جوان آنلاین: پس دهه‌ها حمایت دولتی و حاکمیتی و سرمایه‌گذاری گسترده در صنعت خودرو، اما کیفیت محصولات داخلی هنوز با چالش‌های جدی روبه‌رو است که پیامد‌های آن به‌صورت مستقیم بر زندگی مردم اثر گذاشته است.
از دهه‌های اخیر، بازار خودروی ایران به شدت انحصاری است و تعداد معدودی تولیدکننده، عملا بخش عمده تقاضای بازار را کنترل می‌کنند. این انحصار باعث شده که خودروسازان بدون ترس از رقابت واقعی، محصولاتی با فناوری نه چندان روز تولید کنند و ارتقای کیفیت برای آنها ضرورت اقتصادی نداشته باشد و در چنین شرایطی، مصرف‌کننده نهایی یا مردم چاره‌ای جز خرید خودرو و رفع نیاز خود ندارند.
در کنار این موضوع حتی مسئله مصرف سوخت خودرو‌های ایرانی نسبت به میانگین جهانی و پر مصرف بودن موتور خودرو‌های ایرانی نیز، چالش دیگری است که حتی کار را به آنجا کشانده که اخیرا ریاست جمهوری به صراحت به خودروسازان داخلی اخطار داد که «اگر در یک بازه زمانی معقول موتور خودرو‌ها اصلاح نشود و مصرف سوخت به سطح قابل‌قبول نرسد، مجبور خواهیم بود در سیاست تخصیص ارز و صدور مجوز تولید بازنگری کنیم». دکتر پزشکیان حتی به خودروسازان، پیشنهاد داد که «در صورت نیاز، فناوری روز دنیا را خریداری کنید و دولت از این مسیر حمایت خواهد کرد.»
اگر فشار‌ها نبود، پراید و ۴۰۵ هنوز تولید می‌شدند!
به گزارش ایسنا، در کنار این موضوع، اگر فشار‌ها و اقدامات سازمان استاندارد نبود شاید همچنان برخی از خودرو‌ها مانند پراید و پژو ۴۰۵ و برخی دیگر از خودرو‌هایی که تولیدشان متوقف شد، در مدار تولید قرار داشتند، اگرچه هنوز استاندارد خودروسازی کشور در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و با وجود اعلام استاندارد‌های ۱۲۲ گانه صنعت خودرو، اما در حال حاضر استاندارد‌های ۸۵ گانه نیز آنگونه که باید، رعایت نمی‌شود و شاید به سختی به آنها توجه شود و اگر همین استاندارد‌های نیمه کاره در صنعت خودرو نیز رعایت نمی‌شد، احتمالا هنوز شاهد تولید برخی خودرو‌های منسوخ از سوی خودروسازان داخلی بودیم.
بحران ایمنی و استاندارد‌های قدیمی و گزینشی
خودرو‌هایی که در جاده جان می‌گرفتند و حفظ سلامت سرنشینان همچنان در اولویت‌های بعدی سازندگانشان قرار داشت و حادثه چهار سال پیش تصادف زنجیره‌ای بهبهان-رامهرمز در زمستان ۱۴۰۰ نمونه‌ای واضح از این موضوع بود؛ حادثه‌ای که در آن بیش از ۵۰ خودرو به صورت زنجیره‌ای با یکدیگر تصادف کردند که حتی کیسه هوا یا ایربگ یک خودرو داخلی هم در این تصادف باز نشد.
قطعات بی‌کیفیت، مونتاژ نادرست و استاندارد‌های ناقص باعث می‌شوند خودرو‌ها با استهلاک سریع، خرابی‌های مکرر و هزینه‌های بالای تعمیر و نگهداری همراه باشند؛ بنابراین ضعف در زنجیره قطعه‌سازی خود مشکل دیگری است که کیفیت پایین خودرو‌ها را تشدید می‌کند. بسیاری از قطعات داخلی از مواد اولیه بی‌کیفیت تولید می‌شوند و تحت نظارت سختگیرانه قرار ندارند. وجود تولیدکنندگان کوچک و بدون شناسنامه و ترکیب قطعات با نمونه‌های تقلبی، موجب استهلاک سریع خودرو و افزایش خرابی‌های مکرر می‌شود. حتی خودرو‌هایی که در ابتدا کیفیت قابل قبولی دارند، به سرعت با مشکلات جدی روبه‌رو می‌شوند و هزینه‌های سنگین تعمیر و نگهداری برای خانوار‌ها برجای می‌ماند.
شاید بهتر است بگوییم؛ استاندارد‌های ملی خودرو در ایران ناکافی و قدیمی هستند و اجرای آنها نیز گزینشی صورت می‌گیرد. فناوری‌های ایمنی مانند سیستم کنترل پایداری، ترمز‌های پیشرفته و کیسه هوا در بسیاری از خودرو‌های داخلی وجود ندارد و آزمون‌های ایمنی مستقل و شفاف، جایگاه واقعی خود را در ارزیابی محصولات پیدا نکرده‌اند. اقدامی که پس از گذشت چند دهه و با تاخیر بسیار، اخیرا در حال شکل گیری است و در نهایت به «افتتاح پروژه مرکز ملی تست و تصادف خودرو» منجر شد و کمی امیدواری برجای گذاشت. اما این ضعف‌ها باعث کاهش ایمنی خودرو‌ها و افزایش خطرات جانی برای رانندگان و سرنشینان است.
امروز پیامد‌های کیفیت پایین خودرو و قطعات، برای مردم ملموس و جدی است. خودرو‌های ناایمن باعث افزایش شدت تصادفات و تلفات جاده‌ای شده‌اند، خرابی‌های مکرر خودرو هزینه‌های بالایی به خانوار تحمیل می‌کند و استهلاک سریع باعث کاهش ارزش سرمایه‌ای خودرو می‌شود.
کافی است نگاهی به تصادفات جاده‌ای بیاندازیم. چند خودرو خارجی و با کیفیت بالا آسیب دیده و دچار حادثه شده است؟ حتی شدت آسیب و خسارت در خودرو‌های خارجی تفاوت فاحشی با تولیدات داخلی دارد و به گفته برخی از کارشناسان، انحصار گرایی در صنعت خودرو کشور طی چندین دهه، نتیجه‌ای جز این ندارد.
خودرو‌های صفر با ایرادات اولیه؛ مشکلی که دیگر قابل توجیه نیست.
اما این روز‌ها بعضا حتی خودرو‌هایی به اصطلاح «نوشماره» که تازه از کارخانه خارج شده و به متقاضیان عرضه می‌شود هم دچار مشکل و نقص فنی هستند که دیگر جای هیچ توجیحی را بر جای نمی‌گذارد.
تصور کنید خودرو خود را امروز تحویل گرفته‌اید و به محض نشستن در خودرو خود و آمدن به سمت خانه متوجه برخی ایرادات در خودرو خود می‌شوید از ترمز دستی که صدا میدهد، چراغ چکی که یک روز درمیان روشن می‌شود، قفل مرکزی که به محض نشستن راننده در خودرو فعال می‌شود تا خودروی صفر کیلومتری که ضعف و لرزش در سیستم صفحه کلاچ دارد، همگی برخی از مواردی است که درباره خودرو‌های صفر کیلومتر تازه خارج شده از کارخانه به ایسنا گزارش شده است.
فرایند پرهزینه رفع ایرادات؛ صف‌های طولانی و حذف گارانتی
حال اگر مالک خودرو بخواهد ایراد خودرو خود را برطرف کند، یا باید به نمایندگی‌ها مراجعه کند که آن هم معمولا در نهایت مجبور است به نمایندگی‌های مرکزی مراجعه کند (چراکه بیشتر نمایندگی‌ها مردم را به تعمیرگاه‌های مرکزی ارجاع می‌دهند) و در صف انتظار بماند تا نقص فنی خودرو و ایراد آن توسط کارشناسان برطرف شود و یا باید به تعمیرگاه‌های بیرون از نمایندگی‌ها مراجعه کند که در این شرایط وسیله از گارانتی خودروساز خارج می‌شود که در نهایت، هیچکدام به نفع مالک خودرو نیست و از همان ابتدای استفاده از خودرو، به دنبال رفع ایراداتی است که در فرایند تولید تا عرضه محصول، توسط کارشناسان مغفول مانده است.
از سوی دیگر، به گفته برخی از کارشناسان این صنعت، بسیاری از خودرو‌های تولیدی همچنان بر پایه پلتفرم‌های دهه‌های گذشته مونتاژ می‌شوند و نوآوری‌های جهانی در طراحی، مصرف سوخت و ایمنی در آنها دیده نشود.
چرا خودرو صفر، ایراد دارد؟
اما سوالی که در این میان مطرح می‌شود این است که با فرض قبول تاثیر بالای قیمت گذاری دستوری در کاهش کیفیت تولید خودرو در طول زمان، چرا برخی خودرو‌هایی که تازه از کارخانه خارج می‌شوند، دارای برخی مشکلات هستند؛ ایراداتی که تشخیص آنها حتی برای مالکان که متخصص خودرو نیستند نیز آسان است چه رسد به کارشناسان و نیرو‌های تخصصی این صنعت که همگی باید آموزش دیده و متعهد به کار خود باشند.
با این حال، برخی آمار رسمی مدعی بهبود کیفیت خودرو‌های صفر کیلومتر هستند، اما داده‌های میدانی از تلفات جاده‌ای گرفته تا نارضایتی گسترده خریداران نشان می‌دهند که این بهبود‌ها سطحی بوده و ریشه اصلی برخی از مشکلات همچنان پابرجاست. برای مثال بر اساس آمار‌های سازمان پزشکی قانونی کشور، ۱۹ هزار و ۴۳۵ نفر در حوادث رانندگی سال ۱۴۰۳ جان خود را از دست دادند که این رقم در مقایسه با سال قبل (با تلفات ۲۰ هزار و ۴۵ نفر)، تنها سه درصد کاهش را نسان میدهد و هیچ آمار دقیقی از نقش بهبود کیفیت خودرو‌ها در کاهش تلفات جاده‌ای در حال حاضر در دسترس نیست.
بدون اصلاحات، بحران ادامه دارد
بنابراین، تا زمانی که اصلاحات ساختاری از جمله رفع انحصار بازار، آزادسازی واردات، نظارت مستقل بر تولیدکنندگان قطعات و سرمایه‌گذاری بلندمدت در فناوری، ارتقای استاندارد هم در ساخت قطعات و هم در فرایند خودروسازی، نظارت جدی نهاد‌ها از جمله سازمان استاندارد و الزام به پاسخگویی خودروسازان، محقق نشود، نسل جدید خودرو‌های داخلی همچنان بار ناامنی و هزینه‌های اضافی را بر دوش مردم خواهند گذاشت.
