تک‌تک استان‌های ایران از ظرفیت بالقوه‌ای برای جذب گردشگر‌های داخلی و خارجی برخوردارند و می‌توان با نگاه ویژه به آن‌ها اقتصاد کشور را در کمترین زمان متحول کرد. هر چند سال‌هاست از اقتصاد منهای نفت برای ایران صحبت می‌شود، اما هرگز طرح و برنامه مشخصی برای رسیدن به این هدف ارائه نمی‌شود و بیشترین شوق و ذوق‌ها از آمار‌هایی است که هر از گاهی در گزارشات بین‌المللی منتشر می‌شود و مسئولان فکر می‌کنند با این اعداد و ارقام تغییری در صنعت گردشگری ایران به وجود آمده است.
چند روز پیش «شورای جهانی سفر و گردشگری» گزارشی منتشر کرد که در بخشی از آن آمده بود، صنعت گردشگری ایران در سال ۲۰۲۱ با رشد ۴۰ درصدی مواجه بوده است. بر اساس این گزارش، در ایران نیز با رنگ باختن کرونا شاهد احیای صنعت گردشگری در سال ۲۰۲۱ بوده‌ایم، در حالی که طی سال ۲۰۲۰ صنعت گردشگری ایران با رشد منفی ۴۵ درصدی مواجه شده و ارزش آن به ۱۴۴ هزار میلیارد تومان کاهش یافته بود، در سال ۲۰۲۱ این صنعت در ایران رشد مثبت ۴۰ درصدی را تجربه کرد و ارزش آن به ۲۰۲ هزار میلیارد تومان افزایش یافت.
همچنین میزان اشتغال در این صنعت نیز ۱/۵ درصد افزایش داشته و گردشگران خارجی ۵/۲ میلیارد دلار در ایران خرج کرده‌اند.
اما حقیقت این است که ۲۰۲ هزار میلیارد تومان با احتساب دلار ۲۸ هزار تومانی به رقمی حدود ۲/۷ میلیارد دلار می‌رسد و ۵/۲ میلیارد دلار خرج توریست‌ها در ایران هم در مقایسه با درآمد ۲۴ میلیارد دلاری ترکیه در همان سال ما را به رقم یک درصد درآمد ترکیه می‌رساند.
بی‌شک اشتباه برخی مسئولان در تعریفشان از واژه «درصد» است که با دیدن برخی ارقام فکر می‌کنند تحولی بزرگ در برخی عرصه‌ها رخ داده است. آن‌ها وقتی عددی را می‌بینند بدون توجه به اینکه در کنار آن یک واژه درصد هم آمده، خیلی زود شگفت زده می‌شوند. «درصد» به معنی «برابر» نیست و ۴۰ درصد افزایش به معنی ۴۰ برابر شدن نیست.
سهم ایران کمتر از یک درصد درآمد جهانی
سال‌هاست مسئولان و تصمیم‌گیران بخش اقتصاد کشور به دنبال یافتن جایگزینی برای درآمد‌های نفتی هستند. توسعه صادرات غیر نفتی مانند فرش، پسته، زعفران و موارد دیگر همه در این راستا بوده و با اینکه برخی از این محصولات درآمد‌های ارزی مناسبی هم داشتند، اما هرگز نمی‌شد به صورت ثابت روی آن‌ها حساب باز کرد. حالا بحث گردشگری و در رأس آن گردشگری سلامت بیش از هر چیز دیگری مطرح است.
موضوعی که از دو منظر سلامت و گردشگری بسیار حائز اهمیت است و آمار‌ها نشان می‌دهد درآمدزایی ایران به دلیل داشتن پزشکان ماهر و جراحان مجرب در کنار طبیعت بکر، آب‌های گرم، کویر، کوه‌ها و گیاهانی که هر کدام داروخانه‌ای بزرگ به شمار می‌آیند، می‌تواند قابل توجه باشد. براساس آمار‌های جهانی گردش مالی بخش گردشگری در جهان تا قبل از شیوع کرونا ۱۵۰۰ میلیارد دلار و سهم ایران ۱۲ میلیارد دلار بوده است، یعنی کمتر از یک درصد.
صنعت گردشگری در همه کشور‌ها سه هدف اصلی را دنبال می‌کند که اشتغالزایی، ارزآوری و درآمدزایی را شامل می‌شود. صنعت گردشگری اهداف فرعی دیگری نیز دارد که رونق فعالیت‌های اقتصادی، رونق صنایع داخلی و گسترش همکاری‌های بین‌المللی از مهم‌ترین آنهاست.
گردشگری یک استان ترکیه بیشتر از نفت ایران
جاذبه‌های گردشگری ایران به‌مراتب بیشتر از جاذبه‌های گردشگری ترکیه است. در گذشته قرار بر این بود که ایران به‌جای توسعه صنعت کشاورزی به قطب صنعتی و گردشگری تبدیل شود، ولی بعد‌ها به دلایل سیاسی و فرهنگی، گردشگری ایران سیر نزولی پیدا کرد. در مقابل جذب گردشگر در ترکیه سیر صعودی داشته و دارد، به‌گونه‌ای که درآمد گردشگری استان «آنتالیا» در ترکیه، دو برابر درآمد نفتی ایران در سال ۲۰۲۱ بوده است.
اگرچه آمار فروش نفت محرمانه است، اما اواسط سال گذشته بود که معاونت اقتصادی رئیس‌جمهور در گزارشی اعلام کرد درآمد نفتی ایران در شش ماهه نخست امسال (۱۴۰۰) ۱٫۲ میلیارد دلار بوده است. این رقم در شرایطی عنوان شد که این معاونت می‌خواست از افزایش میزان فروش نفت خبر دهد، زیرا در ادامه گفته بود این رقم معادل کل سال ۱۳۹۹ بوده است.
حالا برای دانستن نقش گردشگری در بهبود شرایط یک کشور و شکوفایی اقتصاد آن، به یکی از کشور‌های همسایه سر می‌زنیم و فاصله درآمد صنعت توریسم آن‌ها با صنعت نفت خود را مقایسه می‌کنیم.
اولین روز‌های آغاز سال جدید میلادی یعنی ۲۰۲۲ بود که وزیر فرهنگ و گردشگری ترکیه در گفتگو با خبرگزاری آناتولی به کسب درآمد ۲۴ میلیارد دلاری کشورش از صنعت گردشگری در سال ۲۰۲۱ اشاره کرد و با عنوان این مطلب که به هدفمان رسیدیم، سخن بزرگ‌تری گفت: «این هدف برای سال جاری باید به ۵/۳۴ میلیارد دلار برسد.»
گرچه ترکیه بر اساس شاخص‌های رقابتی در صنعت توریسم در رتبه ۴۳ قرار دارد، اما یکی از ۱۰ کشور برتر توریستی جهان به شمار می‌آید و بر همین اساس در سال ۲۰۱۸ رتبه ششم برترین کشور‌های گردشگرپذیر را از آن خود کرد.
ترکیه در آن سال با رشد ۶ درصدی، پذیرای ۴۶ میلیون گردشگر خارجی و کسب درآمد ۲۵ میلیارد دلاری حاصل از توریست‌های بین‌المللی بود! این در حالی است که این کشور در سال ۲۰۱۹ نیز با رشد ۱۲درصدی پذیرای بیش از ۵۱ میلیون توریست خارجی بود و به درآمد ۳۰ میلیارد دلاری دست یافت.
اما بازار گردشگری ایران که در سال ۲۰۱۸ به رشد قابل توجهی در کسب درآمد حاصل از این بازار دست یافته بود در ۹ ماهه نخست سال ۲۰۱۹ نیز با توجه به نوسانات دلار با رشد ۴۰ درصدی در ورود گردشگران خارجی همراه بود.
در سال ۲۰۱۸ اگرچه ایران با پذیرش ۸ میلیون گردشگر خارجی در رتبه ۸۹ مقاصد توریستی جهان قرار گرفت، اما کسب درآمد ۱۲میلیارد دلاری با رشد ۳۸ درصدی منجر به قرار گرفتن در رتبه ۳۵جهان شد. سهم بازار گردشگری در اقتصاد ایران به‌طور میانگین ۵/۷درصد ارزیابی‌شده که بنا بر اعلام سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۱۸ حدود ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور به بازار گردشگری تعلق دارد. با تمام این تفاسیر گردشگری در ایران از آن دسته کسب و کار‌هایی به شمار می‌آید که سال‌هاست مهجور مانده و با ورود کرونا هم آسیب‌های بیشتری دیده است. از لغو برخی سفر‌ها تا ممنوعیت ورود و خروج به برخی شهرها. با اینکه در آن زمان هم دولت از تهیه بسته‌های حمایتی خبر داد، اما مثل همیشه اتفاقی رخ نداد و حالا با فروکش کردن کرونا هم معلوم است برنامه‌ای برای احیای این صنعت وجود ندارد الا وعده وعید‌های همیشگی.
