عضویت در «بریکس» چرا مهم است؟ شاید این مهم‌ترین سؤال درباره جدیدترین مجموعه بین‌المللی است که دولت سیزدهم در راستای سیاست خارجی جامع، متوازن و مبتنی بر همگرایی، توسعه روابط با سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای به عضویت آن درآمده و هرچند از سوی برخی سیاست‌بازان مورد تخطئه قرار گرفته است، اما جمعی از سیاستمداران نیز فارغ از اختلاف‌نظر‌های تاکتیکی از آن استقبال کرده‌اند. نیک می‌دانیم پیمان‌ها و ائتلاف‌های اقتصادی از ابزار‌های پیشبرد سیاست‌های کنشگران اصلی بین‌المللی در جهت ساخت نظم مدنظر خود در عرصه روابط بین‌الملل هستند که گاه ذیل موضوعات بخشی مانند پیمان‌های پولی و دغدغه‌های اقلیمی شکل می‌گیرند و گاه در سطحی فراگیر طراحی و اجرا می‌شوند. سرعت بخشیدن به فرایند عضویت در سازمان همکاری شانگهای، تعمیق روابط با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و فعال‌تر کردن همکاری‌ها با سازمان‌اکو اگرچه با تقویت سیاست چندجانبه‌گرایی از سوی دولت سیزدهم به نتیجه رسیده است، اما نفع همگانی دارد.
بریکس (BRICS) نام گروهی از کشور‌های قدرتمند اقتصادی نوظهور است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشور‌های عضو یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای‌جنوبی تشکیل شده است. در ابتدا نام این گروه «بریک» بود، اما پس از پیوستن آفریقای‌جنوبی به «بریکس» تغییر نام یافت.
به باور صاحبنظران، این مجموعه اقتصادی در کوتاه‌مدت به دنبال تغییر نرم در سازوکار‌های جهانی و در بلندمدت به دنبال ایجاد تغییرات جدی و جدید در نظم بین‌المللی است. ظهور و قدرت‌یابی مجموعه اقتصادی «بریکس» می‌تواند نظم جدیدی با محوریت «جهان جنوب» شکل دهد، البته این جهان، فراتر از مفهوم «توسعه‌نیافتگی» است و می‌تواند به «نظم ساختگی فعلی» پایان دهد و طبعاً در «جهان جنوب»، صرفاً چند کشور فعلی، قادر نخواهند بود برای یک «جهان» تصمیم بگیرند.
مقابله با یکجانبهگرایی
سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران شامگاه چهارشنبه به منظور شرکت در پانزدهمین نشست سران «بریکس» به دعوت رسمی «سیریل رامافوزا» رئیس‌جمهور آفریقای‌جنوبی، عازم شهر ژوهانسبورگ محل برگزاری این اجلاس شد. او بامداد پنج‌شنبه به وقت محلی با استقبال وزیر تجارت این کشور وارد شهر پرتوریا شد. رئیسی پیش از عزیمت با بیان اینکه ارتباط با همه کشور‌های مستقل در دستور کار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است، گفت: گروه بریکس توانسته است کشور‌های مستقل را با هدف مشترک همکاری‌های اقتصادی و مقابله با یکجانبهگرایی گرد هم آورد و بدون تردید یکی از قدرت‌های نوظهور جهان است که دوستان بسیاری در جهان دارد.
رئیس‌جمهور در ادامه وجود ظرفیت‌هایی همچون در اختیار داشتن ۴۰درصد جمعیت و یک‌چهارم خشکی جهان را از جمله مزیت‌های کم‌نظیر گروه بریکس دانست و افزود: قطعاً ظرفیت‌های جمهوری اسلامی ایران زمینه بسیار مناسبی در جهت توسعه همکاری با این گروه اقتصادی خواهد بود.
رئیسی در ادامه شرکت در اجلاس سران گروه بریکس و اعلام مواضع جمهوری اسلامی ایران و همچنین دیدار و گفتگو با سران این گروه و شرکت‌کنندگان در این اجلاس را از جمله اهداف سفر خود به آفریقای‌جنوبی عنوان کرد و اظهار داشت: در همه برنامه‌های این سفر توسعه همکاری و تبادلات اقتصادی با شرکت‌کنندگان این اجلاس دنبال و قطعاً به تبادل ظرفیت‌ها با کشور‌های عضو منجر خواهد شد.
ایران به عضویت اصلی بریکس درآمد
«سیریل رامافوسا» رئیس‌جمهور آفریقای‌جنوبی صبح روز پنج‌شنبه در آغاز نشست «بریکس پلاس» در کنفرانس خبری مشترک سران «بریکس» موافقت پنج عضو اصلی این گروه با عضویت اصلی جمهوری اسلامی ایران، عربستان‌سعودی، امارات‌متحده‌عربی، مصر، اتیوپی و آرژانتین را اعلام کرد. در ادامه رئیس‌جمهور برزیل، نخست‌وزیر هند، رئیس‌جمهور چین و رئیس‌جمهور روسیه که به شکل ویدئوکنفرانس در این نشست حضور داشت نیز در سخنانی با تأکید بر این موضوع، ورود اعضای جدید به بریکس را باعث رونق بیشتر این گروه و توان اثرگذاری بیشتر آن در نظم جهانی دانستند. عضویت ایران، عربستان، امارات، مصر، اتیوپی و آرژانتین از ابتدای ژانویه ۲۰۲۴ رسمیت خواهد یافت.
فواید تاریخ‌ساز
رئیس‌جمهور کشورمان در پانزدهمین نشست گروه «بریکس» در ژوهانسبورگ آفریقای‌جنوبی ابتدا با تشکر از دولت و ملت آفریقای‌جنوبی به خاطر دعوت و میزبانی گرم سپاسگزاری کرد و خطاب به «سیریل رامافوسا» رئیس‌جمهور آفریقای‌جنوبی گفت: «لازم است از جناب‌عالی و رؤسای محترم جمهور چین، روسیه، برزیل و نخست وزیر محترم هند به جهت فراهم کردن این فرصت تشکر کنم و خرسندی خویش را از حضور در جمع همکاران عزیزم از قاره آفریقا و کشور‌های دوست بریکس نیز ابراز دارم. بدون تردید تصمیم اعضای بریکس برای گسترش گروه، اقدامی قابل تقدیر است که مسیر توسعه جهانی را در بستر عدالت هموار می‌کند. مطمئناً فواید عضویت جمهوری اسلامی ایران در گروه بریکس تاریخ‌ساز خواهد شد و فصلی نو و گامی قوی‌تر در جهت عدالت، انصاف، اخلاق و صلح پایدار در صحنه بین‌المللی رقم خواهد زد.»
سرمایه «جهان جنوب»
وی افزود: «این سومین بار است که کشور آفریقای‌جنوبی ریاست بریکس را بر عهده گرفته است. در هر سه نوبت، اهتمام آفریقای‌جنوبی به تقویت همکاری و شراکت اقتصادی در گروه بریکس و قاره آفریقا ستودنی است. قاره آفریقا یکی از سرمایه‌های اصلی «جهان جنوب» است. تنوع غنی فرهنگی، قومی و زبانی در کنار مناظر زیبای طبیعی و منابع سرشار معدنی، این قاره را متمایز کرده است. خوشبختانه وزن سیاسی و اقتصادی قاره آفریقا روز‌به‌روز رو به افزایش است و بخش مهمی از آتیه جهان در حال توسعه در این پهنه جغرافیایی در حال رقم خوردن است.»
«ایران» یار دیرین آفریقا
رئیسی تصریح کرد: «من به آقای ماندلا و قهرمانان آفریقا که در مقابل استعمار ایستادگی کردند، باید احترام بگذارم و یاد و نام آن‌ها را گرامی بدارم. جمهوری اسلامی ایران از دیرباز، یار آفریقا بوده و تقویت همکاری‌های اقتصادی با کشور‌های آفریقایی در دستور کار ما قرار داشته است و در سطوح دوجانبه و چندجانبه برنامه‌های ویژه‌ای برای همکاری با کشور‌های مختلف آفریقایی داریم.»
وی ادامه داد: «سلطه‌طلبی، بی‌عدالتی، تبعیض و بحران اخلاقی، جهان را در وضعیت پیچیده و بغرنجی قرار داده است. ظهور و گسترش مشکلاتی همچون گرسنگی، تغییرات اقلیمی، محدودیت منابع انرژی، عدم‌دسترسی به امکانات بهداشتی و پزشکی، در کنار ناامنی سایبری و همچنین تهدیدات فرهنگی، ارزشی و هویتی، تنها بخشی از این چالش‌هاست که نیازمند اهتمام همگانی و همگرایی برای تعمیق گفتمان عدالت و پی‌ریزی یک نظام عادلانه و برخاسته از منافع جمعی است.»
«بریکس» نماد تغییر و تحول در مناسبات جهانی
رئیس تأکید کرد: «بریکس نماد تغییر و تحول در مناسبات جهانی است که می‌تواند به حل معضلات جامعه جهانی کمک کند، به ویژه آنکه اعتماد جهانی به اثرگذاری بریکس رو به افزایش است. گسترش بریکس به سایر قدرت‌های جهان جنوب و در حال توسعه، این چشم‌انداز را منسجم‌تر و جهانی‌تر خواهد کرد. جمهوری اسلامی ایران همکاری‌های سیاسی و اقتصادی چشمگیری با هر پنج عضو گروه بریکس دارد و در دوره اخیر نیز آشکارا شاهد جهش و تعمیق این همکاری‌ها بوده‌ایم.»
وی اظهار داشت: «همکاری‌های راهبردی مختلف بین ایران و اعضای بریکس از جمله در حوزه‌های ترانزیت، انرژی و تجارت، در دستور کار جهانی بریکس از این نگاه حمایت می‌کند و فواید اقتصادی پایداری را برای ملت‌های ما و جهان رقم می‌زند. جمهوری اسلامی ایران به صورت قاطع از تلاش‌های موفق بریکس در راستای دلارزدایی از روابط اقتصادی میان اعضا و همچنین استفاده از ارز‌های ملی و تقویت سازوکار‌های بریکس برای پرداخت و تسویه مالی حمایت می‌کند.»
اعلام آمادگی برای همکاری همه‌جانبه
رئیسی گفت: «جمهوری اسلامی ایران از ظرفیت‌های کم‌نظیری برخوردار است و آمادگی دارد در هر سه حوزه اصلی فعالیت‌های بریکس، یعنی حوزه‌های سیاسی- امنیتی، اقتصادی- مالی و اجتماعی مشارکت کند. تعامل حداکثری و تقویت سازوکار‌های همکاری چندجانبه به خصوص با کشور‌های مستقل در حال توسعه در کانون سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. در همین راستا به دلیل موقعیت خاص ترانزیتی و با برخورداری از منابع گسترده انرژی و همچنین توان بالای علمی و مهندسی در حوزه‌های متنوع از جمله: تولیدات صنعتی، فناوری، نانو و پزشکی، آمادگی خود را برای هر گونه همکاری، اقدام مشترک اقتصادی و سرمایه‌گذاری با کشور‌ها اعلام می‌داریم.»
رئیس‌جمهور کشورمان در پایان خاطرنشان کرد: «مایلم اشاره کنم، یکی از چالش‌های موجود در «جهان جنوب»، تداوم سیاست‌های نژادپرستانه، ناامنی‌های برآمده از ظلم، اشغالگری، هژمونیسم و تروریسم دولتی به خصوص از سوی رژیم‌صهیونیستی است که نه تنها مردم فلسطین را از اعمال حق تعیین سرنوشت خود بازداشته، بلکه حق توسعه را نیز از آن‌ها سلب کرده است. جناب آقای رئیس، بار دیگر لازم می‌دانم از جناب‌عالی و ملت کشور دوست و برادر، آفریقای‌جنوبی به جهت میزبانی در این نشست مهم قدردانی و از حضار محترم به خاطر توجه آن‌ها سپاسگزاری کنم.»
دیدار با رؤسای کشور‌ها
رئیسی در حاشیه پانزدهمین نشست گروه «بریکس» با مقامات کشور‌های مختلف به صورت جداگانه دیدار و گفتگو کرد. «شی جین پینگ» رئیس‌جمهور چین، «نارندرا مودی» نخست وزیر هند، «لولا داسیلوا» رئیس‌جمهور برزیل، «سامیه حسن» رئیس‌جمهور تانزانیا، «مکی سال» رئیس‌جمهور سنگال و «شیخ حصینه» نخست وزیر بنگلادش از جمله این افراد بودند.
عضویت در «بریکس» اتفاقی نبود
رئیس‌جمهور پیش از ظهر روز جمعه در بازگشت از سفر به آفریقای‌جنوبی، شرکت در اجلاس بریکس را سفری مهم توصیف کرد و گفت: «اهمیت این سفر از این جهت است که «بریکس» یکی از ائتلاف‌های مهم جهانی است که نقش مؤثری در توسعه و ارتقای همکاری‌های اقتصادی و تجاری در بخش قابل توجهی از جهان دارد.»
رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه گروه بریکس در نقاط مختلف دنیا اعضای قابل توجهی دارد که سهم بزرگی از جمعیت، تولید ناخالص داخلی و وسعت سرزمینی دنیا را دارند، افزود: «ائتلاف‌های جهانی نظیر بریکس و شانگهای، ائتلاف‌های نوظهوری هستند که کاملاً مخالف یکجانبهگرایی هستند و با نگاه احترام به استقلال کشور‌ها برای همگرایی و همکاری در جهت پیشرفت امور ملت‌ها تشکیل شده‌اند.»
رئیسی اظهار داشت: «موضوع ارتباط با بریکس از سال گذشته و با شرکت بنده در نشست مجازی این گروه به میزبانی چین آغاز و درخواست عضویت ایران در این گروه مطرح شد و پس از وزیر امور خارجه، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی هم با شرکت در جلسات مرتبط موضوع را دنبال کردند و در نهایت هم پیگیری‌هایی که از طریق سران کشور‌ها در این رابطه انجام شد، به عضویت جمهوری اسلامی ایران در این گروه اقتصادی منجر شد.»
رئیس‌جمهور با بیان اینکه اهمیت ایران به لحاظ موقعیت ژئوپلتیک و کنشگری فعال در عرصه‌های مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی بر کسی پوشیده نیست، تصریح کرد: «همه این مسائل موجب شد عضویت ایران در گروه بریکس مطرح و به اتفاق آرای اعضا تصویب شود، البته به طور طبیعی لازم است سازوکار‌های اجرایی برای بخش‌های مختلف گروه از جمله صندوق بریکس نیز تمهید و فراهم شود که همکاران وزارت امور خارجه از همان ساعت اول تصویب عضویت ایران، اقدامات خود را در این زمینه آغاز کردند.»
رئیسی با اشاره به اینکه بریکس عمدتاً متمرکز بر همکاری‌های تجاری و اقتصادی است، خاطرنشان کرد: «نظام سلطه به دنبال آن است که با سلطه‌گری اجازه ندهد اقتصاد کشور‌های مستقل از جمله ایران در ارتباط با دیگر کشور‌های مستقل در منطقه و دنیا رشد کند، اما ارتباطات اعضای بریکس حتماً در این راستا که در این مجموعه کشور‌های مستقل می‌خواهند ارتباطات تجاری و اقتصادی خود را با یکدیگر گسترش دهند، مهم است و به اقتصاد مقاومتی نیز کمک می‌کند.»
رئیس‌جمهور در ادامه همچنین ارتباط با ساختار‌های مؤثر بین‌المللی را موجب تقویت قدرت سیاسی جمهوری اسلامی ایران عنوان کرد و افزود: «موضوع عضویت ما در گروه بریکس به صورت اتفاقی رخ نداده بلکه یک سیاست انتخابی از سوی دولت در جهت تأمین منافع کشور و مردم بوده است.»
رئیسی در ادامه با بیان اینکه دولت مردمی هرگز سیاست خارجی کشور را به زمینه‌ای برای منازعات و مشاجرات حزبی و جناحی تبدیل نخواهد کرد، اظهار داشت: «آنچه برای ما اهمیت و اولویت دارد، تضمین و تأمین منافع کشور و مردم است و امیدواریم بتوانیم از این رویداد قابل توجه نهایت بهره‌برداری را داشته باشیم.»
رئیس‌جمهور با اشاره به آغاز هفته دولت و اقدامات و فعالیت‌های صورت‌گرفته طی دو سال گذشته، با بیان اینکه سیاست دولت متوقف نکردن ظرفیت‌های کشور به یک گزینه و دنبال کردن پرونده‌های متعدد و نیمه‌تمام بوده است، تصریح کرد: «یکی از پرونده‌هایی که از ابتدای آغاز به کار دولت در دستور کار بوده موضوع رفع تحریم‌های ظالمانه از اقتصاد کشور بوده است و در کنار این مسئله موضوع ارتباط با همسایگان که سال‌ها مغفول واقع شده و در حد روابط دیپلماتیک متوقف مانده بود، پیگیری شد و در دستور کار قرار گرفت و بحمدالله طی دو سال گذشته، تلاش‌های صورت‌گرفته در زمینه ارتباط‌گیری مؤثر با همسایگان، کشور‌های اسلامی و کشور‌های همسو آثار و دستاورد‌های قابل توجهی برای کشور داشته است.»
رئیسی عضویت در پیمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با هدف اتصال کشور به زیرساخت‌های اقتصادی قدرت‌های نوظهور را از دیگر اقدامات دولت طی دو سال گذشته برشمرد و افزود: «همچنین در موضوع تجارت خارجی و سهم اندک کشور از بازار‌های جهانی به رغم برخورداری از ظرفیت‌های کم‌نظیر نیز اقدامات مؤثری صورت گرفت که رکورد رشد تجارت خارجی طی چهار سال گذشته شکسته شد، به ملت عزیز ایران عرض می‌کنم امروز فرزندان شما در دولت در انجام وظایف خود در راستای تحقق منافع ملت از هیچ اقدامی فروگذار نخواهند کرد.»
رئیس‌جمهور در ادامه با اشاره به برگزاری ۱۴ دیدار رسمی و غیررسمی در سفر به آفریقای‌جنوبی، توافق برای توسعه و تجهیز پنج پالایشگاه کشور آفریقای‌جنوبی با صدور تجهیزات فنی و مهندسی را از دیگر رهاورد‌های این سفر با رایزنی وزرای دولت در حاشیه اجلاس سران بریکس برشمرد و گفت: «فضایی که در این سفر و در سفر قبلی به قاره آفریقا مشاهده کردم، افزایش و تقویت روحیه ضداستعماری در میان ملت‌ها و مسئولان آفریقایی با رویکرد تضمین و تأمین استقلال مردم آفریقا بود و این روحیه ما را هر چه بیشتر به آفریقا نزدیک و زمینه همکاری‌های تجاری، اقتصادی و همچنین تلاش‌های مشترک در مقابله با یکجانبهگرایی را در جهان فراهم خواهد کرد.»
جمع‌بندی
به نظر می‌رسد عضویت ایران در مجموعه بریکس یک گام راهبردی به منظور تأمین منافع است، چه آنکه طبق گزارش مرکز مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس، ائتلاف‌هایی مانند بریکس سازوکار‌هایی برای ایجاد و شکل‌دهی نظم مطلوب اعضا در جهان هستند. اثرگذاری بر مذاکرات تجاری بین‌الملل، ایجاد کلاب انرژی و گسترش تجارت میان اعضا با استاندارد‌های جدید از جمله چنین رویکرد‌هایی است. از طرفی با توجه به احتمال ماندگاری تحریم‌ها علیه ایران به نظر می‌رسد کنش ایران در قالب ائتلاف‌های جدید و رایزنی‌های سیاسی و اقتصادی دوجانبه و چندجانبه در قالب چنین ائتلاف‌هایی می‌تواند زمینه ایجاد استاندارد‌های اقتصادی و تجاری جدید را نظیر استاندارد‌های جدید در حوزه نقل‌وانتقال وجوه، کیفیت محصولات و کیفیت خدمات لجستیک فراهم کند، البته پذیرش و ورود به چارچوب «بریکس» به معنای پذیرش برخی الزامات کلان است که جمهوری اسلامی ایران در برخی موارد، رویکردی غیرهم‌جهت در قبال آن‌ها اتخاذ کرده است؛ ترتیبات عدیده‌ای که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سازوکار تجارت آزاد و برخی موارد مانند سند توسعه پایدار ۲۰۳۰ در موضوعات اجتماعی اشاره کرد. در قبال سند ۲۰۳۰ موضع جمهوری اسلامی ایران کاملاً مشخص و غیرقابل تغییر است.
با سلام و صبح بخیر .سلام بر جهان جدید . 
