جوان آنلاین: سلول‌های بنیادین خون بندناف همان اکسیر حیاتی است که خداوند با تولد هر نوزادی به زمینی‌ها هدیه می‌کند و هر روز با پیشرفت علم و دانش کاربرد‌های تازه‌ای برای این سلول‌ها کشف می‌شود. حالا بنا بر اعلام مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان، درمان آرتروز و حتی درمان فلج مغزی هم با سلول‌های بنیادی خون بند ناف امکانپذیر شده و به زودی قرار است خدمات برای درمان کودکان مبتلا به فلج مغزی با استفاده از سلول‌های بنیادی بندناف ارائه شود. برای آنکه بهتر ارزش خون بندنافی را که خیلی وقت‌ها به عنوان زباله بیولوژیک دور ریخته می‌شود، دریابند لازم است بدانید هر نمونه خون بندناف حدود ۳۵ تا ۴۰ هزار یورو می‌ارزد!
سلول‌های بنیادین خون بندناف انقلابی در حوزه سلامت ایجاد کرده و امید‌ها را برای درمان بسیاری از بیماری‌هایی که تا قبل از این ناعلاج به شمار می‌رفتند فراهم کرده‌است. سلول‌های بنیادی خون بندناف و ضمائم زایمانی به عنوان زباله بیولوژیکی دور ریخته می‌شوند. این در حالی است که ضمائم زایمانی و سلول‌های بنیادی خون بندناف، زباله بیولوژیکی نیستند، بلکه ضمائم ارزشمندی هستند و در صورتی که ذخیره شوند در حوزه پزشکی کاربرد دارند. کشور ما هم در این زمینه از کشورهای پیشرو محسوب می‌شود به گونه‌ای که ایران بر اساس حجم نمونه‌های ذخیره‌سازی و دامنه فعالیت‌های بین‌المللی، با ثبت ۲۵۰ هزار نمونه در بانک خون بند ناف، در رتبه دوم جهان قرار گرفته‌است. حال مرتضی ضرابی، مدیر عامل بانک خون بندناف رویان در نشست خبری «روز جهانی خون بندناف» از آغاز درمان آرتروز و فلج مغزی با سلول‌های بنیادی بند ناف در کشور خبر داد.
سلول بنیادی چیست؟
سلول بنیادی، سلول پایه و مادر است که قابلیت تکثیر بالا و تبدیل شدن به انواع سلول‌های تخصصی را دارد. سلول‌های بنیادی به دو گروه اصلی خونساز و غیرخونی تقسیم می‌شوند؛ اولی در درمان بیماری‌های خونی و دومی در بیماری‌های عصبی، ارتوپدی، قلبی، فلج مغزی و اوتیسم کاربرد دارد.
مدیرعامل بانک خون بندناف رویان با بیان اینکه هر سلولی که از قدرت «خودنوزایی» و توانایی تمایز به سلول‌های دیگر را داشته باشد، سلول‌بنیادی است؛ گفت: «دو نوع سلول بنیادی یعنی سلول‌های بنیادی «خونساز» و «غیر خونساز» داریم. سلول‌های بنیادی خونساز، سلول‌های خونی را تولید و بازسازی می‌کنند و سلول‌های غیرخون‌ساز نیز سایر بافت‌های بدن را تولید می‌کنند.»
ضرابی درباره کاربرد سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری‌ها توضیح داد: سلول‌های بنیادی خونساز در بیماری‌هایی که منشأ خونی دارند، کاربرد دارند سلول‌های بنیادی غیر خونساز نیز در بیماری‌هایی که منشأ عصبی دارند، قابلیت کاربرد دارند.
مدیرعامل شرکت فناوری‌بن‌یاخته رویان ادامه داد: «سلول‌های خونساز برای درمان بیماری‌هایی مانند سرطان خون، تالاسمی، نقص سیستم ایمنی و کم‌خونی‌های مادرزادی استفاده می‌شوند. همچنین سلول‌های بنیادی غیرخونی می‌توانند برای بیماری‌های عصبی و بیماری‌های ارتوپدی استفاده شوند.»
وی با اشاره به دستاوردهای ۲۰ ساله این شرکت افزود: «ایجاد بانک سلول‌های بنیادی خون بندناف، راه‌اندازی بانک سلول‌های بنیادی خون محیطی و مغز استخوان، بانک سلول‌های بنیادی بافت بندناف، بانک سلول‌های بنیادی پالپ دندان، تولید زخم‌پوش مشتق از پرده جنینی (برند آمیکر)، تولید سرم خون بند ناف، تولید PRP خون بند ناف، تولید عصاره جفت، اجرای پیوند سلول‌های بنیادی در بیماران خونی، ارتوپدی و عصبی، انجام کارآزمایی‌های بالینی در بیماری‌های فلج مغزی، اوتیسم و آرتروز، ساخت نخستین پالایشگاه محصولات زایمانی، تولید محلول استراتژیک استارچ، ساخت تانک کرایوژنیک برای نگهداری سلول‌ها، ایجاد بزرگ‌ترین بانک اطلاعات ژنتیکی با ۱۰۰ هزار داده، بخشی از دستاوردهای ما به حساب می‌آید.»
ضرابی با بیان اینکه بانک‌های خون بند ناف به دو گروه «عمومی» و «خصوصی» تقسیم می‌شوند، تصریح کرد: خانواده‌ها نسبت به ذخیره خون بندناف در بانک‌های عمومی اقدام می‌کنند تا خون بند ناف برای سایر بیماران در دسترس باشد، اما در بانک‌های خصوصی با پرداخت هزینه نسبت به ذخیره‌سازی اقدام می‌کنند.
ایران در جمع ۳ کشور برتر منطقه
به گفته مدیرعامل بانک خون بندناف رویان ایران در کنار امارات متحده عربی و عربستان سعودی، جزو سه مرکز پیشرو منطقه در حوزه ذخیره‌سازی خون بندناف است.
وی افزود: «در سطح جهانی نیز بازار ذخیره‌سازی خون بند ناف رقابتی و تحت سیطره چند شرکت امریکایی و اروپایی است، اما «ایران بر اساس حجم نمونه‌های ذخیره‌سازی و دامنه فعالیت‌های بین‌المللی، در طبقه‌بندی جهانی رتبه دوم را به خود اختصاص داده است.»
طبق توضیحات ضرابی رتبه‌بندی جهانی بر اساس تعداد نمونه‌های ذخیره‌شده انجام می‌شود؛ به‌گونه‌ای که بانک‌های کمتر از ۱۰۰ هزار نمونه در رتبه سوم، بانک‌های دارای ۱۰۰ تا ۴۰۰ هزار نمونه در رتبه دوم و بانک‌های بیش از ۴۰۰ هزار نمونه در رتبه اول طبقه‌بندی می‌شوند. ما با توجه به عبور از مرز ۲۵۰هزار نمونه، در رده دوم جهانی قرار داریم و این جایگاه در شرایط تحریمی و چالش‌های زیرساختی کشور، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، چراکه نمونه‌های خون بندناف ذخیره‌سازی‌شده در درمان بیماری‌های خونی و غیرخونی مورد استفاده قرار گرفته‌است. در بیماری‌هایی مانند تالاسمی، سرطان خون، نقص سیستم ایمنی و کم‌خونی‌های مادرزادی، تاکنون برای حدود ۴۰ بیمار پیوند انجام شده‌است.
ضرابی افزود: «در بیماری‌های عصبی مانند فلج مغزی و اوتیسم نیز حدود ۶۰ بیمار و همچنین در ۴۰ بیمار خونی از نمونه خون بندناف استفاده کرده‌اند و ما در بیماری‌های خونی بیش از ۸۰ درصد موفقیت پیوند داشته‌ایم.»
به گفته وی تاکنون نمونه‌های هزارو۸۵۰ بیمار ذخیره شده و نزدیک به ۹۰۰ بیمار پیوند شده‌اند.
درمان‌های جدید فلج مغزی و آرتزور با سلول‌های بنیادین
درمان‌های تازه با استفاده از ظرفیت سلول‌های بنیادی خون بندناف موضوع دیگری است که در دستور کار مراکز علمی و پژوهشی مانند رویان قرار دارد و حالا هم کارآزمایی‌های بالینی تازه رویان امید‌های تازه‌ای را در درمان فلج مغزی و بیماری آرتروز ایجاد کرده‌است.
مدیرعامل بانک خون بند ناف رویان با بیان اینکه یک کار تحقیقاتی در ارتباط با کودکان فلج مغزی انجام داده‌ایم، درباره این پژوهش اینگونه توضیح داد: «یک طرح تحقیقاتی بسیار بزرگ برای ۱۵۰ کودک فلج مغزی انجام دادیم؛ به نحوی که پیوند برای این افراد انجام شد. امکان ارائه خدمات برای درمان کودکان مبتلا به فلج مغزی با استفاده از سلول‌های بنیادی بندناف فراهم شده و امیدوارم که کودکان مبتلا بتوانند از این فناوری نوین استفاده کنند.
وی با بیان اینکه یک کارآزمایی بالینی در راستای استفاده از سلول‌های بنیادی برای درمان آرتروز انجام داده‌ایم نیز گفت: «بر این اساس، اولین سلول مشتق از بافت خون بندناف در فهرست دارویی کشور درج شده و امکان ارائه خدمات درمانی به بیماران مبتلا به آرتروز مفاصل وجود دارد. بافت خون بندناف حاوی سلول‌های بنیادی مزانشیم است که می‌تواند برای بیماری‌های مختلف مانند بیماری‌های عصبی و قلبی استفاده شود. سلول‌های بنیادی مزانشیم برخلاف سلول‌های بنیادی خونساز که به تطابق ژنتیکی به صورت کامل نیاز دارند، به تطابق ژنتیکی نیاز ندارند.»
ضرابی ویژگی رویکرد رویان را توجه همزمان به ذخیره‌سازی و درمان دانست و افزود: «بانک‌های مختلف دنیا عمدتاً فقط ذخیره‌سازی را بر عهده دارند، اما ما تلاش کردیم راهکار‌های درمانی را نیز به‌طور موازی توسعه دهیم».
وی درباره محصول زخم‌پوش آمیکر اظهار کرد: «این زخم‌پوش مشتق از پرده جنینی است و در زخم‌های حاد و مزمن، سوختگی و زخم پای دیابتی کاربرد دارد. بیش از ۱۵ هزار قطعه از آن تولید شده و در اختیار مراکز درمانی قرار گرفته است. پرده جنینی به دلیل داشتن پروتئین‌ها و فاکتور‌های بازسازی‌کننده، ارزش درمانی بسیار بالایی دارد و حتی ظرفیت صادراتی آن نیز فراهم شده‌است.»
وی درباره بانک پالپ دندان شیری نیز گفت: «سلول‌های بنیادی پالپ دندان شیری و همچنین دندان عقل در بزرگسالان، سلول‌های مزانشیمی هستند که بیشترین کاربرد را در بیماری‌های عصبی دارند و می‌توانند در درمان این بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرند. این سلول‌ها نیز نیاز به تطابق ژنتیکی ندارند.»
مدیر عامل شرکت بن‌یاخته رویان همچنین درباره تولید سرم و قطره چشمی هم اینگونه توضیح داد: «این سرم برای کشت سلولی و قطره چشمی برای بیماران مبتلا به خشکی چشم و خراش قرنیه کاربرد تحقیقاتی دارد. تلاش می‌کنیم که مجوز ورود این قطره به فهرست دارویی کشور را دریافت کنیم.»
هزینه ۴۰ هزار یورویی برای خون بندناف خارجی
به گفته ضرابی امکان مبادله نمونه‌های خون بند ناف در دنیا وجود دارد و اگر نمونه‌ای برای پیوند در کشور موجود نباشد، می‌توان آن را از بانک‌های جهانی تهیه کرد؛ این در حالی است که هزینه هر نمونه خون بندناف حدود ۳۵ تا ۴۰ هزار یورو است. اگر همکاری‌های بین‌المللی توسعه پیدا کند، عرضه نمونه‌های ایرانی به بیماران سایر کشور‌ها نیز می‌تواند قدم مؤثری در ارتقای سلامت و توسعه درمان‌های پیشرفته باشد.
وی تصریح کرد: «استفاده هدفمند از سلول‌های ذخیره‌شده برای بیماری‌های خونی، عصبی و درمان‌های شخصی‌سازی‌شده را جزو اهداف خود قرار داده‌ایم تا نقش‌آفرینی مؤثری در تراز جهانی داشته باشیم. توسعه تولید و صادرات محصولات فرآوری‌شده نیز جزو اهدافی است که می‌تواند جایگاه ایران را در جهان ارتقا دهد. توسعه پلتفرم‌های نرم‌افزاری بومی برای تحلیل داده‌های ژنتیکی نمونه‌های ذخیره‌شده در حوزه پزشکی فردمحور بر پایه هوش مصنوعی در دستور کار قرار دارد. همچنین توسعه زیرساخت‌های فرآوری سلول با استفاده از پتانسیل ویرایش ژن در دستور کار قرا دارد.»
ضرابی همچنین از تلاش برای افتتاح اولین پالایشگاه فرآورده‌های زیست‌پزشکی رویان خبر داد و افزود: «اواخر آذرماه، این پالایشگاه که بر ضمایم زایمانی متمرکز است در پارک علم و فناوری پردیس به بهره‌برداری می‌رسد. صنعت پالایش ضمایم زایمانی یک مرز جدید در بیوتکنولوژی درمانی به حساب می‌آید و شامل تولید محصولات مهندسی‌شده بافتی، جداسازی و کشت سلول‌های بنیادی می‌شود. این پالایشگاه، اولین پالایشگاه فرآورده‌های زیست‌پزشکی در دنیا است. علت این ادعا این است که پالایشگاه‌های موجود در دنیا، اغلب بر یک تا دو محصول تمرکز دارند این در حالی است که تلاش کرده‌ایم که در این پالایشگاه، تمام ضمائم زایمانی شامل جفت، بندناف، خون بندناف، بافت بندناف و پرده‌های جنینی فرآوری شود.»
