جوان آنلاین: ثبت‌نام مرحله جدید فروش ایران‌خودرو با مشارکت بیش از ۶ میلیون متقاضی برای ۷۳ هزار خودرو، نشانه‌ای از بازگشت تب تقاضا و ورود دوباره واسطه‌گران به بازار است؛ بازاری که به جای منطق اقتصادی بر پایه هیجان، عرضه قطره چکانی و وعده‌های سود تضمین‌شده می‌چرخد، در حالی‌که مدافعان آزادسازی قیمت‌ها شکاف میان کارخانه و بازار را عامل رقابت میلیونی اخیر می‌دانند، اما واقعیت آن است که با عرضه قطره‌چکانی و تولید محدود، هیچ آزادسازی قیمتی نمی‌تواند تب سفته‌بازی را فرو بنشاند. خودروسازان طی سال‌های گذشته نشان داده‌اند در سایه تورم انتظاری به جای افزایش واقعی تولید ترجیح می‌دهند با مدیریت عرضه و تبلیغ تقاضای میلیونی، بازارگرمی مصنوعی ایجاد کنند و از التهاب بازار سود ببرند. هر چند در ثبت‌نام اخیر نمی‌توان از نقش انتظارات تورمی و همچنین حذف حساب وکالتی به عنوان عوامل دیگر استقبال از جدیدترین طرح خودرویی غافل بود، اما تا زمانی که دولت و نهاد‌های ناظر، خودروسازان را به شفافیت، رقابت واقعی و افزایش عرضه پاسخگو نکنند، قرعه‌کشی‌های پرزرق‌وبرق تنها ویترینی برای تداوم انحصار و بازی با افکار عمومی باقی خواهد ماند.
هشتمین دوره ثبت درخواست خرید متقاضیان شرکت ایران خودرو به صورت فروش فوری با موعد تحویل ۳۰ روزه، فروش فوق‌العاده با موعد تحویل ۹۰ روزه و پیش‌فروش با موعد تحویل دست‌کم چهار ماه پس از انعقاد قرارداد، از ۶ تا ۱۳ مهرماه انجام شد. طرح جدید فروش ایران خودرو ویژه متقاضیان عادی بدون نیاز به افتتاح حساب وکالتی، مشمولان طرح حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و همچنین طرح جایگزینی خودرو‌های فرسوده بود. در این طرح فروش خودرو، ۶ میلیون و ۵۰ هزار نفر برای خرید ۷۳ هزار خودرو ثبت‌نام کردند، به این ترتیب شانس برنده شدن هر متقاضی حدود ۲/۱ درصد، معادل یک نفر از هر ۸۳ نفر است.
دلایل صف میلیونی خرید خودرو
حذف حساب وکالتی و انتظارات تورمی از مهم‌ترین دلایل این استقبال گسترده به شمار می‌رود. رکورد پیشین ثبت‌نام خودرو مربوط به دی ۱۴۰۱ است که مجموع فروش دو خودروساز بزرگ کشور حدود ۹میلیون نفر بود که بیشترین سهم مربوط به ایران خودرو بود، اما در طرح‌های بعدی و با تصمیم سیاستگذار برای ایجاد حساب وکالتی به مرور تقاضا برای خرید از خودروسازان کاهش یافت. در آخرین طرح فروش شرکت ایران خودرو در سال ۱۴۰۳ در بهمن ماه نیز ۹۱۱ هزار نفر ثبت‌نام کردند، اما در نخستین طرح امسال که در فروردین ماه انجام گرفت، تعداد متقاضیان با افت ۴ درصدی به ۸۷۰ هزار نفر رسید. تعداد متقاضیان در طرح‌های بعدی هم با کاهش قابل توجهی همراه بود. تعداد شرکت‌کنندگان در ششمین طرح خودرویی که مربوط به تیرماه است به حدود ۵۲۰ هزار نفر رسید، اما اوج کاهش تقاضا به هفتمین دوره فروش این شرکت برمی‌گردد که تعداد این افراد به رقم عجیب حدود ۴۱۵ هزار نفر کاهش یافت که خبر از افت بیش از ۲۰ درصدی تقاضا نسبت به ششمین دوره داشت. در کنار حذف حساب وکالتی در هشتمین دوره ثبت درخواست خرید ایران خودرو، انتظارات تورمی نیز نقش مهمی در افزایش تقاضا داشته است. در شرایط تورم بالا و نوسانات ارزی، انتظارات تورمی نقش کلیدی در هدایت رفتار اقتصادی خانوار‌ها و سرمایه‌گذاران ایفا می‌کند. در واقع در چنین شرایطی افراد ترجیح می‌دهند به جای آنکه پول خود را به صورت نقد نگهداری کنند، آن را به سمت خرید دارایی‌های با دوامی مثل خودرو هدایت کنند. از سویی دیگر شکاف ایجاد شده میان قیمتی که کارخانه برای یک خودرو در نظر گرفته با بهای آن در بازار نیز از دیگر دلایل این تقاضا می‌تواند باشد. با این حال به گفته بسیاری از کارشناسان افزایش قیمت کارخانه موقتاً می‌تواند فاصله را کم کند، ولی در بلندمدت درمان نیست.
فروش محدود عامل تقاضای کاذب
فروش محدود، حذف موانع ثبت‌نام و ایجاد شوک‌های دوره‌ای عرضه، نوعی بازارگرمی مصنوعی در بازار خودرو ایجاد کرده است. وقتی عرضه محدود و نامنظم باشد، تقاضای هیجانی برای یک کالا و خدمات بالا می‌رود. همچنین حذف شرط حساب وکالتی نیز تقاضای هیجانی برای خرید خودرو را افزایش داده و منجر به ورود دوباره واسطه‌گران به بازار خودرو شده است.
سهراب کریمی، کارشناس بازار خودرو در گفت‌و‌گو با «جوان» مهم‌ترین دلیل افزایش تقاضا در ثبت نام اخیر خودروسازان را شکاف قیمت دانست و گفت: البته این مسئله به معنای ضرورت آزادسازی قیمت خودرو نیست. (هر چند در حال حاضر نیز اختلافاتی بین خودروسازان و دستگاه‌های نظارتی درباره قیمت گذاری وجود دارد و در نهایت خودروسازان مسیر دلخواه خود را طی می‌کنند.)
وی افزود: ضرورت مهم برای کاهش شکاف بین قیمت کارخانه با بازار، برنامه تدریجی برای کاهش این شکاف است و این کار موجب می‌شود انگیزه ثبت‌نام سوداگرانه از بین برود، اما مسئله مهم اینجاست که دستگاه‌های نظارتی در این شرایط باید بر نحوه عرضه خودروساز و انجام تعهدات خودروسازان نظارت کافی داشته باشند و در غیر این صورت، با عرضه قطره چکانی خودروسازان باز هم شکاف بین کارخانه و بازار ایجاد می‌شود.
ضرورت تسهیل در واردات خودرو‌های اقتصادی
کریمی گفت: خودروسازان باید تولید را بالا ببرند و در عین حال خودرو را مستقیماً از طریق بورس کالا یا سامانه شفاف عرضه کنند تا دست واسطه‌ها کوتاه شود. وقتی خودرو به موقع و کافی عرضه شود، بازار به تدریج آرام می‌گیرد.
این کارشناس بازار خودرو در ادامه با بیان اینکه قرعه‌کشی مروج رانت و تب تقاضاست، افزود: سیاستگذار می‌تواند با عرضه مستمر و قابل پیش بینی و فروش مرحله‌ای (نه ناگهانی) تب تقاضا را کنترل کند.
کریمی با اشاره به ضرورت تسهیل در واردات خودرو‌های اقتصادی گفت: رقابت واقعی تنها راه کنترل پایدار قیمت است؛ بنابراین واردات خودرو‌های اقتصادی از کشوری مثل چین می‌تواند فشار تقاضا را کاهش دهد و رقابت ایجاد کند. وی در ادامه با اشاره به ضرورت اصلاح ساختار هزینه و بهره‌وری خودروسازان افزود: تا زمانی که هزینه تولید بالاست و بهره‌وری پایین حتی افزایش قیمت هم فقط خرج ناکارآمدی می‌شود؛ بنابراین به جای تکیه صرف بر آزادسازی قیمت‌ها باید ساختار مدیریتی و مالی خودروسازان نیز اصلاح شود.
این کارشناس بازار خودرو با اشاره به افزایش اخیر نرخ دلار و ایجاد انتظارات تورمی ناشی از آن افزود:، چون بخشی از تقاضا ناشی از ترس از تورم است، دولت باید با ثبات بخشی به سیاست ارزی، مالی و تجاری پیام آرامش به بازار دهد.
رقابت میلیونی برای خرید ۷۳ هزار خودرو نشانه‌ای از بازگشت تب تقاضا به بازار است. سیاستگذار باید با واقعی‌سازی تدریجی بازار، افزایش عرضه، اصلاح ساختار تولید و مدیریت انتظارات تورمی نه فقط علائم بلکه ریشه‌های تب تقاضا را درمان کند.
