سلسله مباحث «جوان آنلاین» درباره چالش‌های پیش‌روی آثار عاشورایی در گفت‌وگو با «جهانگیر الماسی»

هنر عاشورايي به عشق و ايمان نياز دارد

الماسي بازیگر نام‌آشنای سینما و تلویزیون ...

علي خدايي بيجاري - «جهانگیر الماسی»، بازیگر نام آشنای سینما و تلویزیون ما است که در چند ساله اخیر به واسطه دغدغه های فرهنگی و هنری خود کمتر به دعوت های بازی گردن می نهد و بیشتر وقت خود را صرف کارگردانی و تهیه کنندگی می کند. وی چند وقتی است که فیلم سینمایی «رنج و سرمستی» را کلید زده است که این فیلم در میانه راه با بی مهری مسئولان فرهنگ و هنر در دولت دهم و دولت فعلی مواجه شده ست. رنج و سرمستی در ژانر دفاع مقدس کار شده که به گونه ای غیر مستقیم به واقعه عاشورا و نهضت عظیم حضرت ابی عبدالله ( ع ) می پردازد.

 به این واسطه احوالپرسی از کار نیمه تمام آقای الماسی را بهانه کرده و در خصوص ساخت سریال های عاشورایی و چالش های موجود در این حوزه  به گقت و گو پرداختیم که در ادامه تقدیم خواهد شد .


جناب الماسی در ابتدا بفرمایید که چرا گروه های سریال سازی ، و حتی فیلم سازان ما به ساخت و تولید آثار ارزشمندی در قالب کارهای حماسی عاشورایی اقبالی نشان نمی دهند ؟ 

من فکر می کنم این مسئله در حوزه فیلم‌سازی می تواند دو دلیل عمده داشته باشد. اول این است که دوستان به موضوع قیام امام حسین (ع) و چگونگی امتداد این قیام و مشارکت یاران و اصحاب امام حسین (ع)، همچنین تاثیرات شگرفی که قیام عاشورا روی زندگی جاری مسلمانان گذاشت آشنا نیستند و به تبع آن نمی توانند در این خصوص اثری تولید کنند، یا تکنولوژی و فناوری ساخت آثار سینمایی و تلویزیونی در اختیار ندارند که به ساخت آثاری در این ژانر اقبالی نشان نمی دهند.

اما به نظر من مهمترین دلیل این مسئله که فیلم سازان و سریال سازان ما به واسطه عدم آشنایی و عدم شناخت با درام عاشورایی و در مجموع درام مذهبی است که به سمت و سوی ساخت چنین کارهایی میل نمی کنند.

خب به نظر شما برای غلبه بر مشکلاتی که چوب لای چرخ تولیدات عاشورایی هستند ، باید چه تدبیری اندیشید و چه راهی را در پیش گرفت ؟

به نظر من اگر ایمان و اعتقاد فیلمسازان و سریال سازان ما، همچنین متولیانی که داعیه دار اداره کردن دنیای فرهنگ و هنر ما هستند، محکم باشد و اگر انگیزه تولیدات عاشورایی و تولیدات مذهبی تنها پول نباشد، یقینا ًاین ایمان و اعتقاد راهگشا خواهد شد و فرم و ساختار کار خودش جلوه می کند. چون همین ایمان و اعتقاد، بی شک شناخت و اشراف بر وقایع تاریخی چون واقعه عاشورا به همراه دارد. پس اولین شرط ایمان و اعتقادی است که انگیزه تولید را در پی داشته باشد. قدم دوم خرج زمان است.

به این مفهوم که اگر شما تصمیم گرفته اید به واقعه عاشورا بپردازید، باید وقت بگذارید و زمان خرج کنید. کار عجولانه بی فایده خواهد بود. باید با صرف زمان و با طمأنینه ، با نگاه عمیق به کار عاشورایی پرداخته شود . باید برای ژانرعاشورایی  که به جرات می توان گفت  در دنیای اسلام و در بین مسلمانان، خوشبختانه متعلق به ما ایرانیان است ، زیر ساخت های مناسبی پی ریزی شود. باید چند سال سختی کشید تا مطمئن شویم در آینده فیلمسازان و سریال سازان جوان ما لنگ ملزومات ساخت آثار عاشورایی نخواهند بود. البته با این پیش فرض که مسئولان ما به این نقطه رسیده باشند که ساخت آثار عاشورایی را در عمل در اولویت قرار دهند.

برای تولید مقتدرانه کارهای عاشورایی شرط اول چیست ؟

«شرط اول قدم آنست که مجنون باشی.» شرط اول جنون و عاشقی است. عشق به این دستگاه و صاحب اصلی این دستگاه عاشورایی . من یادم است که در سال 59 یا 60 از طرف تلویزیون رفته بودم تبریز که چند نمایش را ببینم . یکی از نمایش ها عنوانش« ارجعی الی ربک» بود که از اصفهان شرکت کرده بود . چون بچه های این نمایش مومن به حرفی بودند که می زدند و به چیزی که روی صحنه می گفتند اعتقاد داشتند ، نمایش آنها جذاب ترین نمایش در بین تمام نمایش های شرکت کننده شده بود.

این نمایش باقدرت عجیبی تماشاچی را جذب می کرد . اما سال بعد در یک شهرستان دیگر یک نمایش عظیم و پرهزینه را دیدیم . تعداد افراد شرکت کننده 30 هزار نفر بود. چیزی مانند نمایش هایی که در جبهه ها ودرقالب راهیان نور اجرا می کنند ، بود. در این نمایش انگیزۀ اصلی منیت و من گرایی بود .آنقدر که منیت و منم منم در کار خود نمایی می کرد ، پیام نمایش در این منیت گم می شد . بنابراین برای کاری که قرار است برای امام حسین (ع) انجام شود باید عاشقانه پیش رفت . به قول معروف « شرط اول قدم آنست که مجنون باشی » از این رو کسی که می خواهد برای امام حسین (ع) کار نمایشی کند ، نباید خودش را به حساب بیاورد.

نباید منیت داشته باشد و این منیت را به کار منتقل کند. اول از همه کننده کارعاشورایی باید از خودش بگذرد و در مقابل این دستگاه عظیم اظهار وجود نکند . وقتی سازنده کار عاشورای به اینجا برسد، به عشق و جنون رسیده . دیگر همه چیز حل است . شیوه ساخت قد و قامت کار خودش جلوه می کند. چون بی شک هر کاری که در مورد این امام نازنین ساخته می شود ، خودشان صاحب کارند . خودشان کار را می گردانند و راه و خط سیر ساخت آثار را به سازندگان نشان می دهند . شک نکنید که اگر در کار عاشورایی منیت باشد ، کار پس می زند و مخاطب را فراری می دهد .

با این اوصاف شما وضعیت و شرایط فعلی تلویزیون را برای ساخت آثار عاشورایی ، چگونه ارزیابی می کنید ؟

 وضعیت فعلی وضعیت خوبی نیست . چون هیچ زمانبندی و برنامه ریزی قابل قبولی در حد حداقل ها هم برای تولید اینگونه آثار فراهم نیست . برای همین شما می بینید که دوستان سریال ساز ما و مسئولان تلویزیون 20 روز مانده به محرم همدیگر را ملاقات می کنند و یک باره تصمیمیم می گیرند برای عاشورا که 20 روز دیگر فرا میرسد ، سریال یا تله فیلم بسازند. خب نتیجه این کار معلوم است.

حتی اگر گروهی بهترین و مجهزترین امکانات را در اختیار داشته باشد ، باز نمی تواند کار قابل قبولی در مدت 20 روز ارائه کند. نهایت کار 20 روزه ، آثاری هستند که شما و ما همه دیده ایم . کارهایی که نه تنها انتقاد کارشناسان هنرهای نمایشی را بر می انگیزید بلکه سبب اعتراض مردم و مخاطب عام هم می شود . مخاطبی که هیچ گونه شناختی در خصوص تولید فیلم و سریال ندارد و صرفا ًبرای جنبه داستان پردازی و سرگرمی یک اثر پای تلویزیون می نشیند. کاملا واضح است که دوستانی که کار 20 روزه انجام می دهند برای رفع تکلیف و انجام کاری است که پول و پله ای در آن باشد . فیلم سازی و سریال سازی عاشورایی که تنها ضبط دست و پا شکسته سکانس ها و پلان ها نیست.

این کار به واسطه عقبه فکری و اعتقادی و ایدئولوژیک یک ملت و یک نهضت بزرگ صورت می گیرد . بنابر این چنین کارهایی نمی توانند مخاطب خود را جذب کنند و در همان قسمت اول یا دقایق ابتدایی ، مخاطب عیار کار را می فهمد و آن را پس میزند. آنهم درچنین زمانه ای که ماهواره و اینترنت و دنیای مجازی ابعاد سرگرم کننده و تفریحی به مراتب بهتر و وسیع تری دارند و هم اطلاعات بیشتر و دقیق تری به مخاطبان خود می دهند . از این رو کسی حاضر نمی شود که وقت خود را صرف کاری کند که سر و ته ندارد . مخاطب امروز با مخاطب دهه های 60 و 70 فرق می کند. و برای همین فرق است که باید کارهای شسته رفته تری به آنها ارائه کرد .

برخی از سازندگان فیلم و سریال عقیده دارند حماسه عاشورا قابلیت چند بار ساخته شدن را ندارند و ازبار دراماتیکی لازم برخوردار نیستند. شما چه جوابی برای این نوع نگاه غلط دارید ؟ 

( با خنده) اول باید این افراد بگویند که درام یعنی چه؟ موقعیت دراماتیک یعنی چه ؟ شما حضرت زینب سلام الله علیهارا در بگیرید با تمام مصائبی که متحمل شده اند. چه بار دراماتیکی زیبا تری می توان در عالم فیلم  وسریال پیدار کرد ؟ یا خود حضرت ابا عبدالله (ع) و داستان اصابت تیرسه شعبه به گلوی مبارک طفل شش ماهۀ ایشان ، قصه جانگداز حضرت ابالفضل (ع) و ده ها و صدها حکایت و داستان دیگری که انگار برای فیلم شدن به وقوع پیوسته اند.

یا قصه های پیرامون و خارج از کربلای حماسه عاشورا مثل حکایت بی بی شهربانو که به روایتی در کربلا حضور نداشته اند ودر زمان درگیری اشقیاء با اولیاء با اسب در راه بازگشت به ایران بوده اند . این بهانه ها از بی سوادی چنین کسانی نشأت می گیرد . بهانه هایی که این افراد می خواهند حجاب جهالت و بی سوادی خود کنند . بنابراین چنین اظهار نظرهایی بی پایه و اساس است و نباید اصلاً آنها را به حساب آورد .

اگر روزی قرار شود خود شما داستان حضرت امام حسین (ع) و حماسه عاشورا به تصویر بکشید ، از کدام بخش این واقعه جانسوز به داستان ورود می کنید و نحوه چینش داستان تان چگونه خواهد بود؟

من اگر قرار باشد فیلم یا سریالی از واقع عاشورا کار کنم ، داستان بی بی شهربانو را نتخاب می کنم و داستان این بانو را دروازه ورود به واقعه عظیم عاشورا خواهم کرد. یعنی از جایی که یک بانوی سوار کار، سوار بر اسب می تازد که به ایران برسد و از صحت و سقم بودن خبر جنگ باخبر شود. اینجا بهترین موقعیت است که واقعه عاشورا را در قالب شنیده هایی که بی بی شهربانو از اخبار داشته است ، حکایت کنم .

یعنی داستان شما حول این خط محور پیش خواهد رفت ؟

نخیر . اشتباه نشود. این ظرفیت نمایشی و بار دراماتیکی ابتدایی این واقعه است . بقیه داستان ظرفیت های بسیار عظیمی دراماتیکی دارد. مثلا شب تاسوعا و اتمام حجتی که آقا اباعبدالله (ع ) با یارانشان دارند. هر کدام از اینها خوراک چندین و چند سریال است . تازه در کنار این ها ، داستان جناب « حُر » و حریت و آزادگی این آدم ، به تنهایی داستانی عجیب ، با بار دراماتیک فوق العاده است . این ها همه اش درام است . این دوستان ما مگر چه چیزی بیشتر ا ز این می خواهند برای خلق یک قصه خوب ؟ به نظر من داستان حضرت اباعبدالله (ع ) دراماتیک تر از داستان حضرت یوسف (ع ) است . 

برای پویایی در تولید کارهای عاشورایی چه باید کرد؟

آنچه که مسلم است ، این است که چنین کارهایی بصورت انفرادی و با همت یک گروه نمیتوانند اقبالی برای موفقیت کسب کنند. این کار باید با کمک متولیانی چون وزارت ارشاد ، سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه هنری فعال شود. اولیم مشکل برای کارهای عاشورایی بحث بودجه است . چون کار تاریخی و تبع کار عاشورایی در بیابان ساخت می شود . برای همین باید بازیگران در بیابان اسکان داده شوندو به خورد و خوراک و بهداشت و دوا دکترشان رسیدگی شود . ضمن آنکه باید در بیابان دکور و صحنه دایر کرد.

لباس و شمشیر و ادوات جنگ آن زمان را ساخت و حاضر کرد . بحث گریم سنگین و رفت و آمد بازیگران به شهر و مواردی از این دست همگی هزینه بر است و با تخصیص بودجه کافی و وافی نمی توان کار شسته رفته ای از آب در آورد . بنابر این هر مسئولی که پر طاووس کار های عاشورایی را می خواهد ، باید جور هندوستان بودجه اش را بکشد ، تا شاهد خلق آثاری ارزشمند در این زمینه باشیم .

جناب الماسی از این بحث که بگذریم ، می خواهم سوال کنم که روند ساخت فیلم سینمایی رنج و سرمستی به کجا رسید؟

شما باید این سوال را از سیستم بیمار فرهنگی ما بپرسید. اما برای اطلاع شما می گویم که مونتاژ رنج و سر مستی با تمام مصائب و مشکلات و خلف وعده مسئولان تمام شده و در حال حاضر منتظریم که برای موسیقی و صدا گذاری کار قرار داد ببندیم .