سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: گروه «هنر مقدس» ۱۱ سال پیش با حضور هشت خانم تشکیل شد تا در عرصه تئاتر و نمایش فعالیت کند. این گروه تاکنون ۵۵۰ اجرا داشته است. نمایش تئاتر «خلود» کاری از همین گروه است. این نمایش ویژه بانوان با محوریت تقابل زندگی سه زن و دنیای پس از مرگ به اجرا درمی‌آید. خلود که در ایام عزاداری سیدالشهدا (ع) به صحنه رفت با تأکید برجایگاه مادر و مادرانگی به مباحث معرفتی عاشورای حسینی و زنان عاشورایی می‌پردازد. «جوان» با مریم شعبانی، کارگردان این نمایش و مسئول گروه هنر مقدس درباره وضعیت هنر‌های نمایشی در کشور و نمایش خلود به گفت‌وشنود نشسته است.
از چه زمانی وارد عرصه تئاتر شدید؟
تحصیلات من در رشته هنر‌های تجسمی است و رشته گرافیک صنایع دستی و نقاشی خوانده‌ام و بازیگری، مدیریت نمایش و نویسندگی را هم به صورت آزاد و خارج از دانشگاه آموزش دیده‌ام و امروز به عنوان کارگردان گروه هنر مقدس در خدمت شما هستم.
گروه هنر مقدس چه زمانی و با چه انگیزه‌ای تشکیل شد؟
۱۱ سالی می‌شود که گروه هنر مقدس را با حضور هشت نفر از بانوان متعهد و مقید به موازین اسلامی تشکیل دادیم. یکی از انگیزه‌های تشکیل این گروه احساس نیاز بانوانی بود که تمایل داشتند در فضای سالم کار تئاتر انجام دهند، یعنی بتوانند هم حجابشان راحفظ کنند و هم کار هنری انجام دهند. دلیل دیگر این بود که از آنجایی‌که معلم بودم در مدارس مختلف با استعداد‌های بسیار زیادی مواجه می‌شدم که به خاطر وضعیتی که تئاتر کشورمان داشت، نمی‌توانستند وارد فضای حرفه‌ای این هنر شوند. بنا بر این دلایل تصمیم گرفتم گروهی را طراحی کنم که متشکل از بانوان باشد و فقط برای بانوان اجرا داشته باشد.
یعنی گروه هنر مقدس ویژه بانوان نمایش اجرا می‌کند؟
بله، هنرمقدس تنها گروه نمایش ویژه بانوان است که اجرای عموم و فروش گیشه هم دارد. البته گروه‌های کوچکی هم هستند که اجرا‌های دو سه تایی و هیئت‌گونه دارند و اجراهایشان عمومی نیست، اما فروش گیشه ندارند. گروه هنر مقدس از اداره نمایش و وزارت ارشاد مجوز گرفته و چند سالی است که تلاش کرده است این اتفاق را جا بیندازد. ما همان ابتدا برای گرفتن مجوز ارشاد مشکلاتی داشتیم. وقتی آنها می‌خواستند به گروه ما مجوز بدهند بازدیدکننده خانم نداشتند و از آنجایی‌که ما نمی‌خواستیم آقایان نمایشمان را بازبینی کنند، چند سالی طول کشید تا توانستیم درخواستمان را به اجرا برسانیم و اداره نمایش با ما همکاری کند و بازبین خانم بفرستد.
تاکنون چند اجرا داشتید؟
در کل حدود ۵۵۰ اجرای نمایشی داشتیم، اما شش کار بسیار شاخص که اجرای عمومی داشتند هم در کارنامه گروهمان به ثبت رسیده است. لازم به ذکر است ۲۰ نمایش هم به شکل کاروان تئاتر یا به شکل تئاتر صحنه‌ای روی صحنه بردیم که فروش گیشه هم داشتند.
موضوع نمایش‌های گروه هنر مقدس در چه زمینه‌هایی است؟
موضوع نمایش‌ها همگی با محوریت «زن» شکل می‌گیرد. نقش زن در جهان هستی، در اجتماع و تأثیری که می‌تواند در جریان هستی بگذارد. ما از تاریخ ایران، اسلام و تاریخ جهان داستان‌هایی را از زنان مختلف انتخاب کردیم و روی آنها کار می‌کنیم و پیامی که داستان زندگی آنها می‌تواند برای ما داشته باشد را استخراج و به شکل مستند و اغلب در یک فضای رئال طراحی می‌کنیم و روی صحنه می‌بریم. داستان‌های ما همه مستند تاریخی است.
فکر می‌کنید اطلاق واژه مذهبی بر یک نوع خاص از نمایش درست باشد و اگر می‌توان چنین دسته‌بندی انجام داد چه شاخصه‌هایی برای این نوع تئاتر می‌توان در نظر گرفت؟
زمانی که صحبت‌ها و نظرات رهبری را در مورد هنر و هنر دینی شنیدم که فرمودند: «عزیزان توجه داشته باشید! هنری که امروز به نام «هنر اسلامی» و «هنر انقلابی» ارائه می‌شود، آبروی جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی است؛ لذا باید هم از لحاظ تکنیک و هم از لحاظ محتوا همواره در منتهای قوت باشد. ما امیدوار هستیم که آن اوج و جهش را بعد از چند سال به دست بیاوریم. باید محتوای هنر و قالب هنر، هر دو با هم و به موازات هم ترقی و پیشرفت داشته باشد. هنر اسلامی اساساً غیر از هنر مسلمانان است. این را من بار‌ها در صحبتهایم گفتهام. غالباً هنر مسلمانان با هنر اسلامی اشتباه می‌شود. خب، اگر مسلمانی یک آهنگ یا یک فیلم ساخت، آن آهنگ یا فیلم ساخته یک مسلمان است، اما لزوماً اسلامی نیست. هنر اسلامی آن چیزی است که در آن عنصر سازندهای از اندیشه اسلامی وجود داشته باشد. یعنی در قالب هنری آن نه فقط در محتوا، چیزی از اسلام و اندیشه اسلامی وجود داشته باشد. این می‌شود هنر اسلامی. بروید دنبال اینکه بتوانید سر رشته هنر اسلامی را پیدا کنید.» من هم با اتکا به این فرموده داستان‌هایم را می‌نویسم، نه اینکه صرفاً موضوعات مذهبی باشد. به طور مثال ما تئاتری داشتیم با موضوع آزادی خواهی آرایشگر دخترفرعون «صیانه» که یکتاپرست بود و در یکتاپرستی‌اش مقاومت کرد. در هر حال تلاش ما این است داستان‌هایی که مطرح و به نمایش می‌گذاریم راهگشا و راهنما باشد. امسال داستان‌هایمان بیشتر محوریتش در تقابل بین خانواده‌مداری و خانواده‌گریزی است. اینکه اگر یک زن خانواده‌گریز باشد چه اتفاقی برای خودش و خانواده‌اش پیش می‌آید و اگر خانواده‌مدار باشد چه تأثیری می‌تواند روی خانواده و آخرت خودش داشته باشد؟!
برای اجرای نمایش از چه سبک و شیوه‌ای استفاده کردید؟
اغلب اجرا‌هایی که روی صحنه داریم نمی‌گویم همه آنها، برخی از تئاتر‌ها ترکیب جدیدی از تئاتر و تعزیه به شکل مدرن است، اما امسال کارمان کاملاً سوررئال است.
یکی از کار‌های نمایشی‌تان که در ماه گذشته روی صحنه رفت نمایش «خلود» بود. خلود به چه معناست و چه نسبتی با محتوای نمایش دارد؟
خلود در قرآن به معنای جاودانگی است و ما در واقع زندگی پس از مرگ را به نمایش گذاشتیم که همین جاودانه شدن تحت تأثیر اعمال و نیات و زندگی دنیایی ماست. یعنی اینکه پس از مرگ وقتی ماجاودانه می‌شویم با چه خاطراتی و با چه اعمالی جاودانه می‌شویم. من همراه با بچه‌های گروه هنر مقدس در پروژه‌ای دیگر در گیر و دار موضوع قرآنی زندگی پس از مرگ بودم و توانستم از آیات و روایات و اسناد قرآنی برای زنانی که با هم به تقابل می‌نشینند استفاده کنم.
درباره روایت و داستان خلود برایمان صحبت کنید.
ما در نمایش خلود، مستندی از سه زن را روایت کردیم. یکی از زنان، زنان گروهک منافقین است که سیر زندگی، تصمیمات و انتخابات زندگی‌اش را تا پس از مرگش به نمایش گذاشتیم. اپیزود اول داستان فاجعه هفتم تیر، انفجار حزب جمهوری و شهدای هفتم تیر تا شکل‌گیری عملیات فروغ جاوید یا همان عملیات مرصاد را که زنان نقش زیادی در آن داشتند تصویرسازی می‌کند. اپیزود دوم داستان مادر شهیدعلیرضا حقیقت را روایت می‌کند؛ مادری که ابتدا راضی نبود فرزندش را راهی جبهه کند، اما بعد از دیدن خوابی تصمیمش را تغییر می‌دهد و فرزندش را رهسپار جبهه می‌کند و در نهایت فرزندش شهید می‌شود. ما در فضای سوررئال این مادر شهید را نشان می‌دهیم که در برزخ با ام‌وهب نصرانی که در عاشورا به شهادت رسیده هم خیمه است. این روایت را ما دریک فضای دراماتیک نشان داده‌ایم.
آیا مخاطب نمایش شما قشر خاصی هستند یا فکر می‌کنید ظرفیت جذب گسترده‌تری برای تماشای نمایش شما وجود دارد؟
ما تمام تلاش خود را کردیم تا برگ‌هایی از تاریخ ایران و جهان را به تصویر بکشیم که جذابیت‌های خاص خودش را برای مخاطب دارد، چراکه نشنیده‌ها قطعاً جذابیت دارند. مثل یک کتاب رمان می‌ماند تا چیزی را نشنیده و ندیده‌ای و برای اولین بار با آن روبه‌رو می‌شوی جذابیت دارد. از طرفی تمام تلاشمان را کردیم از جذابیت بصری مثل نور، صدا، طراحی گریم، طراحی لباس، حرکات پرفورمنس و تکنیک‌های بازیگری بهره ببریم و سعی کردیم از نیرو‌های حرفه‌ای استفاده کنیم.
برای ایفای نقش‌های نمایش از چه بازیگرانی استفاده شده است؟
بانوان هنرمندی با گروه هنر مقدس همکاری دارند. آموزش‌هایی توسط مدرسان بانو که در این زمینه متخصص و استاد بوده‌اند داده شده است و هر ساله این عزیزان هنرمند آموزش‌های جدید‌تر و به روز‌تری می‌بینند که همیشه هنر و کارشان جذابیت خودش را داشته باشد. از اعضای این گروه می‌توانم به خانم سیده ریحانه ذاکر که حدود ۱۱ سال است سابقه بازیگری در صحنه تئاتر را دارند و از اعضای اصلی گروه هنر مقدس هستند اشاره کنم. خانم محدثه رمضانی که در زمینه تئاتر بانوان سابقه‌دار هستند، خانم سارا قادری که پرفورمنس بودند و به عنوان بازیگر در خدمتش هستیم. همچنین خانم فاطمه زارع که بازیگر اصلی ما هستند. خانم فاطمه مرادی، خانم ریحانه افشار، ریحانه آب پیکر و صبا رضایی از همکاران من در گروه پرفورمنس هستند.
گویا بسیج هنرمندان کشور حمایت‌های خوبی نسبت به این نمایش داشته است.
بله، ما برای اجرایی کردن برنامه‌هایمان و تحقق اهداف گروه به خیلی از مراکز سر زدیم و پیگیری کردیم. بسیاری در حد وسع و اعتمادشان با گروه ما همکاری داشتند، اما با توجه به خلأ حمایت‌های مادی و معنوی در کشور از تئاتر اسلامی بانوان خوشبختانه در این دو سال اخیر با حمایت و همراهی بسیج هنرمندان کشور روبه‌رو شدیم که موجب دلگرمی و تلاش حرفه‌ای‌تر ما شد. قطعاً یک گروه به‌تن‌هایی توان جریان حیات‌بخشی ندارد مگر به‌همت جمعی. امیدواریم روزی تئاتر اسلامی دغدغه همه مؤثران و فعالان فرهنگ کشور قرار گیرد.
گاهی گلایه‌های زیادی از نبود نگاه حرفه‌ای به تئاتر اسلامی شنیده می‌شود؛ حمایت‌هایی که باید شامل گروه‌های تئاتر اسلامی شود، اما نمی‌شود. نظر شما در این باره چیست؟
ما فضای آموزشی مناسبی برای این موضوع و این مدل کار نداریم. ازجهت آموزش نویسندگی، آموزش بازیگری بیان، بدن و ... این فضا هنوز طراحی نشده است.
ما یک جامعه اسلامی هستیم و نیاز یک جامعه اسلامی است که هنر اسلامی داشته باشد ولی متأسفانه حتی همه کلاسهای دانشگاهی بازیگری و کلاسهای آزاد بازیگری ما مختلط است. تئاتر مقتضیات خاص خودش را دارد، برای همین بهتر است ما این هنر را هم بومی‌سازی کنیم مانند بسیاری از چیز‌هایی که آنها را بومی‌سازی کردیم. به نظرمان رسید برای تئاتر خوب است بانوان گروه خودشان را داشته باشند و مستقل و حرفه‌ای کار کنند، اما بسیاری از سالن‌ها این شرایط را ندارند و می‌گویند حتماً باید اتاق فرمان توسط آقا هدایت شود، این درحالی است که ما نورپرداز و مسئول صوت حرفه‌ای داریم که آموزش دیده‌اند و توانایی حضور در اتاق فرمان را دارند.
از طرفی مدیران و اساتید رشته تئاتر هنوز این قضیه را درک نکرده‌اند که چقدر ضرورت دارد و چقدر در شکوفایی هنر ایران می‌تواند تأثیرگذار باشد. من دوست دارم در این باره هنرمندان و مسئولان خارج از تعصب به آن نگاه و ضرورت این قضیه را درک کنند. چون تئاتر مقتضیات خودش را دارد. نیازمند آواز، بیان، حرکت و خیلی چیز‌های دیگر است. از این‌رو نمی‌شود تماشاگر مرد باشد و کادر نمایش مختلط باشد. ما شیعه هستیم اگر بخواهیم پای عهدمان بایستیم نمی‌توانیم این هنر را به این شکل غربی اجرا کنیم.
خواهشی که من در این رابطه دارم این است که با یک فکر بازتری به این قضیه نگاه شود. اینگونه تصور نشود که اگر ما می‌گوییم تئاتر ویژه بانوان داریم هنر را محصور می‌کنیم! اتفاقاً ما می‌خواهیم به هنر آزادی دهیم که هنر شکوفا‌تر شود. گروه‌های مختلف زیادی در سطح کشور و از شهر‌های مختلف با من تماس می‌گیرند و می‌گویند ما از سبک کار شما خوشمان آمد و از این گروه الگو گرفته و در شهر و شهرستان خودمان هم کار را آغاز کرده و گروه بانوان را تشکیل داده‌ایم. امیدوارم مطالعات هنری قوی داشته باشند و آن فضای دراماتیک را در هنر تئاتر دینی حفظ کنند و هنر دینی ان‌شاءالله گویاتر و حرفه‌ای‌تر شود.
احسنت ... 
