تا شب عيد و فرا رسيدن موعد ديد و بازديدهاي هر ساله زمان زيادي باقي نمانده، بعضي از مردم كه حريف گراني آجيل شب عيد امسال نشدهاند حرف از تحريم و نخريدن ميزنند، مسئولان فروش و اتحاديه ميگويند قيمتها متعادلتر شده و همه ميتوانند هرچقدر كه ميخواهند چه از نمايشگاه و چه از فروشگاه پسته درجه يك ۳۰ هزار توماني تهيه كنند، بازرسان هم دم از پيگيري و نظارتهاي بيوقفه ميزنند و اما تمام اين حرفها باز هم با فروشگاهها و نمايشگاههاي غرق در مشتري و صفهاي طولاني و آجيل بيكيفيت و كهنه و شكايتها و اعتراضاتي كه به جايي نميرسد، همخواني ندارد...!
شايد آن روزهايي كه قيمت دلار، سكه و طلا بيوقفه در حال صعود بود و نگراني خيليها سرمايهگذاريهايي از اين دست بود، هيچ كس فكر نميكرد روزي از راه برسد كه اين نگرانيها از گراني طلا به پسته برسد و دغدغه خيليها بعد از تهيه طلا، دلار، اتومبيل و خانه به پسته و آجيل هم سرايت كند. اتفاقي كه رخ دادن آن در روزها و هفتههاي گذشته نگرانيهاي زيادي را به دنبال داشت و صداي اعتراض بسياري را بلند كرد. اين گراني باور نكردني پسته و آجيل درست مصادف شده بود با روزهاي پاياني سال و يكي از ايام بورس خريد آجيل و خشكبار. هرچند به گفته برخي مسئولان اين بحران در ظاهر و با اتخاذ تصميمات و تفاهمنامههايي مرتفع شد اما گشت كوتاهي در بازار و نشستن پاي صحبتهاي مردمي كه اين روزها دربهدر در جستوجوي اين طلاي سبز ۳۰ هزار توماني هستند به خوبي گوياي اين است كه تا چه اندازه اين تصميمات در كنترل بازار آجيل و خشكبارشب عيد مؤثر بوده است !
از سهميهبندي بنزين تا سهميهبندي پسته مطابق معمول يكي از نمايشگاههاي بهارهاي كه زودتر از ساير نمايشگاهها آغاز به كار كرد و اتفاقاً متقاضيان زيادي هم داشت، نمايشگاه بهاره مصلي بود. در حالي كه به ظاهر امسال غرفهها بر اساس نوع مواد و لوازمي كه عرضه ميشدند، چيدمان شده بود اما با اين وجود غرفهها و پيدا كردن مايحتاج مورد نظر به شدت سخت و گيجكننده بود. در غرفههاي بيروني صفهاي طويلي ديده ميشد. اما نكته جالب اينكه غرفههايي كه مخصوص عرضه پسته ۳۰ هزار توماني بود برخلاف غرفههاي مجاور تا نزديكيهاي ساعت ۱۱ صبح هم هنوز آغاز به كار نكرده بود در حالي كه صف طولاني مقابل آن تشكيل شده بود. توضيح مسئولانش هم اين بود كه هنوز بارشان نرسيده است.
خانم ميانسالي كه اواسط اين صف ايستاده، ميگويد: «ديروز نزديك به يك ساعت درصف ايستادم. وقتي هم كه شروع به توزيع پستهها كردند هرج و مرج زيادي ايجاد شد كه باعث شد پستهها به ترتيب صف عرضه نشود. اما از همه بدتر اين بود كه پستهها را سهميهبندي كرده بودند. ميگفتند به هر نفر بيشتر از يك كيلو از اين پستههاي ۳۰ هزار توماني نميفروشند و اين موضوع باعث شده بود خانوادههاي زيادي ساعتها در صف منتظر بمانند. من هم براي همين دوباره آمدهام. چون واقعا يك كيلو پسته براي شب عيد خيلي كم است و اعتراض مردم هم فايدهاي نداشت.»
غرفههاي آجيل فروشيهاي داخل سالن هم وضعي مشابه غرفههاي بيروني داشتند، انواع و اقسام آجيلها در اين غرفهها موجود بود اما نكته قابل توجه اينكه قيمتهاي درج شده روي آجيلهاي چهارمغز و پسته از ۴۵هزار تومان شروع ميشد. پستهها هم بر اساس نوع و خام يا بوداده بودن از ۴۰ هزار تومان تا ۶۰ هزار تومان هم موجود بود و جالبتر اينكه تمام اين پستهها باز و در معرض ديد قرار داشتند اما زماني كه از فروشندگان سراغ پستههاي ۳۰ هزار توماني را ميگرفتيم از پشت غرفهها و در بسته بنديهاي محكم، بستههاي يك كيلويي پسته ۳۰ هزار توماني را ارائه ميدادند و در اكثر غرفهها هم اجازه نميدادند اين بستهها را باز كنيم و مرغوبيت پستهها را از نزديك ببينيم و جالب اينكه در جواب تمام اين موارد فقط ميگفتند كه «دستور اتحاديه است!»
مرد نسبتاً مسني كه خود را ساكن تهران معرفي ميكند درحالي كه كيسه پلاستيكي حاوي پسته را باز كرده و با دست به پستههاي پوچ و بيكيفيت اشاره ميكند در گفتوگو با ما ميگويد:«به ما گفتند اينها پسته درجه يك و با كيفيت است كه به قيمت ۳۰ هزار تومان عرضه ميشود اما نه تنها به شدت بيكيفيت است كه اصلاً بوي نم زدگي ميدهد. راست و دروغش را نميدانم اما بعضيها ميگويند كه اينها همان پستههاي احتكار شدهاي هستند كه ميخواهند ظرف اين چند روز در بازار پخششان كنند.»
حق با اين شهروند بود چرا كه با امتحان كردن يكي از پستهها به خوبي طعم نم زدگي و كهنه بودن پستهها احساس ميشد. او از قيمت بالاي آجيل هم گلايه ميكند و ميگويد:«اين گراني فقط براي پسته نيست. فندق در همين نمايشگاهها كيلويي ۴۰ هزار تومان فروخته ميشود و بادام هندي كيلويي ۵۵ هزار تومان. يعني براي يك كيلو آجيل مخلوط نزديك ۹۰ هزار تومان بايد هزينه كرد. واقعاً به نظر من اين نمايشگاهها هيچ فرقي با مغازههاي بيرون ندارند به جز ازدحام جمعيت و شلوغي بيش از حد.»
اما ظاهراً اين تصميم نه تنها وضعيت آشفته خريد پسته شب عيد را سروسامان نداد كه حتي مشكلات بيشتري را هم ايجاد كرد. عرضه پسته ۳۰ هزار توماني در نمايشگاه، پاي دلالان را هم به اين بساط كشاند. بعد از آنكه قيمت پسته به يكباره گران شد، خبرهايي مبني بر اين رسيد كه پستههاي احتكار شده و انبارهاي آن كشف شده و اين پسته وارد بازار ميشود و قيمتها را ميشكند ولي اين امر رخ نداد و اين پسته فقط در نمايشگاههاي بهاره عرضه شد در نتيجه مردم براي دريافت اين پسته صفهاي طويل كشيدند تا پسته را به قيمت ۳۰ هزار تومان خريداري كنند و نكته جالب اينكه در اين ميان برخي افراد سودجو بعد از خريد اين پستهها دوباره به انتهاي صف رفته و تقاضاي پسته دولتي ميكردند. عدهاي دلال هم اقدام به خريد پسته از داخل نمايشگاه ميكردند و بعداً آنها را با قيمت بالاتر در بيرون از نمايشگاه ميفروختند. تمامي اينها در حالي است كه قيمت پسته همچنان در مغازهها بالاست و بر خلاف گفتهها اين پسته در مغازهها با قيمت ۳۰ هزار تومان هنوز عرضه نشده است.
سرچشمه گرانفروشي از كجاست؟ امسال بدون اغراق گرانترين سال براي خريد آجيل و خشكبار بود. گذشته از آن كه پسته به دلايل مختلفي از جمله گران شدن ارز، با قيمت سرسام آوري بالا رفت، ساير خشكبارها هم روز به روز گرانتر شدند. اين مشكلات تنها مختص نمايشگاهها نبود و در مغازههاي سطح شهر هم تفاوتهاي قيمت فاحشي ديده ميشد. به طور گذري نگاهي به قيمتهاي خشكبار يكي از آجيل فروشيهاي معروف تهران حوالي پل پارك وي، انداختيم. قيمتهايي كه حتي باوركردن آنها مشكل بود چه برسد به خريد كردن !
مغز گردو هر كيلوگرم ۴۵ تا ۶۰هزار تومان، پسته هر كيلوگرم از ۵۰ تا ۷۵هزار تومان، انجير خشك هر كيلوگرم از ۳۸ تا ۵۰ هزار تومان، توت خشك از ۳۰ تا ۴۶ هزار تومان، بادام پوستكاغذي هر كيلوگرم ۳۴هزار تومان، فندوق هر كيلو از ۳۸ تا ۶۹هزار تومان، مغز بادام هر كيلوگرم از ۴۰ تا ۶۵ هزار تومان، نخودچي سفيد هر كيلو ۱۵ هزار و ۵۰۰ تومان، مويز بدون هسته هر كيلو ۲۵هزار تومان و آجيل مخلوط شيرين و چهار مغز و آجيل مخصوص شاهانه هم به ترتيب كيلويي ۵۵ و۶۰ و ۸۵ هزار تومان عرضه ميشد. هرچند اكثر شهروندان و مردمي كه چه از اين نمايشگاهها و چه از فروشگاههاي سطح شهر خريد ميكنند نسبت به قيمتهاي بالا معترض هستند و معتقدند كه اين قيمتها تصويب شده نيست اما فروشندگان هم توضيحات و شايد هم توجيهات خاص خودشان را دارند. فروشنده اين مغازه هم در توضيح اين افزايش قيمت ناگهاني و البته نجومي آجيل و خشكبار، گران شدن مواد اوليه و مايحتاج كشاورزان را عنوان ميكند. او در پاسخ به اين سؤال كه پسته درجه يك مرغوب اكبري در شهر رفسنجان به قيمت ۳۰ هزار تومان عرضه ميشود و چرا بايد تا تهران تا اين حد تفاوت داشته باشد تنها به هزينه باربري و درصد سود و اجارههاي بالا اشاره ميكند و ميگويد:«نميدانم چرا تا هرچيزي گران ميشود، همه فكر ميكنند تقصير فروشندههاست، در حالي كه ما هم بايد اين محصول را به همين قيمت بالا تهيه كنيم و دست آخر چيزي هم براي خودمان باقي بماند. بايد ريشه اصلي گراني را پيدا كرد وگرنه ما براي تهيه اين محصولات و خريدهايمان فاكتور داريم و به همه مشتريها هم فاكتور ميدهيم تا بدانند علت گراني مغازه ما يا مغازه فلاني نيست.»
بازار سياه براي طلاي سبز اگرچه عدهاي بالا بودن قيمت ارز را دليلي براي گراني پستهها ميدانند اما برخي هم معتقدند كه افتادن بازار به دست سودجويان دليل اصلي اين گراني و احتكار است. همانطور كه قائم مقام اتحاديه تعاونيهاي توليدكننده پسته كشور گفته ۶۰ هزار تن پسته مازاد در كشور وجود دارد و بازار پسته دست سودجويان افتاده و صادرات آن ارتباطي با مصرف داخلي ندارد.
محمود صادقي دراين باره گفته بود پستهاي كه صادر ميشود با آنچه در داخل مصرف ميشود متفاوت بوده و سايز و كيفيت آن به مراتب از انواع مصرف داخلي متفاوتتر است. مصرف سالانه پسته كشور ۱۵ هزار تن است، اما با وجود افزايش قيمتها، امكان دارد اين ميزان مصرف نسبت به گذشته كمتر شود و در حال حاضر ۱۸۰ هزار تن پسته در كشور توليد ميشود كه بيش از ۱۲۰ هزار تن آن به ديگر كشورها صادر ميشود. به گفته صادقي، نزديك به ۶۰ هزار تن پسته مازاد در كشور وجود دارد و در بهترين حالت ۲۰ هزار تن پسته در كشور مصرف ميشود و با اين وجود به هيچ وجه كمبود پسته نخواهيم داشت. پستهاي كه دست كشاورز است، با اين قيمتها در بازار ارائه نميشود و نيز در اين راستا تعاونيهاي سراسر كشور تلاش كردند تا فاصله توليد تا مصرف در حد تعادل قرار گيرد اما برخي افراد با توجه به نيازهاي ارزي كه دارند، به صادرات روي آوردند تا بتوانند ارز وارداتي خود را براي ديگر كالاها تأمين كنند. در واقع ميتوان گفت رفتار صادركنندگان در خصوص پسته تغيير نكرده، چراكه نوع پسته صادراتي با مصرف داخلي متفاوت است و اين افزايش قيمتها مربوط به دلالان و سودجويان است. با توجه به نوسانات ارزي، برخي سوداگران از بازار پسته سوءاستفاده ميكنند در صورتي كه با توجه به حجم توليد، ميزان مصرف داخلي و صادرات، عملاً مشكل كمبود پسته در كشور وجود ندارد و حتي در برخي موارد، پسته در انبار ميماند و براي سال بعد استفاده ميشود.
تفاهمنامهاي كه حريف بازار نشد هرچند كه رئيس اتحاديه خشكبار و آجيل فروش تهران معتقد است، انعقاد تفاهمنامه توزيع پسته با قيمت مصوب باعث كاهش قيمت آن خواهد شد اما با گذشت چند روز از اين طرح همچنان شواهد گوياي پا برجا ماندن قيمتهاي نجومي است.
مصطفي احمدي رئيس اتحاديه خشكبار و آجيل فروش تهران درباره معضلهايي كه در تهيه آجيل و خشكبار نوروزي وجود دارد و نظارتهايي كه دراين زمينه صورت ميگيرد درگفت وگو با ما ميگويد: «امسال چيزي نزديك به ۱۸۰ هزار تن پسته توليد شد كه نزديك به ۸۰ الي ۸۵ درصد از اين مقدار صادر ميشود. اين ميزان صادرات موجب شد كه در واقع قيمت داخلي را نيز قيمت پستههاي صادراتي تعيين كند. ضمن اينكه امسال با توجه به افزايش هزينهها در زمينههاي مختلف، هزينههاي جانبي كشاورزان نيز افزايش چشمگيري يافت. تا پيش از اين قيمت انواع پسته ما در بازارهاي جهاني بين ۸ تا ۱۸ دلار بود اما با وجود نوسانات ارزي كه اتفاق افتاد و در يك برهه نرخ دلار به ۳۵۰۰ تا ۳۷۰۰ هزار تومان هم رسيد، نرخ پسته هم در مبادلات صادراتي افزايش يافت كه در نتيجه اين افزايش قيمت به بازار داخلي هم كشيده شد. با نوسان شديدي كه در برج ۱۱ اتفاق افتاد و دلار به مرز ۴ هزار تومان هم رسيد به يكباره قيمت پسته به اين شدت افزايش يافت و مشكلاتي را ايجاد كرد.»
او درادامه از انعقاد تفاهمنامهاي براي كنترل قيمت پسته خبر ميدهد و ميگويد:«بعد از اين اتفاقات هم تفاهمنامهاي بين انجمن پسته ايران، اتحاديه صادركنندگان خشكبار، سازمان صنعت، معدن و تجارت و اتحاديه خشكبار و آجيل فروش در تاريخ ۲۶/۱۱ /۹۱منعقد شد كه بر اساس آن مبناي يك نوع پسته خوب ومرغوب با قيمت ۳۰ هزار تومان تعيين شد كه در بازار مصرف داخلي توزيع شد. اين نرخگذاري انجام شد كه بر مبناي آن پسته خام درجه يك فندقي با قيمت مصوب ۳۰ هزار تومان بين متقاضيان در نمايشگاهها و واحدهاي فروش توزيع ميشود. اين طرح ابتدا در نمايشگاه مصلي و بعد در سطح شهر اجرايي شد. چون اتحاديه توزيعكننده است، ساير واحدها هم در سطح شهر از اين پسته تنظيم بازار تهيه و توزيع كردند. در ادامه اين موضوع تفاهمنامه ديگري امضا شد با ساير نهادها كه پسته خام با قيمت ۳۰ هزار تومان و فراوري شده با قيمت ۳۵ هزار تومان توزيع ميشود و اقلام ديگر هم با قيمت زير ۴۰ هزار تومان در نمايشگاهها توزيع ميشوند. اين قيمت هم به اين دليل است كه مردم بتوانند حق انتخاب داشته باشند و اگر كسي بخواهد پسته با كيفيتتري با پرداخت هزينه بيشتر تهيه كند، بتواند اين كار را انجام دهد.»
او در پاسخ به گلايهها و اعتراضاتي كه نسبت به تخلفات برخي غرفههاي فروش آجيل و خشكبار در نمايشگاه وجود دارد و مردم به شدت نسبت بهآنها معترض هستند، نظر كاملاً متفاوتي دارد و ميگويد: «به نظر من در نمايشگاههايي كه تا كنون برگزار شده در زمينه تهيه آجيل و پسته و خشكبار رضايت نسبي وجود دارد. در سطح شهر هم اعضاي اتحاديه ما موظف هستند مراجعه و اين پسته ۳۰ هزار توماني را تهيه و توزيع كنند. علاوه بر آن هم فقط ميتوانند با ارائه فاكتور معتبر خريد ساير محصولات را با قيمت بيشتر ارائه كنند. گذشته از اين طبق محاسبه ما واحدهاي فروش و اعضا ميتوانند به قيمت فاكتور ۱۰ درصد بابت هزينه فراوري محصول و۱۰ درصد بابت سود خودشان اضافه كنند كه اتفاقاً اعضاي ما تقبل كردند كه ۱۰ درصد سود را هم از كل مبلغ كسر كنند تا باز هم آجيل و پسته با قيمت ارزانتري به دست مشتري برسد كه خوشبختانه از بعد از انعقاد اين تفاهمنامهها شاهد افت قيمت پسته و خشكبار در سطح شهر هستيم. ضمن اينكه استقبال مردم هم از اين پسته توزيع شده ۳۰ هزار توماني به شدت چشمگير و خوب بود.» درميان آشفته بازار تهيه آجيل و پسته شب عيد، رسيدن خبراحتكار ۴ هزار و ۵۰۰ تن پسته شوك جديدي به اين بازار وارد كرد. شوكي كه هرچند قرار بود باعث كاهش قيمتها و توزيع اين پستهها در بازار شود اما نه تنها اين اتفاق نيفتاد كه همان طور كه در قسمت قبلي گزارش به آن اشاره شد، نابسامانيهاي جديد را نيز ايجاد كرد. البته مسئولان اين امر معتقدند كه نظارتها به صورت مستمر تداوم دارد و اجازه هيچگونه تخلفي به واحد فروشي داده نميشود.
مردم شكايت كنند، رسيدگي ميكنيم عليرضا موسوي معاون نظارت و بازرسي سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران در گفتوگو با ما درباره نظارتهاي صورت گرفته در اين مورد ميگويد: «با توجه به عرضه گسترده پسته و آجيل در نمايشگاهها در چند روز اخير وضعيت به مراتب بهتر از گذشته است و اين روال كماكان ادامه دارد و اين عرضه باعث كاهش چشمگير قيمتها نيز شده است. تا كنون ۳۵۰واحد صنفي در حوزه آجيل و خشكبار هم با توجه به فراخوان اعلام شده نسبت به تهيه پسته ۳۰ هزار توماني اقدام كردهاند كه اين موضوع هم باعث افزايش نظارت بر اين واحدها شده است. در حال حاضر هم آجيل ۳۰ هزار توماني به وفور در نمايشگاههاي بهاره موجود است و چنانچه اين آجيل فراوري شده باشد قيمت آن به ۳۵ هزار تومان هم ميرسد.»
موسوي درباره عملكرد و قيمتهاي دلبخواهي آجيل و خشكبار در برخي فروشگاهها و آجيل فروشيها در سطح شهر ميگويد: «ما با توجه به اسناد و مدارك و كيفيت و درجه بندي پستههاي عرضه شده قيمتها را كنترل ميكنيم. ممكن است اين موضوع كه قيمت پسته و آجيل مثلاً در يك آجيل فروشي در شمال شهر چند برابر آجيل فروشي در مركز شهر باشد، دلايل مختلفي از جمله كيفيت وقيمت بالاي خريد باشد اما من از همين جا از تمام شهروندان درخواست ميكنم اگر قيمت غير متعارفي در اين خصوص ملاحظه كرده و احساس كردند، واحدي در حال تخلف و گرانفروشي است با شماره ۱۲۴ تماس حاصل نمايند و واحد مذبور را به ما معرفي كنند تا بازرسان ما در اولين فرصت در محل حاضر شوند و موضوع را بررسي كنند. اگر بر اساس فاكتور معتبر و ملاكهاي سنجش كيفيت مشخص شود كه قيمت نامتعارف است تذكرات لازم داده ميشود و در صورت اصلاح نشدن برخورد قانوني صورت ميگيرد. بازرسان ما با توجه به فاكتورها و ميانگين قيمت پسته به راحتي ميتوانند نرخ واقعي را محاسبه كنند و تخلف صورت گرفته را تأييد يا تكذيب كرده و مطابق آن اعمال قانون كنند.» يكي از تأكيدات مهم بسياري از مسئولان دراين ايام گزارش تخلفات از سوي مردم به واحدهاي مربوطه است اما خود اين موضوع جاي سؤال دارد كه به راستي بعد از اطلاع از سوي مردم تا چه اندازه با جديت با تخلفات صورت گرفته برخورد ميشود؟
معاون نظارت و بازرسي سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران درباره ميزان شكايتهاي صورت گرفته از سوي مردم ونحوه رسيدگي به آنها نيز عنوان ميكند: «با توجه به اينكه الان در ايام خاصي به سر ميبريم و اين روزها پيك خريد عموم مردم است طبيعي است كه تعداد شكايتها در اين روزها نيز افزايش يافته است. در نمايشگاههاي بهاره چون قيمتها كنترل شده است و بازرسان حضور دائمي دارند تخلفات به مراتب كمتر است و بازرسان حاضر در نمايشگاه اجازه تخلف را به واحدهاي مستقر در نمايشگاه نميدهند. به همين دليل تعداد شكايات نيز در نمايشگاهها كمتر است و تا به امروز نزديك به ۱۰ مورد شكايت نسبت به تخلف و گرانفروشي آجيل فروشان در نمايشگاهها گزارش شده بود كه با آنها برخورد شد. در سطح شهر هم طي دو روز گذشته نزديك به ۵۰۰ تماس تلفني در خصوص شكايت از آجيل فروشان و خشكبار فروشان داشتيم كه حدود ۵۰ مورد آن تخلف بود كه به شدت با اين موارد برخورد شد. الان هم در حال بررسي پسته عرضه شده در بازار هستيم تا ببينيم در مورد توزيع اين نوع پسته و آجيل هم مشكلي وجود نداشته باشد. ضمن اينكه بايد توجه داشته باشيم به گونهاي عمل شود كه واحد صنفي هم متضرر نشود، ما فاكتورها و ملاكهاي خريد را بررسي ميكنيم و با درصد مشخصي سود بايد اين كالاها عرضه شوند و به غير از اين اگر موردي گزارش شود تخلف محسوب ميشود. حتي ما در اين خصوص تمام عمده فروشان بازار را هم زير نظر داريم تا فاكتورهايي كه قرار است براي فروشندگان و واحدهاي صنفي صادر شود، معتبر و قابل استناد باشد. ما تمام سعي خودمان را در نظارت كردهايم و اميدواريم گزارش تخلفات به حداقل برسد. موسوي در پايان از مردم و شهروندان درخواست ميكند براي جلوگيري از تخلفات و گرانفروشي حتماً از واحدهايي خريد كنند كه فاكتور معتبر صادر ميكنند و روي اجناس درج قيمت داشته باشند. او ميگويد: «اگر جايي تخلفي را مشاهده كردند سريعاً با شماره ۱۲۴ تماس بگيرند تا بازرسان ما بلافاصله به محل مراجعه كنند و اجازه هيچ گونه تخلفي داده نشود؛ چراكه در اين زمينه خود مردم بايد با همكاري لازم بلافاصله موارد را به ما گزارش دهند تا جلوي تخلفات گرفته شود.»