جوان آنلاین: مسکن به عنوان یکی از نیاز‌های اساسی خانوار‌های ایرانی، نقش تعیین‌کننده‌ای در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با ازدواج و فرزندآوری دارد. افزایش سرسام‌آور هزینه‌های مسکن، به‌ویژه در کلانشهرها، به مانعی جدی برای تحقق سیاست‌های جمعیتی کشور تبدیل شده است.
سعید شعرباف، شهردار پیشین کرمان و کارشناس اقتتصادی در گفتوگو با «جوان» ضمن بررسی تأثیر گرانی مسکن و کمبود زیرساخت‌های لازم بر نرخ ازدواج و فرزندآوری گفت: «مسکن یکی از سه عامل اصلی در کاهش نرخ ازدواج و فرزندآوری است. وقتی میانگین ۴۸درصد هزینه‌های خانوار ایرانی به مسکن اختصاص می‌یابد و در شهر‌هایی مانند تهران این رقم به ۷۰درصد می‌رسد، زوج‌های جوان ناچارند موضوعاتی مانند فرزندآوری را در اولویت‌های بعدی قرار دهند. بدون زیرساخت‌های مناسب مانند زمین و مسکن، انتظار موفقیت سیاست‌های جمعیتی غیرواقعی است.»
«گرانی مسکن» مانعی کلیدی در برابر تشکیل خانواده
شعرباف بر نقش محوری مسکن در تصمیم‌گیری زوج‌های جوان برای ازدواج و فرزندآوری تأکید کرد.
وی اظهار کرد: «مسکن یکی از سه عامل اصلی در کاهش نرخ ازدواج و فرزندآوری است. وقتی میانگین ۴۸درصد هزینه‌های خانوار ایرانی به مسکن اختصاص می‌یابد و در شهر‌هایی مانند تهران این رقم به ۷۰درصد می‌رسد، زوج‌های جوان ناچارند موضوعاتی مانند فرزندآوری را در اولویت‌های بعدی قرار دهند.»
وی افزود: «این مسئله تنها به واقعیت‌های اقتصادی محدود نمی‌شود، بلکه ادراکات روانی نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند. تصویر ذهنی که از دشواری‌های تأمین مسکن در ذهن جوانان شکل گرفته است، مانع تصمیم‌گیری برای ازدواج یا افزایش تعداد فرزندان می‌شود. متأسفانه تلقی افراد از زندگی تغییر کرده و انتظارات مادی افزایش یافته است. این موضوع، همراه با گرانی مسکن، فشار مضاعفی بر زوج‌های جوان وارد می‌کند.»
شعرباف با استناد به داده‌های آماری، به ارتباط مستقیم بین عرضه مسکن و نرخ ازدواج اشاره کرد و گفت: «در بازه‌هایی که عرضه وسیع مسکن یا کاهش قیمت تمام‌شده آن را شاهد بودیم، مانند سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۷ و ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۰، نرخ ازدواج افزایش یافت. این همبستگی نشان‌دهنده تأثیر مستقیم دسترسی به مسکن بر تشکیل خانواده است. داده‌ها نشان می‌دهند هرگاه مسکن مقرون‌به‌صرفه در دسترس بوده است، خانواده‌ها تمایل بیشتری به فرزندآوری نشان داده‌اند.»
شعرباف در خصوص تأثیر مدل ساخت‌وساز بر کاهش نرخ فرزندآوری اظهار کرد: «در فرهنگ ایرانی، خانواده‌های پرجمعیت معمولاً در خانه‌های ویلایی با فضای کافی زندگی می‌کردند که امکان تعاملات خانوادگی و رشد فرزندان را فراهم می‌کرد، اما آپارتمان‌نشینی کنونی با فضای محدود و هزینه‌های بالا با این فرهنگ همخوانی ندارد.»
وی بیان کرد: «آپارتمان‌های کوچک و گران‌قیمت امروزی نمی‌توانند بستر مناسبی برای خانواده‌های پرجمعیت باشند. این موضوع به کاهش نرخ زادوولد دامن زده و سبک زندگی مدرن شهری را از ارزش‌های سنتی خانواده‌محور دور کرده است. تغییرات فرهنگی، مانند کاهش قناعت و افزایش توقعات مادی نیز به این مشکل افزوده است. جوانان امروز به دنبال امکانات بیشتری هستند که تأمین آنها در شرایط گرانی مسکن دشوار است.»
تأثیر ناکارآمدی سیاست‌های مسکن
شعرباف به ناکارآمدی سیاست‌های عرضه مسکن در سال‌های اخیر اشاره کرد و گفت: «کاهش عرضه زمین در سال۱۴۰۳ نشان‌دهنده اختلال در اجرای سیاست‌های جمعیتی است. وقتی عرضه مسکن متناسب با نیاز زوج‌های جوان نباشد، نرخ ازدواج و فرزندآوری کاهش می‌یابد.»
وی اظهار کرد: «بر اساس هرم جمعیتی سال ۱۳۹۵، افرادی که در آن زمان حدود ۲۰سال داشتند، اکنون در سن میانگین ازدواج، یعنی ۳۰سال هستند، اما عرضه مسکن برای این گروه سنی کافی نبوده است.» شعرباف افزود: «این ناکارآمدی با تأخیر چندساله اثر خود را نشان می‌دهد. اگر روند کنونی در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ ادامه یابد، کاهش نرخ ازدواج و باروری در آینده اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.»
وی بیان کرد: «این تأخیر در تأثیرگذاری به این معناست که سیاست‌های نادرست امروزی، اثرات منفی خود را با چند سال فاصله نشان می‌دهند. این موضوع ضرورت اقدام فوری برای اصلاح سیاست‌های مسکن را برجسته می‌کند.»
شعرباف هشدار داد: «اگر این روند ادامه یابد، ممکن است برای جبران عقب‌ماندگی‌های جمعیتی دیر شود.»
راهکار‌های پیشنهادی برای رفع بحران
شعرباف بر لزوم بازنگری در سیاست‌های زمین و مسکن تأکید کرد. وی در این خصوص گفت: «دولت باید با رفع موانع قانونی و افزایش عرضه زمین، امکان خانه‌دارشدن زوج‌های جوان را در بازه‌های کوتاه‌مدت فراهم کند. این اقدام نه‌تنها نرخ ازدواج را افزایش می‌دهد، بلکه به رشد نرخ باروری نیز کمک می‌کند.»
وی اظهار کرد: «داده‌های آماری نشان می‌دهد در مناطقی با عرضه مناسب مسکن، نرخ رشد جمعیت بالاتر بوده است. این موضوع تأییدکننده تأثیر مستقیم دسترسی به مسکن بر سیاست‌های جمعیتی است.» شعرباف بیان کرد: «ادراک عمومی از امکان خانه‌دارشدن سریع نیز نقش مهمی دارد. اگر جوانان ببینند که هم‌سن‌وسال‌های‌شان در بازه‌ای دو تا سه‌ساله خانه‌دار شده‌اند، انگیزه بیشتری برای تشکیل خانواده پیدا می‌کنند.»
وی ادامه داد: «ترویج فرهنگ فرزندآوری از طریق رسانه‌ها و برنامه‌های آموزشی ضروری است، اما بدون تأمین مسکن ارزان، این اقدامات بی‌اثر خواهند بود.»
شعرباف افزود: «دولت می‌تواند با ارائه مشوق‌های مالی، مانند وام‌های کم‌بهره و تسهیل ساخت‌وساز، زوج‌های جوان را به سمت تشکیل خانواده و افزایش تعداد فرزندان سوق دهد.»
پیامد‌های ادامه روند کنونی
شعرباف نسبت به پیامد‌های ادامه سیاست‌های ناکارآمد هشدار داد. وی اظهار کرد: «اگر سیاست‌های کنونی تغییر نکند، ایران با خطر کاهش نرخ رشد جمعیت و پیری جمعیت مواجه خواهد شد. این موضوع پیامد‌های بلندمدتی برای اقتصاد و امنیت ملی خواهد داشت.»
وی بیان کرد: «تجربه کشور‌هایی مانند ژاپن و کره‌جنوبی نشان می‌دهد بحران مسکن می‌تواند به کاهش نرخ ازدواج و فرزندآوری منجر شود، اما ایران با منابع زمین گسترده‌تر، نباید به این سرنوشت دچار شود. دولت با بازنگری در سیاست‌های زمین و مسکن، می‌تواند از این بحران جلوگیری و آینده جمعیتی کشور را تضمین کند.»
