حواشی و اتفاقات رخ داده در حوزه فرهنگ و هنر در کنار برخی سؤالات و شبهات بی‌پاسخ پیرامون عملکرد وزارت ارشاد در حوزه‌های مختلف و همچنین جنجال ایجاد شده به‌خاطر نمایش یک تئاتر و ناراحتی مردم از اظهارات خلاف واقع برخی هنرمندان در محافل و جشنواره‌های خارجی، بهانه‌ای شد تا پاسخ آن‌ها را از دکتر محمود سالاری، معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در قامت نماینده این وزارتخانه جویا شویم.
مهم‌ترین اتفاقاتی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی ماه‌های گذشته و از ابتدای دولت سیزدهم در جهت گسترش عدالت فرهنگ و ایجاد زمینه‌های دسترسی به امکانات عرصه فرهنگی و هنری انجام داده، عموماً چه نوع اقداماتی بوده است؟
مهم‌ترین کار‌هایی که در وزارتخانه به پایان رسیده یا در حال شروع مراحل اجرایی آن‌ها هستیم، اولین آن‌ها بحث فعال‌سازی شورای هنر کشور است که در تصمیم‌گیری‌ها نقش مهمی دارد؛ در حوزه‌های موسیقی، نمایش و تجسمی. نکته مهمی که در بحث گسترش عدالت اجتماعی شکل گرفته، موضوع راه‌اندازی قرارگاه محرومیت‌زدایی است که در قالب این قرارگاه، آموزش رایگان هنر را در قریب به ۲۰ استان کشور دایر کرده ایم که وزارتخانه همه هزینه‌های آن‌ها را تقبل کرده و در شهرستان‌ها نیز استقبال بسیار خوبی از آن صورت گرفته است. ما الان بیشتر از ۸۰ رشته را آموزش می‌دهیم که هزاران نفر از نوجوانان و جوانان، حتی کسانی که تحصیلاتشان به اتمام رسیده، اما علاقه‌مند به فراگیری یک هنر هستند تا به تبع آن بتوانند شغل و کاری برای خودشان ایجاد کنند تحت آموزش قرار گرفته‌اند. اتفاق خیلی بزرگی که در اولین سال خدمتگزاری دولت سیزدهم افتاده این است که بالای ۴۰ هزار هنرجو را در این مجموعه‌ها آموزش داده‌ایم و اخیراً با انجمن خوشنویسان هم مذاکره کرده‌ایم تا آن‌ها هم وارد میدان آموزش رایگان در مناطق محروم شوند که هزینه‌های آن را وزارت ارشاد به عهده می‌گیرد تا هنرجویان بتوانند با اخذ مدرک از انجمن خوشنویسان، اقدام به تأسیس آموزشگاه و مؤسسات فرهنگی کنند. البته در همه رشته‌ها این تسهیل‌گری انجام شده است. از محسنات خوب این حرکت این است که بحث‌هایی مثل ایجاد شغل و اشتغالزایی، رفع آسیب‌های اجتماعی و ترویج و تسری فرهیختگی به خانواده و افراد را ایجاد می‌کند که چرخه ورود همه هنرجو‌ها به شکل خوبی آسان‌سازی شده تا بتوانند بعد از آموزش با کمک ادارات ارشاد محل زندگی خود به فعالیت هنری و آموزشی ادامه دهند تا با کسب مواهب اقتصادی موفق به تأمین حداقل‌های زندگی بشوند.
وظیفه حمایت از هنرمندان و ارائه خدمات به آن‌ها جزو وظایف صندوق اعتباری هنر است، برای تحقق اصل حمایت و بحث کمک‌های معیشتی و اقتصادی و حتی مسائلی مثل بیمه هنرمندان چه کار‌هایی صورت گرفته است؟
در این دولت یک تقویت جدی از صندوق اعتباری هنر با مساعدت و حمایت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شکل گرفت که توانست از اصحاب فرهنگ و هنر حمایت کند. شما می‌دانید دو سال کشور درگیر کرونا بود، به‌همین علت همه تئاترها، کنسرت‌ها و فعالیت‌های فرهنگی - هنری یا نیم‌بند انجام می‌شد یا به کلی تعطیل شده بودند که همین اتفاق باعث شد به اهالی فرهنگ و هنر فشار مضاعفی وارد شود که الحمدلله صندوق اعتباری هنر با کمک زیادی که آقای وزیر کردند، توانست تعداد بسیاری از هنرمندان را بیمه کند. سعی شده بحث بیمه تکمیلی آن‌ها به تناوب پیگیری و اجرا شود. البته تعدادی از این دوستان که شرایط و اوضاع‌شان بهتر از بقیه بوده، صرفاً تحت پوشش بیمه قرار گرفته‌اند و در مراحل بعدی این عزیزان هم زیر چتر بیمه تکمیلی قرار خواهند گرفت. البته برخی از این عزیزان جزو مستمری‌بگیران صندوق هنر هستند و این در حالی است که لیست‌های جدیدی را از استان‌های مختلف اضافه می‌کنیم که خوشبختانه مورد استقبال جامعه هنری کشورمان هم قرار گرفته است.
برگزاری نمایشگاه کتاب بعد از فروکش کردن ویروس کرونا به صورت مجازی و حقیقی یکی از اتفاقات خوب چند وقت اخیر است. وزارت ارشاد چه ملاحظاتی برای برپایی این نمایشگاه داشت؟
همانطور که شما اشاره کردید، نمایشگاه کتاب بعد از دو سال با آن شکوه برگزار شد. البته معنای این حرف من این نیست که کار‌های صورت گرفته در وزارتخانه مطلقاً قابل دفاع است، ولی بالاخره بعد از دو، سه سال نمایشگاه کتاب در کشوری که دشمنان می‌خواستند آن را آشوب‌زده نشان دهند به آن شکل برگزار شد و به نوعی تبدیل به نماد ثبات، سلم و آرامش در کشور شد.
برگزار کردن آن به دو صورت مجازی و حضوری یکی از دلایل پررونقی این دوره از نمایشگاه کتاب بود که به نوعی خرید و استقبال از آن توسط مخاطبان دو برابر شد.
واقعاً همین‌طور بود. بعضی از ناشران ما به دلایل اقتصادی یا دوری از مرکز نمی‌توانند بیایند و در بخش حضوری نمایشگاه فعالیت کنند، این مجازی بودن به قول شما چقدر به اقتصاد آن‌ها کمک کرد. جشنواره‌های مختلف به هر حال بعد از دو، سه سال رکود و کم‌رونقی برگزار شدند، هر‌چند برخی جشنواره‌ها به صورت مجازی برگزار می‌شد، اما واقعیت این است که برگزاری مجازی جشنواره تئاتر اصلاً معنا ندارد یا جشنواره موسیقی هم به همین شکل، اما به هر حال ما سال گذشته این جشنواره‌ها را برگزار کردیم. بحث اعتبارات خیلی مهم بود که خوشبختانه الان آن اعتبارات در حال احیا شدن هستند
یک بحثی که در دوران کرونا مسئله‌ساز شده بود برخلاف یک درصد کمی از هنرمندان که درآمد‌های بالایی دارند، اغلب بدنه فعالان هنری کشورمان به دلیل بیکاری دست به گریبان با مشکلات معیشتی بودند یا کسانی که به علت بالا بودن سن و سالشان شرایط کار کردن نداشتند، صدمات زیادی دیدند. آیا طرح فوری و عاجلی برای کمک و مساعدت به آن‌ها در جا‌هایی مثل صندوق اعتباری هنر اجرا کرده‌اید؟
به همه مدیران کل استان‌ها هم به صورت حضوری و هم غیرحضوری گفته شده در بحث معرفی هنرمندان استان به صندوق اعتباری هنر، مدیرکل تشخیص داد هر کسی شایسته است به صندوق معرفی شود. ما اینجا آمادگی داریم که در حد بضاعت و اقتضای صندوق اعتباری هنر به این بزرگواران خدمت کنیم. در همین رابطه با آقای پوراحمدی، مدیرعامل صندوق هم صحبت‌های مفصلی کردیم و ایشان نیز گفتند هر کسی که معاونت هنری و مدیران کل استان‌ها تشخیص دادند که از نظر آن‌ها آن شخص هنرمند است به ما معرفی کنند تا مورد حمایت صندوق قرار بگیرند. این کار اقدامی بسیار مهم بود که باعث برداشته شدن برخی گره‌ها و مشکلات از پیش پای هنرمندان شده است.
موسیقی یکی از موضوعات حساس و چالش‌برانگیز کشورمان در سال‌های بعد از انقلاب بوده تا جایی که یکی از کارشناسان شورای عالی انقلاب فرهنگی گفته بود از ابتدای عمر این شورا تا امروز حتی یک‌بار هم جلسه‌ای برای موسیقی تشکیل نشده است! به غیر از مهجوریت این عرصه هنری بحث اجرا نشدن قانون کپی‌رایت هم جزو مسائل مهم تلقی می‌شود. مهم‌ترین تصمیماتی که در این رابطه یا به‌طور کلی در مورد موسیقی اتخاذ کرده‌اید، چیست؟
این موضوعی که مطرح کردید بسیار مطلب درستی است! متأسفانه در سند‌های بالادستی ما حتی واژه موسیقی هم وجود نداشت، اما الحمدلله ما موفق شدیم سند موسیقی را تدوین کنیم و بنویسیم و پیش‌نویس آن را برای تأیید به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال کرده‌ایم تا بعد از بررسی کارشناسان کمیسیون‌های تخصصی آن را برای تأیید نهایی به صحن شورا ببرند. سند را هم کسانی نوشته‌اند که هم از نظر تخصصی اهل فن هستند و هم ملاحظات فقهی و دینی کار را داشتند که منتج به تهیه سند خوبی برای موسیقی شد. در حوزه اجرایی در رابطه با موسیقی، ما شورای شعر و موسیقی را با حضور اساتید برجسته و خبره این کار در اداره کل داریم و سالانه تعداد زیادی قطعه شعر به این شورا می‌رسد، در حالی که سال گذشته از بین این اشعار، ۴ هزار قطعه آن موفق به اخذ مجوز شدند. برخی از دوستان گلایه می‌کنند که چرا این شعر‌ها خوانده می‌شود، اما باید عرض کنم که بسیاری از این آهنگ‌ها و شعر‌هایی که در فضای مجازی منتشر می‌شوند، اساساً مجوز ندارند و تا زمانی که فضای مجازی به همین سیاق بی‌در و پیکری حرکت کند کاری نمی‌شود کرد و ما نهایتاً نسبت به آثاری که مجوز گرفته‌اند می‌توانیم ورود کنیم. در بحث خود موسیقی هم دقیقاً یک چنین مسائلی وجود دارد و ما در ذیل دفتر موسیقی بحث راه‌اندازی سرود را از سال گذشته پیگیری و راه‌اندازی کرده‌ایم و بسیج هم قرار است جشنواره‌ای را برای سرود برگزار کند و ما نیز به آن‌ها کمک کنیم تا به عنوان جشنواره سرود فجر زمینه‌ساز ورود سرود انقلابی به میدان عمل موسیقی ما شود. در بحث رونق گرفتن کنسرت‌ها هم سعی کرده‌ایم با تسریع در بحث مجوز گرفتن کنسرت‌ها اقدامات خوبی انجام دهیم تا زمینه حضور خانواده‌ها در کنسرت‌ها هم فراهم شود. در بحث موسیقی فاخر نیز چند کار را به بنیاد رودکی سفارش داده‌ایم که در حال تولید آثار موسیقایی فاخری برای جبهه انقلاب و مقاومت هستند. با توجه به عملیاتی که در حوزه موسیقی در حال انجام‌شان هستیم، امیدواریم میدان و عرصه رقابت نابرابر موسیقی بدون مجوز و غیرفاخر با موسیقی فاخر و عامه‌پسند را به نفع موسیقی فاخر تغییر دهیم.
این اواخر بحث‌هایی در مورد برخی نمایش‌ها مطرح می‌شود که نسبت به اعطای مجوز به آن‌ها اعتراضاتی وجود دارد یا در مورد برخی تئاترها گفته می‌شود آنچه در حال اجراست با متن ارائه شده تطابق ندارد و چرا نظارت درستی صورت نمی‌گیرد. مشکلاتی هم پیرامون اجرای تئاتر «مخاطب» و محتوا و اجرای آن ایجاد شده است. موضع وزارت ارشاد و شخص شما به عنوان معاون هنری چیست؟
سالانه در شهر تهران تقریباً چیزی حدود ۹ هزار و خرده‌ای تئاتر اجرا می‌شوند (اعم از خصوصی و دولتی در سانس‌ها و سالن‌های مختلف). اگر این تعداد نمایش را بر روز‌های سال تقسیم کنیم، عدد قابل توجهی می‌شود و نکته این است که ظرفیت نظارت و تعداد ناظر‌های ما هم محدود است و طبیعی است که در برخی نمایش‌ها و به دلیل ذات زنده بودن و انجام آن در لحظه ممکن است بازیگری یک حرکت یا دیالوگی یا میزانسنی را روی صحنه تغییر بدهد، همانطور که گفتم تعداد ناظران ما هم محدود است و ممکن است در یک سالنی اتفاقی هم بیفتد، اما به محض اطلاع از بروز چنین اتفاقی قطعاً ناظران ما ورود می‌کنند. در رابطه با مجوز نمایش‌ها هم باید عرض کنم ما یک شورای عالی داریم و یک شورای نظارت که شورای نظارت بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی عمل می‌کند. هر اثر باید مراحلی را پشت سر بگذارد تا موفق به اخذ مجوز شود، طبیعتاً وقتی که این دوستان بر اساس قوانین اعلام می‌کنند این نمایش اجرا شدنش بلامانع است، ما باید به قانون احترام بگذاریم. حالا اگر کسی مدعی شد که این شورا اشتباه کرده، یک شورای بالادستی دیگری کار را بررسی می‌کند که اگر قائل به اشتباه آن‌ها هم باشند ناظران ما کار را رصد می‌کنند، اما تا زمانی که این دوستان که مسئولیت قانونی دارند اعلام نکنند اثری باید از صحنه پایین بیاید یا اجرایش متوقف شود، ما باید به قانون احترام بگذاریم و فشار‌های بیرونی نباید باعث شود قانون را زیر پا بگذاریم! البته باید این نکته را هم عرض کنم که ما نباید کل خدمات یک دستگاه را به‌خاطر یک اشتباه زیر پا بگذاریم. در مورد نمایش مخاطب قبلاً هم توضیح داده‌ام که این نمایش در ابتدا برای اجرا بلامانع اعلام شد. بعد که دوستان ما رفتند و دیدند، گفتند که در اجرای نمایش کار‌هایی صورت می‌گیرد که در متن اصلی و اولیه آن نبوده است. به همین دلیل ما کار را متوقف کردیم. مسئولان آن نمایش بعد از عذرخواهی و دادن تعهد عدم تکرار آن کار‌ها مجدداً اجازه اجرا گرفتند. البته بعضی از جنجال‌ها و اتفاقاتی که بعداً افتاد، ربطی به خود نمایش نداشت و بیشتر به حواشی آن مربوط می‌شد، حواشی مثل تهیه‌کنندگی رامبد جوان و بازیگری نگار جواهریان در این نمایش. برخی بی‌اخلاقی کردند و گفتند که من دارم از اثر دفاع می‌کنم، در حالی که با اثر کاری نداشتم، بلکه از قانون (مجوز قانونی اجرا) دفاع می‌کردم، چون باید به ساختار‌ها و قانون احترام بگذاریم و اگر ایرادی دارند باید آن‌ها را اصلاح کنیم، وگرنه با جار و جنجال نمی‌شود قانون را زیر پا گذاشت. بقیه دعوا‌هایی که در مورد این نمایش شکل گرفت، جزو دعوا‌های حیدری و نعمتی بود که اصلاً ربطی به هنر و وزارت ارشاد نداشت و غالباً مباحث فرامتن بود.
در حوزه سینما مسائل و حواشی زیادی وجود دارد که از قبل هم وجود داشته، اما یکی از موضوعاتی که باعث ناراحتی اغلب مردم هم شده، بحث مصاحبه‌های برخی هنرمندان در جشنواره‌های خارجی است که در آن‌ها حرفهای خلاف واقع در مورد کشور و نظام می‌زنند و بعد هم کسی به آن‌ها اعتراضی نمی‌کند که متأسفانه این موضع‌گیری‌های بعضاً اپوزیسیونی تبدیل به یک رویه شده است. آیا وزارت ارشاد برنامه‌ای برای نظام‌مند کردن حضور آثار و هنرمندان ایرانی در جشنواره‌های خارجی تهیه و تدارک دیده که شاهد حضور غیرقانونی آثار در جشنواره‌های خارجی یا حرفهای دشمن‌پسند برخی از هنرمندان نباشیم؟
من فقط می‌توانم شهادت بدهم که آقای خزاعی در این حوزه به شدت مشغول فعالیت هستند و یک‌تنه در میدانی ایستاده‌اند که بعضاً ناجوانمردی در آن زیاد است. البته نمی‌خواهم بگویم که عرصه سینما اینطور است، اما بعضی از دوستان سینمایی کم‌لطفی می‌کنند، ولی ایشان مردانه پای آرمان‌های انقلاب ایستاده‌اند. اتفاقی که در حوزه جشنواره‌های خارجی می‌افتد به این علت است که هزینه سخن در کشور ما معلوم نیست. ما بعضی از آقایان را داریم که حرفهای خلاف واقع و غیرواقعی می‌زنند، اما هزینه آن را نمی‌دهند. اگر کسی حرف حساب بزند باید دستش را بوسید، اگر کسی نقد منصفانه می‌کند هم باید از او تشکر کرد، اما اگر کسی در حال ناجوانمردی و بی‌تقوایی کردن است باید هزینه تهمتی که می‌زند و دروغی را که می‌گوید و باعث تحمیل بی‌اعتمادی به مردم می‌شود، بپردازد و این اتفاق ان‌شاءالله در این دوره فکر می‌کنم با توجه به گفتگو‌هایی که با اصحاب عوالم مختلف هنری شده تا حدودی انجام شود. ضمن اینکه دوستان سازمان سینمایی هم در این زمینه خودشان پیش‌قدم شده‌اند و در جلساتی که با اصحاب صنف گذاشتند این گفتگو‌ها را کرده‌اند و تا حدودی اصناف هم به این مسئله ورود کرده‌اند. علتش هم این است که این حرف‌ها، هزینه‌هایی را به کل سینما تحمیل می‌کند که مسبب آن باید هزینه‌اش را بپردازد. دوستان سازمان سینمایی به شدت دنبال ملاحظات و منافع اهالی سینما هستند و آن‌ها را سر دست گرفته‌اند.
در مورد برخی سفر‌های وزیر ارشاد به شهر‌ها و محافل مختلف انتقاداتی مطرح می‌شود دال بر اینکه چرا به جای پرداختن به امور فرهنگی و هنری مثلاً با کشاورزان فلان شهر دیدار می‌کند! در این رابطه اگر توضیحی دارید، بفرمایید.
واقعاً در مورد آقای وزیر کمی بی‌انصافی شده است. ایشان هم به دلیل نزدیکی به آقای رئیس‌جمهور و هم به دلیل اینکه در برخی سفر‌های استانی با عنوان و اطلاق نماینده رئیس‌جمهور دیدار‌ها و مسافرت‌هایی را انجام می‌دهند، ممکن است با افرادی که به حوزه وزارتی یا فعالیت‌های حرفهای وزیر ارشاد ارتباطی ندارند، تحت عنوان نماینده رئیس‌جمهور دیدار‌هایی داشته باشد یا پیگیری‌هایی انجام بدهد. برای اینکه کار مردم تسهیل شود چنین اقداماتی صورت می‌گیرد و اتفاقاً این مسئله جزو فضائل دولت سیزدهم است. گاهی اوقات وزیر ارشاد به عنوان نماینده رئیس‌جمهور نقش کاتالیزور (تسهیل‌کننده) مشکلات و گرفتاری‌های مردم را دارند و موضوعات را از طریق وزرای مختلف یا مسیر‌های قانونی پیگیری می‌کنند و به کلام دیگر ایشان به عنوان چشم و گوش رئیس‌جمهور به این سفر‌ها می‌رود.
اتفاقات ناخوشایندی در حوزه نشر و کتاب افتاد که گرانی کاغذ یکی از آنهاست. متأسفانه بالا رفتن قیمت کاغذ آسیب‌های زیادی به این حوزه وارد کرده است، برنامه وزارت ارشاد برای حمایت از این حوزه فرهنگی چیست؟
همانطور که اشاره کردید، گرانی چندباره کاغذ در سال‌های اخیر باعث نحیف‌تر شدن نشر مکتوب شده و می‌شود. دوستان ما در معاونت فرهنگی و شخص آقای احمدوند تلاش زیادی دارند تا اجازه ندهند نشر مکتوب از چرخه اقتصادی‌اش خارج شود و اصطلاحاً سعی دارند آن را سرپا نگه دارند که این اقدام با توجه به قیمت صعودی کاغذ خودش هنر است. تلاش زیادی دارند تا بحث تولید کاغذ داخلی را دوباره احیا کنند تا بخش زیادی از نیاز حوزه نشر از داخل تأمین شود تا گرانی و آشفته‌بازار کاغذ هم سروسامانی بگیرد. در رابطه با محتوا هم دوستان در مرکز مطالعات فرهنگی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد در حال رصد آثار خوب هستند و برای حمایت از این حوزه در حال ارائه سفارش و خرید آثار هستند که این اقدامات جزو کار‌های خوب این دوستان است. زمانی نشر و اقتصاد آن احیا می‌شود که همه خانواده‌ها بتوانند برای خرید کتاب و قرار دادن آن در سبد خانوار هزینه کنند.
