سرویس سیاسی جوان آنلاین: تجربه چهار دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران طی سال‌های پس از جنگ نشان می‌دهد فعالیت دولت‌ها در سال آخر دوره هشت ساله گاه آنچنان تأثیرگذار است که حتی در نحوه عملکرد دولت مستقر بعدی نیز تأثیرگذار است.
بنا بر تجربه عوامل فراوانی را می‌توان نام برد که بر اهمیت سال آخر فعالیت دولت‌ها می‌افزاید و همین امر سبب شده حساسیت‌ها و توجهات چه از سوی مردم و چه از سوی نهاد‌های نظارتی به عملکرد دولت‌ها در این مقطع به شدت افزایش یابد. علاوه بر این همین عملکرد می‌تواند در کیفیت و میزان مشارکت مردم در انتخابات نیز تأثیرگذار باشد، از همین رو رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با نمایندگان مجلس شورای اسلامی با اشاره به ضرورت ادامه کار دولت تا آخرین لحظه تصریح می‌کنند: «سال آخر دولت‌ها معمولاً سال حساسی است و باید مراقبت شود که پیگیری امور به هیچ وجه سست نشود و بر همین اساس اعتقاد راسخ دارم که دولت‌ها باید تا روز آخر وظایف خود را انجام دهند و بعد از پایان دوره قانونی خود، امانت را با ارائه صورت وضعیت، به دولت بعدی تحویل دهند. در شرایط حساس سال آخر دولت و همچنین سال اول مجلس، باید دو قوه فضا را به گونه‌ای مدیریت کنند که به کار مهم کشور لطمه نخورد.»
سندرم دولت ناامید
بخش مهمی از این حساسیت به این مسئله باز می‌گردد که می‌توان آن را سندرم «دولت ناامید» نامگذاری کرد. از آنجا که تمام دولت‌های برآمده در نظام جمهوری اسلامی ایران اغلب فاقد عقبه حزبی هستند، یکی دو سال آخر فعالیت دولت تبدیل به فرصتی برای ایجاد همین عقبه و ساختار حزبی می‌شود. چنین مسئله‌ای به وضوح در دولت‌های آخر سازندگی و دولت مهرورزی خود را نشان داد. در سال ۱۳۷۵ حزب کارگزاران سازندگی برای شرکت در انتخابات مجلس پنجم مرکب از اعضای دولت هاشمی‌رفسنجانی پا به عرصه گذاشت و دولت دهم نیز تلاش فراوانی کرد تا یک تشکل مردمی پیرامون خود به وجود آورد.
به رغم اینکه هر کدام از این تلاش‌ها با توفیق‌ها و شکست‌هایی همراه بوده است، اما در نهایت سبب شده تا بخش مهمی از توان یک دولت به خصوص در مقاطع نهایی آن صرف چنین فعالیت‌هایی شود. علاوه بر این در صورت به بن‌بست خوردن تلاش یک دولت برای چنین ساختارسازی که حیات اندیشه سیاسی آن بعد از به پایان رسیدن دوره قانونی ریاست‌جمهوری تضمین شود، شاهد یک مجموعه سیاسی سرخورده خواهیم بود. در چنین حالتی دولت مستقر تنها حکم یک مجموعه برای پیشبرد امور را خواهد داشت و عملاً هیچ برون‌داد مثبتی در حوزه‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی نخواهد داشت. با این شرایط مشارکت مردم در انتخابات‌های همگانی نیز می‌تواند تضعیف شود، به عنوان مثال در پایان دولت اصلاحات به دلیل تمرکز اعضای کابینه بر فعالیت‌های سیاسی میزان مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۴ با کاهش نسبی نسبت به دوره‌های قبل روبه‌رو شد.
چالش‌ها در حوزه سیاست خارجی
با این تفاصیل، اوضاع در سال آخر دولت یازدهم با دولت‌های دیگر برخی تفاوت‌های جدی دارد که شرایط را حساس‌تر از مقاطع قبلی می‌کند. علاوه بر اینکه شرایط سیاسی کشور با تحولات جدی به خصوص در حوزه اقتصاد روبه‌رو شد در طول ماه‌های آینده دست‌انداز‌های جدی در حوزه سیاست خارجی وجود دارد که ضرورت حسن عملکرد دولت را صد چندان می‌کند. طبیعی است که با این شرایط کوچک‌ترین بازتابی از ضعف می‌تواند پیامی بد را به خارج از ایران مخابره کند، به عنوان مثال در ماجرای حضور محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در مجلس برخی از رسانه‌های خارجی هیاهوی برخی نمایندگان را نشانه تأثیرگذاری تحریم‌ها و ایجاد اختلاف در نظام سیاسی ایران دانستند.
در کنار این دو واقعه مهم برداشته شدن تحریم‌های تسلیحاتی و انتخابات ریاست جمهوری امریکا در پیش است. برداشته شدن تحریم‌های تسلیحاتی با پایان موعد ذکر شده در برجام می‌تواند تأثیرات مهمی در قدرت ملی ایران در خاورمیانه و همچنین تضعیف سایر تحریم‌ها داشته باشد. از آنجا که به نظر می‌رسد شکست قطعنامه پیشنهادی امریکا در شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعی باشد، این امر فشار واشنگتن بر ایران را تشدید خواهد کرد. طبیعی است که اگر دولت روحانی بتواند در مقابل فشار‌های طرف مقابل مقاومت و موضوع رفع تحریم‌های تسلیحاتی تحریم‌ها را مدیریت کند، کمک بزرگی به نظام خواهد شد، از سوی دیگر نزدیک بودن انتخابات ریاست جمهوری امریکا نیز بر مهم بودن سال آخر دولت روحانی افزوده است. شکی نیست که ایران یکی از مهم‌ترین موضوعات رقابت‌های انتخاباتی در امریکا بین حزب جمهوریخواه و دموکرات خواهد بود و اتفاقاً هر دو طرف نیز مدعی هستند می‌توانند در کوتاه‌ترین زمان ممکن ماجرای هسته‌ای را حل و فصل کنند.
هم اکنون در محافل سیاسی کشور نیز بحث‌های داغی در جریان است تا ایران با موضع‌گیری‌های خود کدام یک از دو طرف ماجرا را تقویت کند. طبیعی است باز هم در اینجا رفتار دولت روحانی سرنوشت‌ساز باشد و در صورتی که یک راهبرد دقیق و فارغ از انتخاب‌های سیاسی اتخاذ شود، کشور از یک پیچ حساس عبور خواهد کرد. این راهبرد باید بر اساس منافع ملی کشور اتخاذ شود و مباحث انتخاباتی سال بعد به آن راهی نداشته باشد.
سال سخت اقتصادی
در حوزه اقتصادی نیز کشور در سال آخر دولت روحانی مقابل انتخاب‌های حساسی قرار دارد. کمتر کسی است که شک داشته باشد سال ۹۹ به دلایل مختلف از جمله شیوع بیماری کرونا جزو سخت‌ترین سال‌های اقتصادی در طول ۴۰ سال گذشته و قابل مقایسه با وضعیت اقتصادی در سال‌های جنگ تحمیلی است. اعمال تحریم‌های گسترده نفتی به همراه کاهش قیمت مواد پتروشیمی دولت را با کمبود درآمد‌های ارزی و ریالی روبه‌رو کرده است.
اگر دولت دوازدهم بتواند با استفاده از انتخاب‌های صحیح و عقلانی به حل مشکلات موجود برسد، می‌توان انتظار داشت که ادامه کار برای دولت بعدی نیز بسیار سهل و آسان خواهد شد و در غیر این صورت دولت بعد در تأمین امور جاری خود نیز دچار مشکل خواهد بود. نکته بعدی نیز در این باره اهمیت رضایتمندی مردم برای حضور جدی آنان در انتخابات‌های ریاست‌جمهوری است. کمتر کسی است که شک داشته باشد کاهش مشارکت مردم در انتخابات‌ها یکی از اهداف اساسی دشمنان انقلاب اسلامی است و مقام معظم رهبری نیز همواره بر ضرورت حضور حداکثری مردم در انتخابات‌ها تأکید کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین دلایلی که سبب شد مشارکت مردم نسبت به دوره‌های قبلی انتخابات مجلس در برخی حوزه‌ها کاهش یابد، همین عدم‌رضایت از عملکرد اقتصادی دولت است. تاکنون و خوشبختانه دولت توانسته به مدد انتشار اوراق قرضه تا حدود زیادی ماجرای کسری بودجه را کنترل کند، اما نکته اساسی این است که ادامه این روند به این شکل تنها بار دولت‌های آینده را سنگین می‌کند و برای مدیریت هزینه‌های فوق استفاده از راهکار‌هایی همچون کاهش هزینه‌های غیرضرور و تلاش برای افزایش درآمد‌های دولت از محل مالیات ضروری است.
دولت می‌گوید تا آخر ایستاده است
در این میان به نظر می‌رسد خود دولت نیز بر اهمیت کار تا لحظه آخر پی برده است و شخص رئیس‌جمهور نیز در این باره به مردم اطمینان می‌دهد. روحانی در جریان افتتاح و بهره‌برداری از طرح عظیم توسعه منابع آب و خاک در نواحی مرزی در استان‌های کرمانشاه و ایلام در روز پنج‌شنبه هفته گذشته تصریح می‌کند: تمام دولت، کارگزاران، استانداران، مهندسان و پیمانکاران تا ساعت آخر فعالیت این دولت، با حساسیت تکمیل این گونه طرح‌ها را دنبال می‌کنند و بی‌تردید این روند در دولت‌های بعدی نیز تداوم می‌یابد. تا لحظه و ساعت آخر تمام دولت، کارگزاران، استانداران، مهندسی و پیمانکاران، در این دولت و دولت بعد هم همه طرح‌ها و فعالیت‌ها ادامه پیدا می‌کند، در این حدی که مسئولیت ما برای سرپرستی این طرح‌هاست. ارسال چنین سیگنال‌هایی از سوی رئیس‌جمهور می‌تواند این اطمینان را در بین مردم و همچنین ساختار کلی حاکمیت ایجاد کند که کشور در سال آخر رها نشده است. علاوه بر این دولت باید این نکته را مدنظر داشته باشد که تا پایان دوران ریاست جمهوری زمان زیادی باقی مانده و برخی تحولات جدی می‌تواند سرنوشت فضای سیاسی کشور را به طور کامل تغییر دهد.
