جوان آنلاین: عشایر ایلام با سبک زندگی کوچ‌رو و پیوند عمیق با طبیعت، یکی از اصیل‌ترین جلوه‌های زیست‌بوم غرب کشور به‌شمار می‌روند؛ مردمانی که در دل کوهستان‌های زاگرس، میان ییلاق و قشلاق، با ریتم کهن، اما زنده، چرخه تولید را زنده نگه داشته‌اند و سهمی مؤثر در تأمین گوشت، لبنیات و صنایع‌دستی منطقه دارند بی‌آن‌که در هیاهوی شهرنشینی گم شوند یا از هویت خود فاصله بگیرند. تداوم حیات این جامعه مولد، نیازمند نگاه فرابخشی، برنامه‌ریزی بلندمدت، تخصیص منابع پایدار و مشارکت واقعی عشایر در فرایند تصمیم‌سازی است تا نه‌تنها از مهاجرت ناگزیر و فرسایش ظرفیت تولیدی جلوگیری شود، بلکه با بهره‌گیری از دانش بومی و الگوی زیست سنتی، مسیر توسعه بومی، کم‌هزینه و سازگار با طبیعت در مناطق عشایری هموار شود.
حضور مستمر عشایر در گستره طبیعی ایلام، نه‌تنها ضامن پایداری تولید در شرایط اقلیمی دشوار است، بلکه نقش حیاتی در حفظ تعادل زیست‌محیطی، تقویت امنیت غذایی و صیانت از مرز‌های فرهنگی و جغرافیایی کشور ایفا می‌کند. آنان با بهره‌گیری از دانش بومی، مدیریت سنتی منابع و سازگاری عمیق با طبیعت، الگویی زنده از تولید پایدار و کم‌هزینه ارائه داده‌اند، الگویی که نه‌فقط ریشه در تجربه و زیست‌جهان نسل‌ها دارد، بلکه می‌تواند در طراحی سیاست نوین توسعه روستایی و مقاوم‌سازی معیشت در برابر بحران‌های اقلیمی، الهام‌بخش و کارآمد باشد.
با این همه در حالی‌که عشایر ایلام نقشی کلیدی در اقتصاد محلی و حفظ تعادل زیست‌محیطی ایفا می‌کنند، اما زندگی روزمره آنان همچنان زیر سایه کم‌توجهی به زیرساخت‌های اساسی سپری می‌شود؛ راه‌های ناهموار، نبود دسترسی پایدار به آب آشامیدنی، ضعف خدمات بهداشت و آموزش و فقدان پوشش ارتباطی مناسب، شرایطی رقم زده که این جامعه مولد را با محدودیت‌های جدی مواجه کرده و استمرار زیست آنان را با دشواری همراه ساخته است.
در چنین شرایطی، فقدان برنامه‌ریزی منسجم برای توسعه زیرساخت مناطق عشایری، نه‌تنها کیفیت زندگی این جامعه را تحت تأثیر قرار داده، بلکه روند تولید و پایداری معیشت آنان را نیز با اختلال مواجه کرده است؛ کمبود منابع مالی، پراکندگی جغرافیایی و ناهماهنگی میان نهاد‌های متولی، موجب شده است بسیاری از طرح‌های عمرانی نیمه‌تمام بمانند یا اساساً به مرحله اجرا نرسند، در حالی‌که تقویت زیرساخت‌های ارتباطی، آموزشی، بهداشتی و حمل‌ونقل، پیش‌شرطی اساسی برای حفظ جمعیت عشایر و بهره‌برداری پایدار از ظرفیت آنان به‌شمار می‌رود.
در شرایطی که کشور با چالش اقلیمی، مهاجرت روستایی و تهدیدات زیست‌محیطی مواجه است، بی‌توجهی به ظرفیت عشایر به‌معنای نادیده‌گرفتن یکی از مؤثرترین الگوزیست پایدار و تولید بومی است، از این‌رو باید نهاد‌های مسئول با تدوین برنامه‌ای جامع، متناسب با ویژگی فرهنگی و جغرافیایی این جامعه، نسبت به تأمین زیرساخت حیاتی و رفع محرومیت انباشته‌شده اقدام کنند تا هم از مهاجرت ناگزیر عشایر جلوگیری و هم مسیر توسعه پایدار در این مناطق هموار شود.
تأمین امنیت غذایی و حفظ منابع طبیعی
مدیرکل امور عشایری استان ایلام، با اشاره به نقش کلیدی عشایر در اقتصاد منطقه‌ای بر اهمیت این جامعه در تأمین امنیت غذایی و حفظ منابع طبیعی تأکید می‌کند و می‌گوید: «عشایر ایلام سالانه بیش از ۱۰۰ هزار تن محصول دامی به ارزش تقریبی ۷ هزار میلیارد تومان تولید و ۶۵ درصد از گوشت قرمز مصرفی استان را تأمین می‌کنند؛ نقشی که علاوه بر تولید گوشت و لبنیات باکیفیت، شامل حفاظت از مراتع، تنوع زیستی و پایداری منابع طبیعی نیز می‌شود و جایگاه این جامعه را در ساختار اقتصادی و زیست‌محیطی استان تثبیت کرده است.»
فرشاد یاسمی با اشاره به پراکندگی جغرافیایی و شرایط زیستی خاص مناطق عشایری ادامه می‌دهد: «ارائه خدمات زیربنایی به این جامعه به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند آب آشامیدنی، برق، آموزش و راه‌های ارتباطی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، تخصیص منابع هدفمند و درک درست از الگوی زیست کوچ‌روست، چراکه ساختار زندگی عشایر با الگوی شهری و روستایی تفاوت دارد و خدمات‌رسانی به آنان نیازمند سازوکار متناسب با تحرک، فصلی‌بودن و پراکندگی جغرافیایی است.»
وی با اشاره به کوچ سالانه حدود ۲هزار خانوار عشایری از استان‌های همجوار به ایلام تأکید می‌کند: «زیرساخت‌های موجود پاسخگوی نیاز این جمعیت نیست و ارتقای سطح خدمات‌رسانی در این مناطق، پیش‌نیاز حفظ پایداری تولید، جلوگیری از مهاجرت ناگزیر و بهبود کیفیت زندگی عشایر به‌شمار می‌رود.»
به گفته یاسمی، بهره‌برداری مؤثر از ظرفیت عشایر، نیازمند هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی، مشارکت فعال جامعه عشایری و تداوم حمایت هدفمند است تا این بخش مولد بتواند نقش خود را در توسعه منطقه به‌درستی ایفا کند و از حاشیه‌نشینی و فرسایش ظرفیت تولیدی جلوگیری شود.
مدیرکل امور عشایری استان ایلام با اشاره به اقدامات انجام‌شده در راستای تحقق وظایف این اداره‌کل می‌گوید: «در سال ۱۴۰۴، با همکاری شرکت برق استان، واگذاری ۴۲۰ دستگاه پنل خورشیدی برای تأمین روشنایی چادر‌های عشایری در دستور کار قرار گرفته است که بر اساس اولویت‌بندی، شاخص دامداری، محل استقرار و نیاز معیشتی توزیع خواهد شد. همچنین برای تأمین علوفه دام، ۲۰ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان اعتبار اختصاص یافته که تاکنون ۱۹ میلیارد تومان آن به ۲۵۴ خانوار عشایری پرداخت شده است.»
تأمین زیرساخت‌ها
بر اساس گزارش‌های مستند، مکاتبه رسمی با وزارت نیرو و شرکت توانیر برای تأمین ۳ هزار دستگاه پنل خورشیدی در دستور کار قرار گرفته که در صورت تحقق، زیرساخت انرژی در مناطق عشایری را به‌طور چشمگیری تقویت خواهد کرد. علاوه بر این، وزارت بهداشت نیز با اعزام تیم‌های پزشکی سیار به مسیر‌های کوچ و محل اسکان عشایر موافقت کرده تا خدمات درمانی مستمر و در دسترس برای این جامعه فراهم شود.
نماینده مردم ایلام در مجلس شورای اسلامی با اشاره به جایگاه راهبردی جامعه عشایری در اقتصاد محلی و پایداری تولید بر لزوم توجه جدی به مطالبات این قشر تأکید می‌کند و می‌گوید: «عشایر ایلام با وجود نقش مؤثر در تأمین گوشت قرمز، حفظ نژاد بومی دام، مدیریت منابع طبیعی و صیانت از مرز جغرافیایی، همچنان با کمبود زیرساخت اساسی مواجهند که این مسئله نه‌تنها کیفیت زندگی آنان را تحت‌تأثیر قرار داده، بلکه استمرار فعالیت تولیدی‌شان را نیز با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است.»
سارا فلاحی با اشاره به برخی از مهم‌ترین مشکلات زیرساختی در مناطق عشایری استان می‌افزاید: «نبود راه مناسب، ضعف خدمات بهداشتی و آموزشی، محدودیت در دسترسی به آب آشامیدنی سالم و فقدان پوشش ارتباطی پایدار، از جمله چالش‌هایی است که جامعه عشایری ایلام با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند و این شرایط، در بلندمدت می‌تواند منجر به مهاجرت ناگزیر، کاهش جمعیت فعال و تضعیف ظرفیت‌های تولیدی شود.»
وی با تأکید بر ضرورت مداخله هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده برای رفع این چالش‌ها تصریح می‌کند: «مجموعه‌ای از اقدامات اجرایی باید در دستور کار نهاد‌های مسئول قرار گیرد تا ضمن ارتقای سطح خدمات عمومی، زمینه برای بهره‌برداری پایدار از توانمندی عشایر فراهم شود.»
به گفته فلاحی، بهسازی راه‌های دسترسی، تأمین آب پایدار، توسعه خدمات بهداشت و آموزش و تقویت زیرساخت‌های ارتباطی، از جمله محور‌های اصلی این برنامه است که می‌تواند به بهبود شرایط زیست و معیشت عشایر منجر شود.
نماینده مردم ایلام با اشاره به اقدامات اخیر در حوزه زیرساختی مناطق عشایری استان می‌گوید: «در پی رایزنی صورت‌گرفته با سازمان امور عشایری کشور، اختصاص ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار ملی طی دو سال برای توسعه و بهسازی زیرساخت‌های آبرسانی و راه‌های ارتباطی مناطق عشایری ایلام به تصویب رسیده است؛ اقدامی که در صورت اجرای کامل می‌تواند بخشی از نیاز‌های اساسی این جامعه را پوشش دهد و گامی مؤثر در جهت کاهش محرومیت انباشته شده باشد.»
