جوان آنلاین: در طول سال‌های اخیر حضور گروه‌های تروریستی در مرز ایران و پاکستان افزایش یافته و به عنوان یک تهدید فوری بین دو کشور مطرح است. این امر به ویژه بعد از شهادت و مجروحیت تعداد زیادی از هموطنان در سالگرد شهید سردار سلیمانی در مرکز روابط دو کشور قرار گرفت. در این بین اقدامات مهمی نیز در ابعاد مختلف از سوی دو کشور برای مقابله با این تهدید انجام شده است.
«تروریسم» معضل مشترک ایران و پاکستان
تروریسم عبارت است از استفاده لجام‌گسیخته از خشونت یا تهدید به خشونت برای دستیابی به اهدافی با ماهیت سیاسی، مذهبی یا ایدئولوژیک با توسل به ارعاب، الزام یا القای ترس.
نکته مشترک در اکثر تعاریف از تروریسم، وجود رفتار‌های افراطی و مخالف اصول دموکراتیک است. ایران و پاکستان دهه‌هاست با معضل تروریسم به ویژه تروریسم تکفیری دست به گریبان هستند.
این نوع از تروریسم در معنای عام خود با در نظر داشتن مفاهیمی، چون انحصار و شمولیت در کشور‌های مختلف غرب و جنوب غرب آسیا گسترش یافته است.
در واقع یک نوع رفتار افراط‌گرایانه است که از بطن تعریف خاص‌گرایانه از فرقه‌های مذهبی زاده شده است، به این معنا که یک گروه سایر گروه‌ها را در قلمرو ایدئولوژیک خودندانسته و نبود تعادل در بیان این مفاهیم زمینه پیدایش رفتار‌های افراطی را فراهم می‌کند. پاکستان یکی از کشور‌های با بیشترین حملات تروریستی سالانه در جهان است. طبق آمار پورتال تروریسم آسیای‌جنوبی (https://www.satp. org/) در پاکستان بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ بیش از ۲۲هزار نفر از مردم عادی و بیش از ۷هزار نفر از نیرو‌های امنیتی قربانی تروریسم شدند.
تنها در سال ۲۰۲۳ حدود هزار نفر از مردم این کشور قربانی تروریسم شده‌اند، این یعنی آنکه پاکستان خود نیز قربانی تروریسم است.
این حملات اغلب از سوی گروه‌های ضددولتی مانند تحریک طالبان پاکستان، تحریک جهاد پاکستان، لشکر جهنگوی و سپاه صحابه انجام شده است.
۱۲ تا ۲۰هزار مدرسه
حملات تروریستی در این کشور به ویژه از دهه ۱۹۷۰ و به واسطه وجود مدارس مذهبی در مناطق قبایلی و مرزی با افغانستان گسترش روزافزونی یافته است. جفری گلدبرگ از این مدارس با عنوان نماد و مظهر آموزش جنگجویان مقدس نام برده است. بر اساس آمار رسمی بیش از ۱۲هزار مدرسه مذهبی در این کشور فعال است که تنها حدود ۶هزار مورد از آن‌ها ثبت رسمی شده است. این در حالی است که آمار غیررسمی تعداد مدارس مذهبی این کشور را حدود ۲۰هزار مدرسه ذکر می‌کند. علاوه بر انبوه مدارس، مشکلات قومی و اقتصادی نیز ظرفیت فزاینده‌ای را برای جذب افراد در گروه‌های افراطی فراهم ساخته است.
بیشتر این عملیات‌ها در استان‌های بلوچستان و خیبر پختون‌خواه انجام می‌شود. مرکز ملی مبارزه با تروریسم پاکستان در سال ۲۰۱۸ میلادی اعلام کرد اسلام‌آباد و کشمیر ایمن‌ترین و بلوچستان پرمخاطره‌ترین شهر‌های این کشور از لحاظ رخداد‌های تروریستی در سال ۲۰۱۸ بوده‌اند.
در این بین مناطق پیرامونی این کشور از جمله ایران همواره تحت تأثیر این گروه‌های تروریستی قرار داشته‌اند. سیستان‌و‌بلوچستان تنها استان ایران است که با پاکستان هم‌مرز است و طول این خط مرزی حدود ۹۰۹ کیلومتر است.
این مرز از نقطه تقاطع مشترک ایران، پاکستان و افغانستان آغاز می‌شود و خطی نسبتاً مستقیم به سمت جنوب شرقی را دنبال می‌کند تا در انتهای مرز به خلیج گواتر در دریای عمان ختم می‌شود.
پاکستان در سال‌های اخیر به عنوان مهد تفکر طالبانی محسوب می‌شود و از حیث تهدیدات ناشی از معضل گروه‌های افراط‌گرا برای ایران حساسیت فراوان دارد.
مرز‌های ایران با پاکستان و افغانستان ناامن‌ترین مرز‌های ایران در شرق کشور است که تاکنون هزینه‌های فراوان انسانی و اقتصادی را به این کشور تحمیل کرده است، به ویژه از زمان شکل‌گیری برخی از این گروه‌ها همچون جیش‌العدل از سال ۲۰۰۳ صد‌ها نفر اعم از افراد نظامی و غیرنظامی در استان‌های جنوب شرقی ایران قربانی حملات تروریستی شده‌اند.
اقدامات مقابله با تروریسم بین دو کشور
در این میان با وجود اینکه ایران و پاکستان با تهدید مشترک تروریسم و گروه‌های تروریستی مواجه هستند، اقدامات مختلفی را نیز برای فائق‌آمدن بر این تهدید انجام داده‌اند. این اقدامات از همکاری‌های دفاعی تا اقدامات تبیینی و فرهنگی را شامل شده است.
همکاری‌های امنیتی دوجانبه
مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۳ قانون موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی بین ایران و پاکستان را به تصویب رساند.
بر مبنای این توافق توسعه همکاری‌های دوجانبه و بین‌المللی در زمینه مسائل امنیتی، مبارزه با جرائم سازمان‌یافته فراملی، مبارزه با جرائم تروریستی، مبارزه با قاچاق مواد مخدر، مواد روانگردان و قاچاق انسان بر مبنای احترام متقابل به حق حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و مقررات ملی در دستور کار دو کشور قرار گرفت. ماده سوم این توافق به مبارزه با تروریسم اشاره دارد: «طرف‌های متعاهد برای پیشگیری از تروریسم و مقابله با فعالیت‌های گروه‌های تروریستی که نسبت به اتباع یا امنیت هر یک از طرف‌های متعاهد واقع شود، با یکدیگر همکاری می‌کنند.
زمینه‌های عمده این همکاری شامل مبادله اطلاعات درباره استفاده از وسایل و شیوه‌های عملکرد گروه‌های تروریستی و جرائم ارتکابی آن‌ها و توسعه همکاری در چارچوب پلیس بین‌الملل و سازمان‌های ذی‌ربط دو کشور و شناسایی، تعقیب و سرکوب مرتکبان جرائم و اعمال تروریستی است.
دیپلماسی دفاعی برای مقابله با تروریسم
از آنجا که تروریسم و گروه‌های تروریستی در اطراف مرزها در زمره تهدید‌های اساسی امنیت ملی ایران قرار دارد، بنابراین همکاری در زمینه مقابله با تروریسم همواره جزء جدایی‌ناپذیر دیپلماسی دفاعی- امنیتی ایران در ارتباط با پاکستان است.
در مهر ۱۳۹۷ به دنبال ربوده‌شدن تعدادی از بسیجیان بومی و مرزبانان در نقطه صفر مرزی در جنوب شرق کشور، مقامات نظامی ایران اعلام کردند بر مبنای توافقات فیمابین نیرو‌های مسلح دو کشور برای تأمین امنیت مرز‌های مشترک، ایران انتظار دارد نیرو‌های مسلح پاکستان با اتخاذ تمهیدات لازم، نسبت به آزادسازی سریع‌تر سربازان و مرزبانان ربوده شده، اهتمام کنند.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز در تابستان گذشته با سفر به پاکستان از اراده مشترک دو کشور برای تبدیل مرز‌های امنیتی به اقتصادی خبر داد.
وی همچنین اعلام کرد: «ما معتقدیم مردم پاکستان و ایران یک ملت واحد در دو جغرافیای متفاوت هستند. ما امنیت و پیشرفت پاکستان را امنیت و پیشرفت ایران می‌دانیم.»
اقدامات اقتصادی و فرهنگی
توسعه روابط اقتصادی با پاکستان نیز یکی دیگر از سیاست‌های اصلی ایران است که در طول سالیان اخیر از طریق افزایش تعداد بازارچه‌های مرزی و تقویت زمینه صادرات به این کشور به اثبات رسیده است.
از سوی ایران طرح‌های مختلفی به این منظور ترتیب داده شده که یکی از آن‌ها طرح بومی شهید نورعلی شوشتری با هدف تأمین امنیت مردم‌پایه بوده است.
در این طرح از طرفی همراهی مردم سیستان‌و‌بلوچستان و آموزش و تجهیز بسیجیان بلوچ برای مقابله با اقدامات افراطی انجام شد و از سوی دیگر احداث بیمارستان‌های صحرایی، توسعه کشاورزی و احداث چاه‌های آب در دستور کار قرار گرفت. از این گذشته نخستین بازارچه مرزی بین دو کشور در اردیبهشت امسال در مرز پیشین-مند احداث شد.
این بازارچه خرده‌فروشی تحول مهمی به ویژه در شهرستان راسک استان سیستان‌و‌بلوچستان است. ایجاد بازارچه‌ها در راستای سیاست‌های مهم دولت درباره بهبود معیشت مرزنشینان و افزایش تبادلات تجاری دو کشور دارای اهمیت شایان توجهی است.
همچنین قرابت و نزدیکی فرهنگی و مذهبی مردم ایران و پاکستان سبب شده است مراودات فرهنگی مردم دو سوی مرز بدون در نظر گرفتن مرزبندی‌های سیاسی همچنان ادامه داشته باشد و زمینه صلح و دوستی هر چه بیشتر را فراهم کند.
نتیجه تروریسم به عنوان تهدید مشترک بین ایران و پاکستان محسوب می‌شود.
از آنجا که امنیت مهم‌ترین پیش‌نیاز و زیرساخت اصلی هر گونه توسعه روابط اقتصادی و فرهنگی است، نبود آن در مرز‌های ایران با پاکستان یا به عبارت بهتر، نبود تضمین برای برقراری امنیت از سوی پاکستان در این منطقه سبب شده است دیگر روابط این دو کشور نیز تحت تأثیر قرار گیرد و به مقصد اصلی خود نرسد. اقدامات متعدد از جمله استفاده از ظرفیت‌های همکاری‌های دوجانبه و دیپلماتیک به همراه فراهم کردن شرایط اقتصادی برای تأمین معیشت مردم در منطقه مرزی دو کشور با هدف کاهش تأثیرپذیری از گروه‌های تروریستی انجام پذیرفته است. هر چند به نظر می‌رسد اقدامات تبیینی بیش از هر چیز برای مقابله با این پدیده باید در دستور کار قرار گیرد، اما با در نظر داشتن اقدامات صورت‌گرفته بیشتر این نتیجه حاصل می‌شود که انجام تحرکات تروریستی و گسترش آن در بازه‌های زمانی خاص بیش از هر چیز ریشه در تصمیم‌ها و راهبرد‌های بازیگران مداخله‌گر به منظور ناامن‌سازی منطقه دارد.
