جوان آنلاین: آب شاهرگ حیاتی زندگی و پایهایترین نیاز انسان و طبیعت است و بدون آن هیچ فعالیت کشاورزی، صنعتی یا روزمرهای پایدار نخواهد بود. اما در دهههای اخیر تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگیها و بهرهبرداری بیرویه از منابع آبی، ایران و بهویژه استانهای کمباران و نیمهخشک را با تهدید جدی خشکسالی مواجه کرده است. پیامدهای بحران خشکسالی تنها به کمبود آب محدود نمیشود، بلکه کاهش کیفیت خاک، افزایش فرسایش، افت عملکرد محصولات و تهدید معیشت کشاورزان و امنیت غذایی را نیز در پی دارد. بنابراین مدیریت هوشمندانه آب و اصلاح روشهای مصرف، دیگر یک انتخاب صرف نیست، بلکه ضرورتی حیاتی است تا بتوانیم از این بحران عبور کنیم تا امنیت غذایی، اقتصادی و محیط زیست حفظ شود. اینکه مدیریت کم آبی و گذر از خشکسالی فقط در حد حرف باقی مانده از خود بحران خشکسالی مخربتر است. آنطور که آمارها نشان میدهند استفاده از سامانههای نوین و پیشرفته آبیاری میتواند بهرهوری آب را تا ۵۰ درصد و در آبیاری قطرهای تا بیش از ۹۰ درصد و عملکرد محصولات را تا ۴۰ درصد ارتقا دهد. با این حال به صورت میانگین هنوز بیش از ۸۰ درصد اراضی مستعد در استانها با روشهای سنتی آبیاری میشوند و فقط ۲۰ درصد به سامانههای نوین مجهز شدهاند. این فاصله نشان میدهد استفاده غیرپایدار از منابع آب و ادامه کشت محصولات پرآببر، وضعیت کمآبی را تشدید میکند و تهدیدی جدی برای پایداری کشاورزی محسوب میشود. اصلاح الگوی کشت هم به اندازه توسعه آبیاری نوین اهمیت دارد. در این باره کارشناسان معتقدند جایگزینی محصولات پرآببر مانند ذرت و برنج با گیاهان کمآببر و مقاوم به خشکی میتواند فشار روی منابع آبی را کاهش دهد، چراکه گیاهان کمآببر علاوه بر صرفهجویی در مصرف آب، با تثبیت ازت خاک، افزایش حاصلخیزی از طریق تناوب زراعی، کنترل طبیعی آفات و بیماریها و سازگاری با خاکهای شور و کمبازده، مزایای چندگانهای برای کشاورزی پایدار ایجاد میکنند. ادغام دو رویکرد توسعه سامانههای نوین آبیاری و اصلاح الگوی کشت میتواند به شکل همزمان بهرهوری آب و خاک را افزایش و ریسک کمآبی را کاهش دهد و فرصتهای اقتصادی و معیشتی برای کشاورزان فراهم کند. این اقدام نه تنها تضمینکننده تداوم کشاورزی در شرایط خشکسالی است، بلکه به بهبود امنیت غذایی، کاهش فشار بر منابع طبیعی و توسعه پایدار مناطق مختلف کمک میکند.
افزایش بهرهوری آب در بخش کشاورزی و تولید محصولات، حمایت لازم از کشاورزان برای تجهیز به این سامانهها را ضروری میکند، زیرا بر اساس قانون، ۸۵ درصد هزینه اجرای سامانههای نوین آبیاری در قالب یارانه بلاعوض باید در اختیار بهرهبرداران قرار گیرد تا هرچه سریعتر اراضی موجود به سامانههای مورد نیاز تجهیز شوند، در غیراین صورت امنیت غذایی کشور بهدلیل شرایط تغییر اقلیم و کاهش عملکرد در واحد سطح دچار چالش میشود.
* کارشناس کشاورزی
