جوان آنلاین: مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز که تا دیروز عمل به مفاد برجام را کلید حل اختلافات بین ایران و امریکا میدانست، با تغییر و تحولات سیاسی در امریکا که با بازگشت مجدد ترامپ به کاخ سفید همراه بود، رویکرد قبلی خود را تغییر داده و از توافق جدید هستهای سخن میگوید. در توافقی که گروسی از آن صحبت کرده، ظاهراً خبری از اعضای ۱+۵ نیست و صِرف حضور غربیها که مدیرکل آژانس با اصطلاح (معماری ۱+۳) از آن یاد میکند، در این توافق جدید کفایت میکند که نشانهای از تلاش برای کنار گذاشتن روسیه و چین است که در گذشته مانع جدی در برابر زیادهخواهی امریکا و اروپا در برنامه هستهای بودند.
در شرایطی که مقامات ایرانی بارها اعلام کردهاند که هیچ توافق هستهای خارج از آنچه در سال ۲۰۱۵ امضا شد را نمیپذیرند، در دهمین سال امضای برجام، غرب و نهادهای وابسته به آن گزینههای جدیدی را روی میز قرار دادهاند. طرح جدید غربیها این بار از زبان رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی بیان شده است که روز چهارشنبه در اظهاراتی با تأکید بر اینکه توافقات سال ۲۰۱۵ با پیشرفتهای صنعت هستهای ایران سازگار نیست، مدعی شد که برجام میتواند الهامبخش و الگوی توافق جدید با ایران باشد.
گروسی در مجمع جهانی اقتصاد تأکید کرد که بر اساس بازرسیهای صورت گرفته آژانس بینالمللی انرژی اتمی، ایران سلاح هستهای ندارد، اما این موضوع را نیز مطرح کرد که اگر سال ۲۰۱۸ و زمان آغاز فروپاشی برجام شروع را با وضعیت سال ۲۰۲۵ مقایسه کنیم، برنامه هستهای ایران در تمام جهات گسترش یافته است. واضح است که توافق برجام دیگر پاسخگوی شرایط کنونی نیست و باید به فکر چارچوبی جدید باشیم. مدیرکل آژانس افزود: «شاید توافق جدید با الهام از رویکرد دولت ترامپ و با همراهی کشورهای اروپایی شکل بگیرد، اما این فرایند بسیار پیچیده و دشوار است.»
اظهارات گروسی که همزمان با بازگشت ترامپ به کاخ سفید بیان شد، نشان میدهد که آژانس نیز رویکرد دولت جدید امریکا را سرلوحه کار خودش قرار داده است تا توافقی مطابق با منافع غرب انجام شود. ترامپ که در می۲۰۱۸ از برجام خارج شد همواره در این سالها دنبال امضای توافق جدید با ایران بر اساس اصول و استانداردهای غرب بود. توافقی که با آنچه دولت دموکرات باراک اوباما ۱۰ سال پیش آن را امضا کرده بود تفاوت فاحشی داشت. هرچند ترامپ به دلیل شکست در انتخابات ۲۰۲۰، شانس حضور مجدد در کاخ سفید را پیدا نکرد تا به ادعای خود توافق را در مدت یک روز با تهران به سرانجام برساند، اما اکنون که دوباره به کاخ سفید بازگشته است، سعی دارد شانس خود را برای توافق جدید با ایران امتحان کند؛ توافقی که علاوه بر حذف بندهای غروب برنامه هستهای، احیاناً میخواهد برنامه موشکی را که به اذعان غربیها تهدید جدی برای امنیت رژیم صهیونیستی است نیز در توافق جدید بگنجاند. این درحالی است که مقامات ارشد ایران برنامه موشکی را به دلیل دفاعی بودن آن، خط قرمز کشور اعلام کرده و حاضر نیستند بر سر آن با غرب مذاکره کنند.
کنار گذاشتن روسیه و چین
جدای از امضای توافق جدید با ایران، نکته مهم دیگری که در اظهارات گروسی وجود داشت، ترکیب جدید امضاکنندگان توافق آتی بود که گویا قرار نیست قدرتهای شرقی در آن حضور داشته باشند. گروسی در این باره گفت: «چالش اصلی این است که دیگر نمیتوان انتظار داشت تمام بازیگران کلیدی در یک طرف میز مذاکره قرار بگیرند. در گذشته، حتی با وجود تفاوتهای بزرگ میان اعضای گروه ۱+۵، یک درک مشترک وجود داشت، اما اکنون دیگر چنین نیست. این تغییر بنیادین نیازمند معماری جدیدی برای مذاکرات است که آژانس بینالمللی انرژی اتمی باید در آن نقش اساسی ایفا کند.»
گروسی نگفته که تغییر ترکیب ۱+۵ چه مبنایی دارد ولی احتمالاً میتوان حدس زد که منظور او کمشدن نقش روسیه و چین است که طی سالهای اخیر همگرایی بیشتری با ایران داشتهاند.
همچنین این دو کشور اخیراً نیز توافقات راهبردی با ایران امضا کردهاند که این مسئله به مذاق غربیها خوش نیامده است و سعی دارند مسیر همکاری بین تهران با این قدرتهای نوظهور را مسدود کنند.
معماران جدیدی که گروسی از آنها دم میزند که میتوانند توافق جدید با ایران را به سرانجام برسانند، همانهایی هستند که در سالهای گذشته بزرگترین مانع اجرای مفاد برجام بودند و با بدعهدی در عمل به تعهداتشان ذیل توافق هستهای، اساس و بنیان این توافق را سست کردند. بنابراین، ایران به این معماران خانهخرابکن دیگر اعتماد نخواهد کرد. مقامات تهران اعلام کردهاند که منتظر گامهای عملی دولت ترامپ در قبال برجام میمانند، اما اگر در به همان پاشنه سابق بچرخد، نمیتوانند با مستأجران جدید کاخ سفید همکاری کنند. روی دیگر این ماجرا این است که اگر فشار حداکثری دوباره به مرکز سیاست خارجی ترامپ برگردد، شاید ایران مجبور شود در دکترین هستهای خود تجدیدنظر کند؛ چیزی که در ماههای اخیر به کرات از سوی مقامات ایرانی مطرح شده است.