغانستان را به کشوری بدون حاکمیت مستقل تبدیل کند.»
نیویورک‌تایمز در گزارشی، روند پرشتاب برای جذب شبه‌نظامیان و سلاح را یادآور جنگ‌های نیرو‌های مجاهدین در اوایل دهه ۱۹۹۰ دانست؛ زمانی که شبه‌نظامیان رقیب هزاران غیرنظامی را کشتند و بخش‌هایی از کابل را تخریب کردند. نیویورک‌تایمز از قول شبکه تحلیلگران افغانستان، یک گروه محقق در کابل، نوشته برای نخستین بار در ۲۰ سال اخیر، دلالان قدرت علناً درباره بسیج مردان مسلح صحبت می‌کنند.»
عمران‌خان: به امریکا پایگاه هم بدهیم، پیروز نمی‌شود
نخست‌وزیر پاکستان تأکید کرد، حتی اگر اسلام‌آباد با تأمین پایگاه برای واشنگتن به منظور اجرای عملیات‌های مبارزه با تروریسم موافقت کند، امریکا نمی‌تواند در جنگ افغانستان پیروز شود. عمران خان، روز دو شنبه در مطلبی برای واشنگتن‌پست نوشت، اگر کشورش مقابل درخواست امریکا سر خم کند و اگر به جای سازش سیاسی در کشور جنگ‌زده افغانستان جنگ داخلی رخ دهد، بار دیگر پاکستان هدف حملات انتقام‌جویانه «تروریست‌ها» قرار می‌گیرد.
او گفت: پاکستان پس از پیوستن به جنگ علیه ترور امریکا، به عنوان همدست، هدف حمله قرار گرفت و این به تروریسم علیه کشورمان از طرف تحریک طالبان پاکستان و دیگر گروه‌ها منجر شد. حملات پهپادی امریکا که من درباره آن‌ها هشدار دادم، در این جنگ پیروز نشد، اما تنفر از امریکایی‌ها را ایجاد کرد و صفوف گروه‌های تروریست علیه این دو کشور را افزایش داد. رهبر پاکستان استدلال کرد: ما به راحتی نمی‌توانیم از پس این هزینه برآییم. ما در حال حاضر هم هزینه هنگفتی پرداخت کرده‌ایم. در همین حال، اگر امریکا با قدرتمند‌ترین ارتش خود در تاریخ نتوانسته پس از ۲۰ سال در جنگ داخلی افغانستان پیروز شود، چطور امریکا می‌خواهد این کار را از پایگاه‌های کشور ما انجام دهد؟
عمران خان گفت: پاکستان آمادگی دارد شریکی برای صلح در افغانستان با امریکا باشد، اما با خروج نیرو‌های امریکایی، ما از خطر درگیری بیشتر دوری خواهیم کرد.
ایران باید در مقابل سرازیر شدن میلیونها اواره جنگی به مرزهای کشور اماده باشد که در واقع تهدید جدی برای ایران است 
