رحم جایگزین یا جانشین، از زمرۀ شیوههای درمان ناباروری است که با استفاده از رحم زن دیگر واقع میشود.این جایگزینی ممکن است به صورت جزئی( نسبی) یا کلی صورت پذیرد. در نوع کامل آن، از تخمک زن حملکننده کودک برای جنین استفاده نمیشود و فاقد هرگونه ارتباط ژنتیکی میان مادر و کودک میباشد، اما در نوع جزئی، از تخمک صاحب رحم برای باروری استفاده شده و مادر و کودک از ارتباط ژنتیکی برخوردار میباشند.
در این روش، تخمک و اسپرم از زوج نابارور گرفته شده و ضمن لقاح آن در محیط آزمایشگاهی، در رحم مادر داوطلب حمل جنین یا جانشین رحم گذارده می شود. در این حالت، انتقال جنین یا جنین های ناشی از لقاح تخمک و اسپرم زوج نابارور به رحم یک زن دیگر صورت می پذیرد.
زن حمل کنندۀ جنین، در وضعیت یاد شده، تنها یک میزبان برای جنین است و از نظر ژنتیکی هیچ گونه مشارکتی با جنین حاصله ندارد .در چنین حالتی، اسپرم پدر با تخمک مادر در محیط آزمایشگاهی لقاح داده می شود و جنین مزبور در رحم زن دیگری که قابلیت بچه دار شدن را داشته باشد، جایگزین می شود و نوزاد متولدشده ویژگی های ژنتیکی پدر و مادر خود را به ارث می برد. از نظر شرعی مادر جانشین حکم مادر رضاعی دارد و از نظر قانونی، فاقد وجاهت حقوقی نمی باشد.
توافق زوج قانونی نابارور برای بهره مندی از رحم زن دیگر جهت حمل و پرورش جنین متعلق به آنها و سرانجام،تحویل و استرداد نوزاد تولد یافته به زن و شوهر مزبور، اصولا در قالب یک قرارداد استدعا و اجابت تحقق می یابد. طرفین عقد در این قرارداد را از یک سو، زن و شوهر نابارور و از سوی دیگر، مادرپذیرنده جنین «مادر جانشین» تشکیل می دهند و مطابق قواعد عمومی قراردادها، اراده انشایی این دو طرف است که منجر به پیدایش عمل حقوقی مورد بحث می گردد.
در قرارداد استفاده از رحم جایگزین، به موجب آن یک زن بعنوان مادر جانشین، بنا به درخواست یک زن و شوهر(والدین حکمی) موافقت می کند که ضمن حمل جنین و طی ایام بارداری، به ترتیب مقرر در قرارداد، نسبت به دنیا آوردن جنین مزبور بعنوان فرزند آنها اقدام کند و پس از آن، نوزاد مزبور را به آنها تحویل نماید.
موجبات استفاده از این روش به علت عدم وجود رحم در زن اصلی به صورت مادر زادی،ابتلای زن به بیماری های مخرب و بدخیم مانند سرطان، قلبی، فشارخون و دیابت، ابتلای زن به سقط های مکرر که منجر به ناباروری و توقف خود به خودی حاملگی گردیده است،عدم موفقیت در تکرار درمان ناباروری به روش لقاح خارج رحمی، وجود نقص یا بیماری که قادر به حمل جنین نباشد،آسیب دیدن رحم و برداشتن رحم طی یک بیماری یا تصادف و مانند آنها می باشد.
بدین ترتیب، رحم جایگزین؛ روشی است که طی آن بانوی صاحب رحم، جنین فرد دیگری را در رحم خود حمل می کند و بر مبنای توافقی که از قبل صورت گرفته است، تعهد می نماید که پس از طی دوران بارداری و زایمان، نوزاد حاصل را به زوجین نابارور تحویل دهد.حمل کنندۀ جنین ضروری است از نظرجسمی و سلامت فردی و شخصی؛ سالم، فاقد وضعیت بارداری خطرناک، برخوردار از تجربۀ قبلی بارداری و زایمان، فاقد بیماری هایی چون ایدز و هپاتیت و عادت به مصرف دارو و الکل یا اعتیاد بدان ها، دارای حُسن سابقه و معاشرت و برخوردار از رضایت همسر یا خانواده وی و دارای آمادگی روحی و روانی مناسب برای پذیرش این مسئولیت باشد.
جنبه های مُثبت و منفی رحم جایگزین :
جنبه های مُثبت :
۱- با استفاده از این روش، آرزوی دیرینه خانواده های فاقد فرزند و نابارور، به واقعیت تبدیل شده و موجب بقای خانواده و نسل آنها می گردد و خود زمینه ساز کاهش آمار طلاق در کشور و حل مشکلات زوج های نابارور در این رابطه خواهد شد.
۲- در این روش، به جهت تولید جنین های مربوطه، امکان استفاده از آنها و مطالعه در زمینه های مختلف ژنتیکی و درمان بیماری هایی مانند سرطان فراهم می شود.
۳- روش رحم جایگزین، همراهی با پیشرفت فناوری های نوین پزشکی در زمینه ژنتیک و درمان ناباروری می توان محسوب گردد.
۴- روش مزبور متناسب با عرف و فرهنگ و نظام حقوقی و اجتماعی هر کشور و دولتی قابل پذیرش یا منع و رد است.
۵- فرزند صالح از این روش از لحاظ ژنتیکی تمام خصوصیات والدین صاحب نطفه را دارد و نسبت به روش های غیرشرعی و یا فرزندخواندگی ارجحیت دارد.
۶- این روش به زنانی که از لحاظ تخمک گذاری مشکلی ندارند و دلایل دیگری برای ناباروری دارند، کمک می کند. از این رو درصد بالایی از مشکلات ناباروری حل می شود.
۷- از لحاظ فقهی فرزندی که در رحم جایگزین رشد یافته، مشروع محسوب می گردد.
جنبه های منفی :
۱- لقاح خارج از رحم سبب جدایی رابطه جنین و تولیدمثل می گردد که به هیچ وجه، شایسته نیست.
۲- بروز و ظهور احتمالی برخی از نا به هنجاری ها در جنین هنگام لقاح خارج از رحم یا هنگام انتقال جنین.
۳- این روش هنوز مورد قبول همه مردم واقع نشده و اکثر آنها از این روش بی اطلاع بوده و در نتیجه، دید و نگاه مناسبی نسبت به فردی که در مقام حمل کنندۀ جنین برخواهد آمد، وجود ندارد.
۴- احتمال انتقال بیماری های ویروسی و عفونی مانند ایدز و هپاتیت و ... از مادرجانشین به جنین یا برعکس، وجود دارد.
۵- تحمیل قهری درد و رنج و آسیب های احتمالی به جنینِ حاصل از لقاح خارج از رحم در انجام تحقیق و آزمایشات در دستور کار.
۶- ممکن است رحم جایگزین کاملاً، جای مادر ژنتیک و طبیعی را بگیرد و موجب نابودی خانواده گردد و زمینه توسعه تجارت رحم جانشین و تعدیل شان زن و مادری و دور ریختنِ جنین های اضافه را فراهم کند.!
۷- ظهور و بروز اشکالات متعدد حقوقی و خانوادگی و فقدان مکانیسم قانونی لازم برای حل و فصل آنها.
۸- ضعف نظام حقوقی، عرفی و قانونی مرتبط برای مدیریت و هدایت حقوقی و حل و فصل اختلافات حاصله.
۹- توسعۀ روابط پنهانی احتمالی بین حمل کنندۀ جنین با همسر و شخص ثالث و آثار و پیامدهای حاصله نسبت به جنین و والدین ژنتیکی آنها.
۱۰- بروز و ظهور بسیار از مشکلات روحی و روانی در حمل کنندۀ جنین و خانواده وی و والدین ژنتیکی کودک.
۱۱- آگاهی بعدی نوزادحاصل از استفاده از رحم جانشین، ممکن است سبب بروز مشکلات روحی،روانی و اجتماعی برای وی گردد.
۱۲- امکان سوءاستفاده های حقوقی، مالی و پزشکی در این روش منتفی نبوده و گسترش بازار دلالی های این حوزه نشان از این واقعیت دارد.
منبع: دخت ایران
اگر زن از دادن بچه ممانعت کند چه میشود ؟ 
