جوان آنلاین: ظرف دارایی هر شخص تا زمان حیات او در دست خودش باقی می‌ماند، اما فوت و خروج روح از بدن انسان، دارایی را از اختیار میت خارج می‌کند و به اختیار وراث می‌گذارد، در صورتی که فرد پیش از مرگ ماترک خود را به گونه‌ای که برای قانون نیز محترم باشد، منتقل کرده باشد، نیازی به تقسیم بر اساس طبقات نیست، اما در صورتی که تصمیمی برای ماترک گرفته نشده باشد، میان وراث به صورت طبقه‌ای تقسیم خواهد شد، در نبود طبقه اول طبقه دوم و در نبود طبقه دوم، طبقه سوم جایگزین می‌شوند.
تقسیم ارث در طبقه اول
ماده ۸۶۲ قانون مدنی وراث متوفی را به سه طبقه تقسیم‌بندی می‌کند و در طبقه اول پدر، مادر، فرزندان و نوه‌های متوفی قرار می‌گیرند. از منظر درجه نیز پدر، مادر و فرزندان متوفی در درجه اول و نوه‌های او در درجه دوم قرار می‌گیرند. اولین نکته در طبقه اول این است که افراد درجه دوم در این طبقه از ارث، یعنی نوه‌های متوفی، زمانی در ارث او شریک می‌شوند که افراد درجه اول این طبقه، یعنی، فرزندان وجود نداشته باشند. ماده۸۸۹ قانون مدنی، در این خصوص عنوان می‌کند: در بین وراث طبقه اولی اگر برای میت اولادی نباشد، اولاد او هر قدر که پایین بروند قائم‌مقام پدر یا مادر خود بوده و با هر یک از ابوین متوفی که زنده باشد ارث می‌برند. نحوه سهم‌الارث هر یک از وراث نیز با توجه به وجود یا نبود وراث دیگر متفاوت است.
سهم‌الارث مادر: ماده۹۰۶ قانون مدنی در خصوص سهم‌الارث مادر می‌گوید اگر میت فرزند یا نوه زنده‌ای نداشته باشد و پدر نیز در قید حیات نباشد، مادر وارث تمام ارث می‌شود. اگر پدر و مادر هر دو زنده باشند، سهم مادر یک‌سوم ترکه می‌شود، اما اگر مادر حاجب (مثل همسر متوفی) داشته باشد (حاجب به معنای وجود شخصی است که سبب می‌شود تمام ارث به شخص دیگر نرسد)، یک‌ششم ترکه به مادر می‌رسد و مابقی به نسبت بین وراث تقسیم می‌شود.
سهم‌الارث پدر: بر اساس ماده۹۰۶ قانون مدنی اگر پدر تنها ورثه میت باشد و متوفی، مادر، همسر، فرزند و نوه‌ای نداشته باشد، پدر وارث تمام ارث می‌شود، اما اگر پدر و مادر هر دو زنده باشند، دوسوم ترکه متعلق به پدر است. در صورتی که متوفی دارای فرزند باشد و مادر در قید حیات نباشد، سهم‌الارث پدر، با توجه به تعداد و جنسیت فرزندان متفاوت خواهد بود.
سهم‌الارث فرزندان: بنا بر ماده۹۰۷ قانون مدنی در صورتی که متوفی تنها یک فرزند داشته باشد تمامی ترکه فارغ از دختر یا پسر بودن فرزند، به اون تعلق پیدا می‌کند، اما اگر متوفی دارای چند فرزند باشد و همگی دختر یا همگی پسر باشند، ترکه بین آنها به طور مساوی تقسیم می‌شود. در صورتی که فرزندان متوفی متعدد دختر و پسر باشند نیز پسر دو برابر دختر ارث می‌برد.
سهم‌الارث همسر: همسر به طور ضمنی در طبقه اول ارث گنجانده نشده، اما عملاً او نیز همراستا با طبقه اول ارث‌بر می‌شود، بنابر ماده ۸۶۴ قانون مدنی، از جمله اشخاصی که به موجب سبب ارث می‌برند، هر کدام از زوجین است که حین فوت دیگری زنده باشد. در صورتی که مردی فوت کند و فرزند داشته باشد، همسر یک‌هشتم از اموال منقول مانند ماشین و یک‌هشتم از قیمت اموال غیرمنقولی مانند زمین و خانه را به ارث می‌برد و اگر فرزندی نداشته باشد یک‌چهارم از اموال منقول و یک چهارم از قیمت اموال غیرمنقول به زن می‌رسد.
سهم‌الارث نوه: همانطور که پیش‌تر بیان شد، نوه در صورتی مالک ماترک می‌شود که فرزندان متوفی موجود نباشند. در این فرض، نوه یا نوه‌های متوفی جانشین پدر و مادر خود و فرزندی می‌شوند که موجود نیست و همان سهمی که قرار بود نصیب والدین آنها شود، به جمیع آنها می‌رسد.
تقسیم ارث در طبقه دوم
ماده ۸۶۲ قانون مدنی در طبقه دوم ارث اجداد، برادر، خواهر و اولاد آنها را قرار داده است. در این طبقه پدربزرگ، مادربزرگ، خواهر و برادر در درجه اول و خواهرزاده‌ها و برادرزاده‌ها و والدین پدربزرگ و مادر بزرگ در درجه دوم قرار می‌گیرند. همانطور که پیش‌تر توضیح دادیم، افراد طبقه دوم زمانی از متوفی ارث می‌برند که هیچ یک از افراد طبقه اول موجود نباشند.
سهم‌الارث اجداد: مطابق ماده۹۲۳ قانون مدنی اگر جد یا جده تنها ورثه باشد، اعم از ابی و امی، تمام ترکه به او تعلق می‌گیرد. اگر تنها اجداد پدری متوفی زنده باشند، هر جد دو برابر جده ارث می‌برد و اگر تنها اجداد مادری میت موجود باشند، جد و جده مساوی ارث می‌برند. اگر اجداد مادری و پدری متوفی با هم موجود باشند، یک سوم ترکه به اجداد امی و دو سوم به اجداد پدری میت می‌رسد.
سهم‌الارث خواهر و برادر: ماده۹۱۷ قانون مدنی عنوان می‌کند اگر وارث فقط یک خواهر یا تنها یک برادر باشد، تمام ارث به او خواهد رسید. اگر وارث چند خواهر ابوینی (پدرو مادر مشترک) و چند خواهر ابی (تنها پدر مشترک) یا اینکه چند برادر ابوینی یا چند برادر ابی داشته باشد، ترکه بین آنها به طور مساوی تقسیم خواهد شد. اگر وارث متوفی چند برادر و خواهر ابوینی یا چند برادر و خواهر ابی باشند، مردان دو برابر زنان ارث می‌برند. در صورت ناموجود بودن افراد درجه اول از طبقه دوم، درجه دوم ارث می‌برند، در این شرایط برادرزاده‌ها و خواهرزاده‌ها جانشین پدر و مادر خود می‌شوند و والدین اجداد نیز سهم فرزندان خود را به ارث می‌برند.
تقسیم ارث در طبقه سوم
طبقه سوم متشکل از عمو، عمه، خاله و دایی می‌شود. نکته حائز اهمیت این است که مطابق ماده۹۳۰ قانون مدنی، اگر میت عمو یا دایی ابوینی داشته باشد، موجب محرومیت از ارث عمو و دایی ابی می‌شود. در صورتی که عمو، عمه، خاله و دایی متوفی موجود نباشند نیز نوبت به فرزندان آنها می‌رسد. تقسیم ترکه بین فرزندان به این صورت است که هر فرد جانشین پدر و مادر خود می‌شود. ماده۹۳۷ قانون مدنی در این خصوص بیان می‌کند هرگاه برای میت نه اعمام باشد و نه اخوال اولاد آنها به جای آنها ارث می‌برند و نصیب هر نسل، نصیب کسی خواهد بود که به واسطه او به میت متصل می‌شود.
