سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: نشست تحلیلی «چالش نظارت در سینمای ایران» با حضور محمدعلی حسین‌نژاد، عضو شورای پروانه نمایش و عضو شورای علمی مدرسه ملی سینمای ایران، امیرحسین شریفی تهیه‌کننده سینما و تلویزیون و عضو هیئت مدیره انجمن تهیه‌کنندگان مستقل سینمای ایران، محمدتقی فهیم منتقد و تحلیلگر حوزه فرهنگ، علی قائم‌مقامی تهیه‌کننده و عضو هیئت‌مدیره خانه سینما، رضا اورنگ نویسنده و کارشناس سینما، سیدمحمد حسینی نویسنده و مدیر مرکز تولید متن حوزه هنری و یزدان عشیری مدیر روابط عمومی و محافل سازمان سینمایی حوزه هنری برگزار شد.
بیماری و فرسودگی ساختار‌های نظارتی
در ابتدا یزدان عشیری ضمن اشاره به اهمیت موضوع نظارت بر فیلم‌ها و حواشی‌ای که بر اثر نبود اقتدار و مکانیسم مشخص هر از گاهی در این زمینه پیش می‌آید، گفت: نظارت بر فیلم‌های سینمایی همیشه دچار چالش و مناقشه بوده است. در دولت‌های مختلف فیلم‌هایی داشته‌ایم که با وجود پروانه ساخت و حتی پروانه نمایش با بن‌بست‌هایی روبه‌رو شدند. اکنون این سؤال مطرح می‌شود که آیا ما قانون مدونی برای رسیدگی به محتوا و مضمون فیلم‌ها نداریم؟ در شرایطی که آیین‌نامه فیلم و نمایش در دهه اول انقلاب اسلامی تصویب و بعد‌ها در دوره اصلاحات بازنگری شده است، این شائبه به وجود می‌آید که آیا امروز این آیین‌نامه نیاز به بازنگری، تغییر و تحول و پالایش دارد یا اعمال سلیقه برخی مدیران فرهنگی منجر به رفتاری فراقانونی یا به تعبیری دیگر، رفتاری «فروقانونی» در سینما و تداخل در چرخه اکران فیلم‌ها شده است؟
جهانی بودن موضوع نظارت
رضا اورنگ، منتقد سینما با اشاره به اهمیت نظارت بر فیلم‌ها گفت: بحث نظارت در همه دنیا اهمیت دارد و اشتباه بزرگی است که بگوییم کشوری از این قضیه مستثنی بوده و نظارتی در این حیطه ندارد، اما تفاوت عمده‌ای در نظارت بر سینمای ایران و دیگر کشور‌ها وجود دارد که آن هم در مشخص بودن آیین‌نامه‌ها و تعیین کردن خط قرمز‌های موجود در سینمای کشور‌های دیگر است و فیلمسازان را نسبت به رعایت آن آگاه کرده‌اند.
وی افزود: سینمای ایران به یک قانون مصوب مجلس نیاز دارد تا با تغییر مدیریت‌ها عوض نشده و هرگونه دخل و تصرف در آن تنها در صحن مجلس امکانپذیر باشد. محمدتقی فهیم منتقد و تحلیل سینما بر دردسر‌های نبود نظارت در سینما تأکید کرد و اظهار داشت: بحث نظارت در کشور ما واقعاً جدی است و هزینه‌های زیادی را برای هنر و سینما تراشیده و بارها، دردسرساز شده است. تفاوت بین نظارت و سانسور بسیار مخدوش است. من معتقدم قانون و آیین‌نامه وجود دارد، اما به روز نشده است، بنابراین بحث مهم‌تر وجود آدم‌هایی است که قانون را نمی‌شناسند و فرق بین نظارت و سانسور را نمی‌دانند. درک ما از قانون مهم‌تر از خود قانون است.
با تنبیه خاطیان، از حیثیت سینما دفاع کنید
امیرحسین شریفی، تهیه‌کننده سینما و تلویزیون گفت: بنده به عنوان تهیه‌کننده فیلم، سه دهه‌ای می‌شود که با نظارت بر فیلم‌ها درگیر هستیم. در شرایطی که این نظارت‌ها کاملاً سلیقه‌ای اعمال می‌شود و با تغییر مدیران نیز تغییر می‌کند. ما تهیه‌کننده‌ها هیچ وقت نمی‌توانیم درست و غلط را تشخیص دهیم. برای نمونه می‌توانم به فیلم‌هایی اشاره کنم که مجوز نمایش دارند، اما حوزه هنری در اکران آن مشارکتی نمی‌کند که البته من حق می‌دهم چراکه بعضی فیلم‌ها واقعاً دارای ابتذال هستند. در بحث نظارت، سانسور و نظارت با هم عجین و در کاربرد تقریباً یکی شده‌اند.
وی در خصوص اکران و توقیف فیلم «رحمان ۱۴۰۰» افزود: اکران نسخه اصلاح شده این فیلم در سینما‌های حوزه هنری و پخش نسخه اصلی آن در دیگر سینما‌ها تجربه بدی در حوزه نظارت‌ها بود و تهیه‌کننده متخلف باید تنبیه شود. در واقع، حیثیت سینمای ما را خدشه‌دار کرده و به واکنش رسانه‌های خارجی هم رسیده است.
شریفی یادآور شد: نظارت بر سینما باید بر اساس قانون باشد همانگونه که خط‌قرمز‌ها در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مشخص شده و سال‌هاست با تغییر مدیران، تغییری در قوانین برنامه‌سازی ایجاد نمی‌شود. اما در سینما تکلیف مشخص نیست و متأسفانه با ورود گروه‌های مافیایی به سینما حتی قدرت اکران فیلم‌ها هم در دست این افراد قرار گرفته و در مورد نمایش فیلم‌ها سلیقه‌ای تصمیم‌گیری می‌شود و این حیثیت سینما را نشانه گرفته است. فیلم «رحمان ۱۴۰۰» اگر مال بنده بود قطعاً در مرحله ساخت با ممانعت روبه‌رو شده بود. من به عنوان یک تهیه‌کننده هر نسخه‌ای از فیلم را که تحویل می‌دهم کد دریافت می‌کنم و نمی‌دانم چگونه امکان دارد نسخه‌های فیلم «رحمان ۱۴۰۰» در سینما‌ها با هم متفاوت باشند.
با مجوز ندادن ما مشکلی حل نمی‌شود
محمدعلی حسین‌نژاد، عضو شورای پروانه نمایش در پاسخ به سؤال آیا در نظارت بر فیلم‌ها قانونی وجود دارد یا خیر؟ گفت: پاسخ به این سؤال به بحث کلی‌تری از سطوح جامعه برمی‌گردد تا بتوان میزان تأثیرگذاری قانون را بررسی کرد. در واقع فرهنگ، رفتار‌ها و تعاملات عمومی بیش از اینکه متکی به قانون باشند به عرف و نرم‌ها بستگی دارند. در کشوری که قانون باشد تا زمانی که نرم‌ها و هنجار‌های اجتماعی اصلاح نشود، کاری پیش نمی‌رود و قانون تأثیری نخواهد داشت. فرض کنیم در سینما قانون را عوض کردند آیا همه چیز درست می‌شود؟ یا در تلویزیون که مثلاً قانون مدون داریم آیا همه چیز درست است؟ آیا ما دیگر خروجی مبتذل نخواهیم داشت؟ بر اساس مطالعات انجام شده، بی‌خاصیت‌ترین صدا و سیمای دولتی در دنیا، صدا و سیمای ایران است.
حسین‌نژاد ادامه داد: تا زمانی که ابتذال بر سینما غالب است ما مجبور به دادن مجوز هستیم چراکه در شرایط رخنه و سیطره ابتذال بر فیلم‌ها، دادن یا ندادن مجوز و پروانه راه حل مناسبی برای رفع آن نیست یا باید سیستم اصلاح شود یا سیستم دیگری را در این راستا رشد دهیم. وقتی سیستم بیمار است گیر دادن به امثال فیلم «رحمان ۱۴۰۰» فایده‌ای ندارد و این چرخه تمام نشدنی است.
قانون صریح داریم، ابلاغ صحیح نداشتیم
سیدمحمد حسینی، نویسنده و منتقد سینما در خصوص وجود قوانین مربوط به نظارت بر فیلم‌ها گفت: در آبان ماه ۶۱ آیین‌نامه‌ای ۱۷ بندی در خصوص پخش آثار سینمایی در جلسه هیئت دولت تدوین شد و بسیار دقیق و شفاف خط‌قرمز‌های مربوط به این حوزه را مطرح کرده است و اتفاقاً اگر رفتار حوزه هنری هم نگاه کنیم تا کنون منطبق با همین قانون پیش رفته است. بنابراین بنده، معتقدم ما قانون داریم، اما بیشتر در فضای ناآگاهی به سر می‌بریم چراکه از جانب قانونگذار ابلاغی به فیلمسازان صورت نگرفته است در حالی که ابلاغ قانون از جانب مجریان، کمترین کاری است که باید نسبت به آن مبادرت شود. در مقایسه با سایر کشور‌ها آنچه در سینمای امریکا اتفاق می‌افتد نظارت شفاف بر آثار است، اما سینمای ما چند خدایی شده و مدیریت یکسان و عمیقی ندارد.
وزارت ارشاد، پای مجوزهایش بایستد
علی قائم‌مقامی، تهیه‌کننده سینما یادآور شد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف به رعایت آیین‌نامه مصوب سال ۶۱ است و زمانی که فیلمی مهر تأیید کسب می‌کند وزارت ارشاد باید پای آن مجوز بایستد وگرنه سنگ رو سنگ بند نمی‌شود.
این تهیه‌کننده سینما با طرح سؤالی درباره نظارت مجدد حوزه هنری بر فیلم‌ها عنوان کرد: وقتی دستگاه نظارتی و شورای پروانه نمایش وجود دارد دیگر موضوعیتی ندارد که ارگانی همانند حوزه هنری یا شهرداری با نظارت مجدد تصمیم به اصلاح و ممیزی جدید فیلم بگیرد. مجوز فیلم دارای پروانه نمایش را فقط وزارت ارشاد یا دادگاه می‌تواند لغو کند و مرجع دیگری حق این کار را ندارد. حسین‌نژاد، عضو شورای پروانه نمایش در پاسخ به سؤال آقای قائم‌مقامی متذکر شد: حوزه هنری به عنوان سینمادار این حق را دارد که فیلمی را انتخاب کند یا نکند.
عشیری هم در توضیح پرسش این تهیه‌کننده سینما گفت: حوزه هنری هیچ گاه دست به ممیزی فیلمی نمی‌زند و اگر فیلمی هم استاندارد‌های مربوط به اخلاق و صیانت از حقوق و حریم خانواده را رعایت نکرد در صورت امکان اصلاح، پیشنهاداتمان را به صاحب اثر منتقل می‌کنیم.
وی در خصوص حواشی مربوط به پخش نسخه اصلاح شده فیلم «رحمان ۱۴۰۰» در سینما‌های حوزه هنری خاطر نشان کرد: حوزه هنری به مجوز ارشاد احترام می‌گذارد و‌ای کاش، ارشاد هم به آرای نهاد‌های متعامل، همفکری و نگاه گروه‌های مرجع احترام بگذارد و در مسیر نوسانات سیاسی رفتاری فرا قانونی یا فروقانونی پیش نگیرد.
