باز هم زلزله و باز هم ویرانی و باز هم فوت چند نفر و مصدومیت چند صدنفر و بی‌خانمان شدن چند ده هزار نفر. هر لرزشی می‌تواند ده‌ها خانه را ویران کند و سقفی را فرو بریزد که تمام آتش‌ها از گور بنا‌های فرسوده و ناایمن برمی‌خیزد. وقتی اعلام می‌شود ده‌ها ساختمان پلاسکو و متروپل در شهر‌های مختلف ایران وجود دارند که هر آن می‌توانند فرو بریزند و فاجعه عظیمی را رقم بزنند، دیگر چه انتظاری باید از ساختمان‌های روستایی داشت. خانه‌هایی که چند دهه از عمرشان می‌گذرد و اکثرشان از همان ابتدا بدون هیچ مهندسی و توجه به اصول ایمنی و زلزله و حوادث دیگر ساخته شده‌اند.
۱۰ میلیون نفر زیر سقف‌های لرزان
چند روز پیش بود که معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه تا به امروز نزدیک به ۶ هزار محله هدف بازآفرینی شناسایی شده است که نتایج نشان می‌دهد در آن‌ها حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار واحد، به عنوان بنا‌های ناپایدار و فاقد هرگونه سازه وجود دارد، گفت: «جمعیتی حدود ۱۰ میلیون نفر در این محله‌ها ساکن هستند که هر اتفاقی می‌تواند موجب بروز حوادث ناگواری در این مناطق شود.»
محمد آئینی با بیان اینکه ۱۶۶ هزار هکتار معادل ۲۳درصد سطح شهری بافت‌های فرسوده و ناکارآمد در کل کشور وجود دارد، ادامه داد: «مردمی‌سازی یکی از رویکرد‌های مهم شرکت بازآفرینی شهری در دولت سیزدهم است و در همین راستا بسته جامع تشویقی برای توسعه نقش بخش خصوصی در نوسازی بافت‌های فرسوده طراحی شده که به زودی ابلاغ می‌شود.» این مسئول با اشاره به اینکه از کل بافت ناکارآمد شهری، ۷۰ هزار هکتار بافت فرسوده میانی، ۶۰ هزار هکتار سکونتگاه غیررسمی، بیش از ۳۲هزار هکتار بافت تاریخی و ۵۰۰ هکتار بافت فرسوده با پیشینه روستایی است، اضافه کرد: «۴۹ درصد واحد‌های مسکونی واقع در بافت‌های ناکارآمد شهری فاقد تاب‌آوری در برابر آسیب‌ها هستند. بر همین اساس امسال بنا داریم ۱۵۰هزار واحد در محله‌های بازآفرینی و بافت فرسوده شهری را نوسازی کنیم و شهروندان برای مطلع شدن از اینکه واحد مسکونی آن‌ها در محدوده بافت فرسوده قرار دارد، می‌توانند به سایت شرکت به نشانی facility. udrc. ir مراجعه کنند.»
به گفته مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران، توسعه‌گران و تسهیل‌گران می‌توانند با ورود به سامانه ماده چهار شرکت از شرایط و تسهیلات در نظر گرفته شده، مطلع شوند.
تخفیفات و تشویقات برای نوسازی
از امتیازات اعطای تسهیلات برای نوسازی بافت‌های فرسوده این است که شرایط چهارگانه همچون داشتن فرم «ج» سبز یا سابقه سکونت و سابقه مالکیت و سرپرستی خانوار وجود ندارد. همچنین تمام تشویق‌ها از جمله تخفیف در پروانه ساخت، بیمه و موضوعاتی که در طرح ملی مسکن دیده شده، در نوسازی بافت فرسوده در نظر گرفته شده است. آئینی با تأکید بر اینکه وزارت راه و شهرسازی خط اعتباری ویژه‌ای برای نوسازی مسکن در اختیار دارد، گفت: «این تسهیلات از طریق بانک مسکن در سه رده به متقاضیان پرداخت می‌شود، در شهر‌ها ۳۵۰ میلیون تومان است که ۱۵۰میلیون تومان آن با سود صفر درصد پرداخت می‌شود. متقاضیان می‌توانند برای اسکان و جابه جایی موقت، تسهیلاتی به مبلغ ۴۵ میلیون تومان به صورت قرض‌الحسنه دریافت کنند.» به گفته مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران، سه نوع رویکرد برای متقاضیان نوسازی در بافت‌های فرسوده در نظر گرفته شده که شامل کوتاه کردن زمان صدور پروانه ساخت، کوتاه کردن زمان صدور مجوز‌های اداری و انشعابات و نیز اعطای تسهیلات مالی است.» وی تأکید کرد: «همه تخفیفات و تشویق‌هایی که برای سازندگان در نهضت ملی مسکن در نظر گرفته شده، برای فعالان در نوسازی بافت فرسوده هم دیده شده است.»
دولت‌ها و حرف‌های بی‌عمل
در حالی که طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ و در دولت دهم ۱۵۰ هزار واحد مسکونی در بافت‌های فرسوده با استفاده از خط اعتباری مسکن مهر نوسازی شد، طی هشت سال بعد از آن و در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، این روند عملاً متوقف و فقط ۱۰ هزار واحد نوسازی شد. امروز هم مشوق‌های خوبی در نظر گرفته شده تا نوسازی واحد‌های مسکونی به یک جریان عمومی تبدیل شود، اما وضعیت نامناسب معیشتی و درآمدی ساکنان بافت‌های فرسوده و ناتوانی درپرداخت اقساط وام‌های بانکی سرعت کار را گرفته و ادامه آن را با مشکلات زیادی مواجه کرده است. ناگفته نماند شهرداری‌ها هم در ارائه مشوق‌های قانونی که حق مردم است، همکاری نمی‌کنند. هم اکنون، تخفیف ۵۰ درصدی عوارض صدور پروانه ساختمان، دادن تراکم‌های قانونی و تغییر کاربری‌ها و صدور دو هفته‌ای پروانه ساختمان از جمله مشوق‌های قانونی است که توسط شهرداری‌ها نادیده گرفته می‌شود. موضوعی که باید مورد توجه رسانه‌ها قرار گیرد و نه‌تن‌ها با این موضوع مانند یک تخلف برخورد شود، بلکه برای گرفتن حق مردم مطالبه‌گری انجام شود. در کنار تمام این موارد تا وقتی به بخش خصوصی توجه نشود و حمایت و تکریم سرمایه‌گذاران و سازندگان مسکن در این بخش صورت نگیرد، نمی‌توان به توان دولت و همراهی شهرداری‌ها امیدوار شد.
چشم امید به دولت سیزدهم
براساس گزارش‌ها، تاکنون ۲۲۰ هزار واحد مسکونی ناپایدار تخریب و به جای آن ۷۱۰ هزار واحد آپارتمانی ایمن ساخته شده که اگر همین روند به درستی ادامه پیدا کند، می‌تواند چاره‌ای برای این معضل باشد. در کنار اقداماتی که دولت باید انجام دهد، همراهی مردم هم می‌تواند کمک شایانی در سرعت گرفتن رفع بافت‌های فرسوده باشد. تجربه سال‌های گذشته نشان داده که تمام طرح و برنامه‌های دولتی در این زمینه بدون همکاری مردم محکوم به شکست بوده و باید با استفاده از مشوق‌های قانونی میزان مشارکت ساکنان بافت‌های فرسوده، سکونتگاه‌های غیررسمی و سازه‌های ناپایدار افزایش یابد. هر چند هم اکنون آمار‌های زیادی در مورد حاشیه نشینی در ایران منتشر می‌شود، اما معاون وزیر راه و شهرسازی آمار‌های پراکنده را مانند جمعیت ۲۰ میلیون نفری حاشیه‌نشینان که درباره میزان بافت‌های فرسوده و جمعیت ساکن در آن‌ها بیان می‌شود، نادرست و غیردقیق می‌داند و معتقد است که از مجموع ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار واحد مسکونی ناپایدار، یک میلیون و ۷۰۰ هزار واحد در بافت‌های فرسوده قرار دارند. حالا باید منتظر ماند و دید که دولت سیزدهم چقدر در عملی کردن وعده‌هایش مصمم است.
