جوان آنلاین: فقط چند ثانیه بین سلامت و معلولیت فاصله است! معلولیت میتواند برای هر یک از ما اتفاق بیفتد و به واسطه یک حادثه در کوتاهترین زمان ممکن از دنیای سلامت به دنیای معلولیت وارد شویم آن هم در شرایطی که در کشور ما تقریباً هیچ چیزی برای جامعه معلولان مهیا نیست! از خیابانها و معابر گرفته تا سرویس حمل و نقل شهری و حتی بیمارستانها و مراکز تخصصی معلولان. به گونهای که در تمام کشور فقط یک بیمارستان تخصصی معلولان وجود دارد؛ یک بیمارستان ۸۰ تختخوابی!
سوم ماه دسامبر، مصادف با ۱۲ آذرماه هرسال بهعنوان روز جهانی معلولین نامگذاری شده تا بهانهای باشد برای اینکه جامعه با معلولیت و مشکلات این قشر بیشتر آشنا شده فضای مناسبتری را برای زندگی آنها فراهم سازد.
آمار معلولان
در دنیا یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون فرد دارای نوعی از معلولیت هستند و در ایران بر اساس آخرین برآوردها، ۱۰ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر دارای معلولیت هستند. در دنیا معلولیت بالای ۱۵ درصد و حدود ۱۶ درصد شیوع دارد و در ایران با توجه به این عددی که گفتم نزدیک به ۱۲ درصد یا دقیق ۸/۱۱ درصد افراد دارای معلولیت هستند.
آنطور که سید جواد حسینی رئیس سازمان بهزیستی کشور میگوید ۷/۴۰ درصد معلولیتها علل ژنتیکی دارند که در ایران ۴ میلیون و ۳۰۶ هزار نفر را شامل میشوند و ۳/۵۹ درصد معلولیتها علتهای اکتسابی دارند که ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار معلول را تشکیل میدهند.
علل معلولیتها
سید علی حسینی، دکترای تخصصی کاردرمانی و رئیس دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی هم درباره علت معلولیتها میگوید: «به طور کلی در دنیا و ایران برخی از معلولیتها از بدو تولد بهدلیل اختلالات ژنتیکی شکل میگیرند، همچنین برخی حوادث دوران نوزادی و بیماریها باعث ایجاد معلولیت میشوند، برخی حوادث از زمان تولد یا در دوران نوزادی رخ میدهد، مانند تب و تشنج شدید که میتواند به آسیب مغزی و اختلالات رشدی، شناختی و حرکتی منجر شود.»
طبق توضیحات وی حوادث طبیعی و غیرقابل کنترل نیز از جمله زلزله، سیل و دیگر بلایای طبیعی میتوانند آسیبهای جسمی و معلولیت ایجاد کنند. حوادث ترافیکی نیز بخشی از حوادث را تشکیل میدهند که رو به فزونی است و بخش عمدهای از معلولیتها در کشور ما ناشی از حوادث رانندگی و عدم رعایت اصول ایمنی است، همچنین، بیماریهای مختلف میتوانند باعث ناتوانی شوند از جمله نارساییهای قلبی،اماس، سکته مغزی که منجر به فلج یک طرف بدن یا اندامها یا اختلال گفتاری میشود و بیماریهای متابولیک مانند دیابت که عوارض جسمی طولانیمدت ایجاد میکند یا ممکن است باعث قطع پای دیابتی شود میتوانند باعث ایجاد معلولیت شوند، بنابراین، از لحظه شکلگیری جنین تا دوران بزرگسالی، ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی، حوادث و بیماریها میتواند موجب معلولیت شود.
این متخصص تأکید میکند: «خدمات توانبخشی بهموقع میتواند تا حد زیادی استقلال جسمی، اجتماعی و اقتصادی افراد را حفظ کند و از زمینگیر شدن آنها جلوگیری کند.»
پراکندگی متولی توانبخشی در کشور بهزیستی، هلال احمر یا وزارت بهداشت کدامیک متولی معلولان و ارائه خدمت به آنهاست؟
از نگاه دکتر حسینی مهمترین مسئله این است که واقعاً خدمات توانبخشی سازمانیافته در کشور وجود ندارد. متولی توانبخشی در کشور بر اساس قوانین موجود پراکنده است؛ از یک طرف، وزارت بهداشت بهعنوان مسئول نظام سلامت، بخشی از تعهدات را به عهده دارد. هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، در قانون مربوط به خودش، خدمات توانبخشی ارائه میدهد. بنیاد جانبازان و ایثارگران بخشی از خدمات توانبخشی را در ساختار خودش تعریف کردهاست. سازمان بهزیستی کشور متولی بخشی از ارائه خدمات توانبخشی به معلولین است و سازمان آموزش و پرورش استثنایی نیز برای کودکان تحت پوشش خود، ساختاری برای حوزه توانبخشی طراحی کردهاست، همه اینها باعث شدهاست تولیت توانبخشی در کشور پراکندگی جدی داشتهباشد و ساختار مدیریت متمرکز و یکپارچه برای ارائه خدمات منسجم به معلولین شکل نگرفتهباشد!
یک بیمارستان تخصصی برای تمام کشور
به گفته دکتر حسینی در زمان حاضر تنها بیمارستان دولتی که بهطور تخصصی در حوزه توانبخشی فعالیت میکند، بیمارستان رفیده است. این بیمارستان دارای ۸۰ تخت است، در حالی که در کشور نزدیک به ۹۰ میلیون نفری ما دهها هزار نفر از افراد دچار معلولیت نیازمند خدمات توانبخشی هستند، اما اطلاعات کافی ندارند و اگر هم به این بیمارستان مراجعه کنند با ۸۰ تخت توان پاسخگویی به نیاز آنها وجود ندارد.
۳ تا ۴ هزار نفر معلولیت دائم در تصادفات
دکتر حسینی درباره اهمیت افزایش تعداد تختهای توانبخشی در کشور اینگونه توضیح میدهد: «کشور ما با حوادث طبیعی، غیرطبیعی و حوادث جادهای مواجه است، در حال حاضر طبق آمارها سالانه حدود ۲۰ هزار مورد مرگومیر در تصادفات جادهای داریم و ۴۰۰ هزار نفر نیز دچار صدمه ناشی از حوادث ترافیکی میشوند که از این میان ۳ تا ۴ هزار نفر دچار معلولیت دائم میشوند، این افراد نیازمند خدمات توانبخشی کوتاهمدت، میانمدت و طولانیمدت هستند.
برای مثال، یک جوان که دچار ضایعه نخاعی شدهاست، باید در دو تا سه ماه اول پس از حادثه تحت درمان توانبخشی قرار بگیرد تا بتواند حداکثر استقلال جسمی، اقتصادی و اجتماعی خود را بازیابد و دوباره به جامعه بازگردد.»
مطالبات ساده این بخش از جامعه
معلولان هم بخشی از جامعه ما هستند که شاید تا همین چند روز پیش یا همین چند سال پیش مثل همه ما سالم بودند، اما یک حادثه یا یک اختلال ژنتیکی منجر به معلولیت آنها شدهاست. با وجود این، حاکمیت و نهادهای رسمی موظفند تا این گروه از جامعه را ببینند و نیازهای آنها را برطرف کنند. مناسبسازی معابر و اماکن عمومی خدمات توانبخشی بیمه اشتغال و حمایت از معلولان میتواند سختی زندگی با معلولیت را برای آنها کمی آسانتر کند. این را فراموش نکنیم که فاصله سلامت و معلولیت گاه فقط چند ثانیه است!
