جوان آنلاین: افزایش جمعیت، گســـترش شهرنشینی و شدتگرفتن آثار تغییرات اقلیمی، فشار مضاعفی بر منابع محدود آب شیرین، بهویژه در مناطق خشک و نیمهخشک وارد کرده است. در چنین شرایطی، کمبود منابع آب قابل استفاده به یکی از چالشهای اساسی در مسیر توسعه پایدار کشاورزی و تأمین امنیت غذایی این مناطق تبدیل شده است. از اینرو، استفاده از منابع جایگزین، بهویژه آبهای نامتعارف نظیر فاضلاب تصفیهشده زهآب کشاورزی، پساب صنعتی تصفیه شده و آبهای شور یا لبشور بهعنوان راهکاری مؤثر و مکمل برای جبران کمبود آب در سالهای اخیر بهطور فزایندهای مورد توجه پژوهشگران، مدیران منابع آب و سیاستگذاران قرار گرفته است. حالا جهاد دانشگاهی خراسانجنوبی برنامهریزی کرده است تا از آبهای نامتعارف در جهت بهبود وضعیت کشاورزی و تولید گیاهان دارویی بهره ببرد. کاری که با ورود صنایع تبدیل و فرآوری، میتواند به تجاریسازی گیاهان دارویی انجامیده و ارزشافزوده و سود اصلی را به جیب فعالان این عرصه در خراسان جنوبی بریزد.
مسئله آب از گذشته تا به امروز جزء چالشهای ساکنان فلات ایران بوده است. کشور ما همواره با مشکل کمآبی مواجه بوده و شاید به همین دلیل است که ایرانیان برای مصرف بهینه آب به فکر ابداع قنات افتادهاند و به عنوان مخترع قنات به دنیا معرفی شدهاند. با تغییر اقلیم و شدتگرفتن بحران کمآبی در کشور، مسئولان متوجه شدند که باید سیاستهای کمآبیاری و صرفهجویی در مصرف آب در بخشهای مختلف را در برنامه قرار دهند. با توجه به محدودیتهای موجود در زمینه منابع آبی، استفاده از آبهای غیرمتعارف دیگر تنها یک گزینه نیست و چه بخواهیم چه نخواهیم باید از این آبها استفاده کنیم، لذا باید از روشهای نوین و علمی برای استفاده درست از این آبها بهره گرفت.
خراسانجنوبی از جمله استانهای ایران است که در منطقه خشک و کویری قرار دارد و از دیرباز بهفکر استفاده از روشهایی در جهت حفظ آبهای موجود و استفاده درست از آنها بوده است. رئیس جهاددانشگاهی خراسان جنوبی بر نقش این نهاد در مدیریت بحران آب، توسعه فناوریهای نوین، تجاریسازی محصولات استراتژیک و ایجاد همافزایی میان دستگاههای اجرایی، دانشگاهی و بخش خصوصی تأکید کرده و میگوید که جهاددانشگاهی آماده است محور تحول در حوزه آب، کشاورزی و اقتصاد دانشبنیان استان باشد. مجتبی ابراهیمی رومنجان با اشاره به برگزاری نشستهای تخصصی در هفته پژوهش توضیح میدهد: «استفاده از آبهای نامتعارف امروز به یک ضرورت جدی در مدیریت منابع آب استان تبدیل شده و جهاددانشگاهی با تمام توان در این حوزه ورود کرده است. در برخی شهرستانها از جمله بیرجند، سهم بالایی از منابع آب صرف شرب میشود و این مسئله لزوم بهرهگیری از منابع جایگزین همچون پساب را بیش از گذشته آشکار کرده است.» وی تصریح میکند: «جهاددانشگاهی برنامههای پژوهشی گستردهای را در زمینه نحوه استفاده از پساب در تولید محصولات مقاوم از جمله عناب و آنغوزه آغاز کرده و تلاش دارد نتایج این تحقیقات را در قالب الگوی کشت به دستگاهها ارائه کند.»
نیازمند صنایع فرآوری
یکی از اهداف اصلی جهاددانشگاهی خراسانجنوبی ایجاد همگرایی بین دستگاههای مرتبط با آب، کشاورزی و پژوهش برای تدوین نقشه راه استانی استفاده از آبهای نامتعارف است. برهمین اساس دانشگاه بیرجند بر تشکیل گروه تخصصی آبهای نامتعارف تأکید دارد. رئیس جهاددانشگاهی خراسان جنوبی با بیان اینکه هماهنگی میان دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی میتواند مسیر بهرهبرداری ایمن و علمی از این منابع آبی را هموار کند، میگوید: «همکاری شرکت آب و فاضلاب استان برای توزیع پساب میان بخشهای کشاورزی، صنعت و معدن فرصتی ارزشمند است که میتواند به کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی کمک کند.»
ابراهیمی رومنجان با بیان اینکه تعیین الگوی کشت بر اساس ویژگیهای پساب ضروری است، ادامه میدهد: «جهاد دانشگاهی آمادگی دارد با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی و دانشگاه بیرجند به نتایج دقیق و قابل استناد در این زمینه دست یابد. بخش خصوصی نیز در این مسیر مطالعات مشترکی را آغاز کرده است و نمونه آن طرح تولید نشاء آنغوزه با استفاده از پساب است که میتواند الگوی مهمی برای سرمایهگذاری در آینده باشد.»
رئیس جهاددانشگاهی خراسان جنوبی با اشاره به نشست تخصصی تجاریسازی گیاهان دارویی میگوید: «خامفروشی محصولات استراتژیک نظیر زرشک، عناب و گیاهان دارویی یکی از چالشهای جدی استان است، اگرچه حجم قابل توجهی از این محصولات تولید میشود، اما نبود صنایع فرآوری و محصولات با ارزش افزوده بالا، فرصتهای اقتصادی بزرگی را از استان دریغ میکند.»
وی تصریح میکند: «جهاددانشگاهی طی سالهای گذشته در حوزه فرآوری گیاهان دارویی ورود کرده و اکنون بیش از ۱۰ مکمل گیاهی حاصل از طرح اطلس کاربردی گیاهان دارویی در مرحله دریافت مجوز و ورود به بازار است.» ابراهیمی رومنجان تأکید میکند: «با وجود پیشرفتهای به دست آمده، تجاریسازی و بازاریابی محصولات همچنان نیازمند حمایت دستگاهها، سرمایهگذاری بخش خصوصی و همراهی نهادهای تنظیمگر است.»
وی با اشاره به نظرات دستگاههای متولی توضیح میدهد که ورود هر محصول به بازار بدون اخذ مجوزهای سازمان غذا و دارو ممکن نیست و رعایت اصول علمی و استانداردسازی در این مسیر کاملاً ضروری است. به گفته این مسئول، نگاه تقاضامحور در طراحی محصولات، بهویژه محصولات مبتنی بر گیاهان دارویی، به افزایش سهم این محصولات در بازار کمک خواهد کرد و باید به نیاز واقعی مصرفکننده توجه شود. ابراهیمی رومنجان میگوید: «فعالیتهای جزیرهای در استان یکی از موانع اصلی توسعه صنایع گیاهان دارویی است و تشکیل کارگروه تخصصی با حضور نخبگان و تولیدکنندگان امری ضروری و اجتنابناپذیر است.»
وی با اشاره به نشست مشترک جهاددانشگاهی و بسیج علمی تأکید میکند: «این نشست آغازگر همکاریهای جدی برای اتصال پژوهشهای دانشگاهی و محصولات فناورانه به هلدینگهای سرمایهگذاری معتبر خواهد بود. بسیج علمی وعده داده است که از برگزیدگان رویدادهای تخصصی فرآوری و تجاریسازی، بهصورت مادی و معنوی حمایت کند و این موضوع میتواند فضای سرمایهگذاری را در استان تقویت کند.» محصولات فناورانه جهاد دانشگاهی در حوزه گیاهان دارویی و فرآوردههای نوین، ظرفیت بالایی برای ورود به بازار دارند و تلاش شده این محصولات در کوتاهترین زمان به مرحله عرضه برسند. جهاد دانشگاهی، هدف از این کار را تکمیل زنجیره ارزش محصولات استراتژیک از مرحله تولید تا فرآوری، بستهبندی و ورود به بازار عنوان کرده تا بتوانند ارزش افزوده آن را در استان نگه دارند. آینده اقتصاد خراسان جنوبی وابسته به توسعه محصولات دانشبنیان، مدیریت علمی منابع آب و ایجاد همافزایی واقعی میان دستگاههای اجرایی، پژوهشی و بخش خصوصی است و جهاددانشگاهی خود را موظف میداند در این مسیر نقش محوری ایفا کند.
