جوان آنلاین: با اینکه مبدأ حرکت‌های جهادی و کمک به هموطنان نیازمند به شهریور ۱۳۴۷ و حضور مقام معظم رهبری در منطقه زلزله‌زده فردوس باز می‌گردد، اما اگر قرار باشد یک تاریخ برای شروع کار رسمی گروه‌های جهادی اعلام شود باید به سال ۱۳۷۹ برگردیم. در آن زمان قرار شد در این جریان جهادی، دانشجویان، طلاب و دانش‌آموزان در اوقات فراغت تابستانه خودشان به مناطق محروم کشور اعزام شوند و با انجام فعالیت‌های عمرانی، فرهنگی، پزشکی و کشاورزی به جامعه کم‌برخوردار در روستا‌ها و حاشیه شهر‌ها خدمت می‌کردند. حالا و با گذشت ربع قرن از آن روز‌ها به سراغ حجت‌الاسلام ابوالفضل علیخانی، مدیر گروه‌های جهادی حوزه‌های علمیه کشور رفتیم تا در گفت‌وگویی درباره تشکیل گروه‌های جهادی و نوع خدمت طلاب و روحانیون اطلاعات بیشتری کسب کنیم.
حدود ۲۵ سال است که گروه‌های جهادی وارد میدان شده و با اردوزدن در مناطق کم‌برخوردار به ارائه خدمات گوناگون می‌پردازند. می‌خواهیم بدانیم طلاب از چه زمانی به صورت فعال در کنار دیگر اقشار جامعه قرار گرفتند و در همه امور دست به کار شدند؟
از اواخر سال ۱۳۷۹ بعد از بیانات مقام معظم رهبری، اقدامات جهادی و به صورت خاص، گروه‌های جهادی رنگ و بوی دیگری به خود گرفتند، طلاب و روحانیون هم وارد میدان شدند، اما در سال‌های نخستین، برخی اساتید، مدیران و حوزویان، این فعالیت‌ها را جزو شئونات طلبگی نمی‌دانستند و معتقد بودند که فعالیت‌های یدی باید ازسوی اقشار دیگر، خصوصاً دانشجویان رشته‌های عمرانی و فنی انجام شود و طلاب تنها باید به فعالیت‌های تبلیغی، منبر و خطابه بپردازند. بر این اساس، جهاد طلبگی صرفاً محدود به فعالیت‌های تبلیغی تلقی می‌شد. هرچند ضرورت اردو‌های جهادی برای ما روشن بود، چراکه یکی از بهترین شیوه‌های انتقال پیام‌های دینی، خودِ خدمت کردن است. ما چه در نمونه‌های داخلی و چه خارجی مشاهده کرده‌ایم که این روش در انتقال پیام بسیار مؤثر است، زیرا اساساً خدمت و محبت در کنار هم کار را پیش می‌برند. با این وجود، ساماندهی ویژه‌ای در حوزه برای این موضوع انجام نشده بود تا اینکه در سال ۹۵ رهبر معظم انقلاب در دیدار با طلاب، بر سه وظیفه مهم آنان تأکید کردند: هدایت دینی، هدایت سیاسی و خدمات‌رسانی اجتماعی. ایشان به عنوان نمونه فرمودند که طلاب باید در بیمارستان‌سازی، جاده‌سازی و مدرسه‌سازی مشارکت داشته باشند و در حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله، حضور میدانی و هدایتگر داشته باشند. این اشاره رهبر معظم انقلاب و همچنین سخنان ایشان در سال ۹۸ در جمع برخی جهادگران که بر افزایش تعداد جهادگران تأکید داشتند، نقطه عطفی در فعالیت‌های جهادی حوزه بود. ایشان بیان کردند که عده‌ای از محرومیت‌زدایی محرومند و این افراد نیز باید از محرومیت خارج شوند. رشد چشمگیر گروه‌های جهادی بیانگر توجه جهادگران به فرمایشات رهبری است. سال ۹۸ در کل کشور حدود ۱۲ هزار گروه جهادی شامل طلبه‌ها و دانشجویان فعالیت می‌کردند، اما اکنون براساس آمار سازمان بسیج سازندگی تعداد این گروه‌ها به بیش از ۱۰۰ هزار گروه جهادی رسیده است.
یعنی از همان سال، مسیر روحانیون و طلبه‌ها تغییر کرده و کار‌های جدیدی را در دستور کار خود قرار دادند؟
دقیقاً همین طور است. از سال ۹۸ جریان دبیرخانه گروه‌های جهادی در حوزه با حمایت آیت‌الله اعرافی آغاز به کار کرد. در ابتدای فعالیت دبیرخانه، حدود ۵۰۰ گروه جهادی طلبگی شناسایی شد که امروز این تعداد به بیش از ۲ هزار و ۱۰۰ گروه در کشور رسیده است. روحانیون بدون نگاه سیاسی وارد میدانی شدند که فقط خدمت به خلق خدا در آن تعریف دارد.
در حال حاضر فعالیت‌های گروه‌های جهادی طلبگی در چه حوزه‌هایی تعریف شده است؟
اگر بخواهیم شفاف بگوییم، باید اذعان کنیم گروه‌هایی که طلبه‌ها تشکیل می‌دهند کارهای‌شان چند برابر دیگر گروه‌هاست. چون مردم علاوه بر کار‌های معمول دیگر گروه‌های جهادی، از طلبه‌ها انتظارات بیشتری در بخش‌های دیگر دارند و البته بحق است. هم اکنون گروه‌های جهادی طلبگی در طول سال فعالیت‌های متنوعی دارند. بخشی در زمینه خدمات عمرانی، بخشی در حوزه محیط‌زیست، برخی در مسائل اقتصادی مناطق کم‌برخوردار و عده‌ای در حوزه مواسات، خیریه و معیشت فعالیت می‌کنند. همچنین گروه‌هایی نیز در حوزه آموزش و رفع عقب‌ماندگی تحصیلی در مناطق محروم فعالیت دارند و در کنار این فعالیت‌های جهادی، فعالیت‌های فرهنگی و طلبگی خود را باید با جدیت دنبال کنند.
تشکیل گروه‌هایی با حضور روحانیون و طلاب سخت نیست؟
تشکیل گروه سخت نیست، اما ساماندهی بهتر این گروه‌ها خیلی مهم و پیچیده است. در گام اول یکی از مشکلات اصلی، یعنی هویت حقوقی آنها را برطرف کردیم. فرایند صدور مجوز گروه‌های جهادی حوزوی از اردیبهشت سال جاری آغاز شده و تاکنون ۸۷۰ گروه جهادی در مرحله اول فراخوان ثبت‌نام کرده‌اند. صدور مجوز و مراحل اداری این گروه‌ها در ماه‌های اول سال انجام شد و مرحله دوم فراخوان نیز پس از ماه محرم به طلاب ارائه شد.
سیاست دبیرخانه در پنج سال گذشته بر پشتیبانی غیرمتمرکز استوار بود. به این معنا گروه‌هایی که از نهادهایی، چون هلال‌احمر، کمیته امداد یا مؤسسات خیریه مجوز گرفته بودند، با حمایت محتوایی، آموزشی و گاه مالی مورد پشتیبانی قرار می‌گرفتند، اما مشکل این بود که سایر نهاد‌ها نمی‌توانستند با شدت و حدتی که ما انتظار داشتیم، نیاز هویت حقوقی گروه‌های جهادی را برطرف کنند، لذا ناچار شدیم خودمان وارد فرایند صدور مجوز شویم.
تقسیم‌بندی گروه‌های جهادی طلبگی به چه صورت انجام می‌شود؟
به عنوان مثال همین امسال، گروه‌های جهادی که از میان ۲ هزار و ۱۰۰ گروه شناسایی شده بودند، به دو نوع تقسیم شدند؛ نوع اول گروه‌هایی که وابسته به یک مدرسه علمیه‌اند و همه اعضای آنها طلبه هستند و نوع دوم، گروه‌های مستقلی که خارج از حوزه شکل گرفته‌اند؛ یعنی چهار یا پنج طلبه تصمیم گرفته‌اند گروهی تشکیل دهند و جوانان محل را نیز همراه خود در اردو‌های جهادی شرکت دهند. در این گروه‌ها، مسئول گروه طلبه است و دو تا سه طلبه دیگر نیز در ارکان گروه حضور دارند و جمعی از جوانان منطقه را همراهی می‌کنند. ۱۹۰ گروهی که برنامه تابستانی اعلام کردند از نوع دوم هستند.
در کنار این دو برنامه، وظیفه دیگری نیز بر عهده داریم. گروه‌های جهادی مستقل معمولاً خودشان به اجرای برنامه‌ها آشنا هستند، اما تعدادی از طلاب که انگیزه فعالیت جهادی دارند، آمادگی برگزاری اردو‌های جهادی را ندارند، برای این دسته دو تدبیر اتخاذ کرده‌ایم.
اول اینکه مسئولان جهادگران حوزوی در هر استان قرارگاهی در سطح استان برپا می‌کنند تا طلاب مدارس علمیه‌ای که با برگزاری اردو آشنا نیستند، در قالب این اردو‌ها شرکت و تجربه کسب کنند. تاکنون ۲۰ نفر از مسئولان استانی اعلام آمادگی کرده‌اند قرارگاه‌هایی راه‌اندازی کنند که به طور متوسط حدود ۱۰۰ طلبه در هر قرارگاه شرکت خواهند کرد.
کار دیگر نیز مربوط به پوشش رسانه‌ای جدی‌تر فعالیت‌های جهادی است. برای انعکاس بهتر این اقدامات و ایجاد یک اقدام ملی، تصمیم گرفتیم علاوه بر قرارگاه‌های استانی، یک قرارگاه ملی نیز ایجاد کنیم که مهم‌ترین برنامه در تابستان امسال بود و ادامه دارد.
در مورد قرارگاه، وظایف و مسئولیت‌هایش بیشتر توضیح بدهید.
خوب است مثالی بزنم تا بهتر متوجه بشویم. امسال قرارگاه ملی برنامه‌ای را در مناطق روستایی بندپی شرقی شهرستان بابل برگزار کرد که ۳۱۳ طلبه جهادگر از استان‌های مجاور مازندران در آن شرکت داشتند. برنامه در هفته اول مرداد برگزار شد و هدف آن اجرای فعالیت‌های مشترک در ۱۶ روستای منطقه بود که یکی از نیاز‌های اصلی آنها بهسازی جاده‌های روستایی است.
یکی از مشکلات مهم این منطقه شمالی به دلیل بارش‌های شدید، گل‌آلودشدن جاده‌های فرعی روستایی بود که موجب اختلال در اشتغال مردم و بروز مشکل در انتقال شیر از روستا به شهر برای فروش است. گروه‌های جهادی ما در این اردو تلاش کردند تا این مشکل اساسی را برطرف کنند.
گروه‌های جهادی مستقل و آتش به اختیار هستند و نوع و مکان فعالیت را خودشان مشخص می‌کنند با این شرط که منطقه انتخاب شده محروم و صعب‌العبور باشد. در ۲۰ قرارگاه استانی نیز تلاش می‌شود اردو‌ها در محروم‌ترین نقاط هر استان برگزار شود. این تنوع و انتخاب محل اردو از سوی خود قرارگاه‌ها و گروه‌ها انجام می‌شود. البته آنچه در بندپی شرقی شهرستان بابل برنامه‌ریزی شد، مربوط به روستا‌هایی با سکونت دائمی مردم بومی بود که جمعیت قابل توجهی دارند و با مشکل جاده مواجه بودند.
اگر قرار باشد به اهداف مجموعه مدیریت قرارگاه گروه‌های جهادی اشاره کنم باید بگویم، ما وظیفه داریم و پس از آن به دنبال اهداف هستیم. روحانیت موظف به امر جهاد است. رهبر معظم انقلاب در منشور روحانیت فرموده‌اند حوزه‌های علمیه برای حفظ اعتبار معنوی خود و وفاداری به فلسفه وجودی‌شان هرگز نباید از مردم، جامعه و مسائل اساسی آن جدا شوند و باید جهاد را در همه گونه‌هایش در هنگام نیاز وظیفه قطعی خود بدانند.
آیا نگاه یا رفتار‌های مأیوس‌کننده هم در مدت فعالیت‌های‌تان دیده‌اید که به نوعی بخواهد سرعت کار را بگیرد؟
برخی دیدگاه‌ها، محدودکننده و مأیوس‌کننده هستند که نباید به آنها توجهی کنیم. گروهی می‌گویند کار فرهنگی در روستا اولویت ندارد و باید در وسط شهر فعالیت کنیم و اردو‌های جهادی را از این جهت تنقیص می‌کنند، اما چگونه ممکن است هر چهار سال یک بار صندوق‌های رأی با هلیکوپتر به روستای سه خانواری برده شود، ولی وقتی نوبت به رفع نیاز‌های اساسی می‌رسد، فقط به مرکز شهر و روستا‌های نزدیک به شهر توجه کنیم؟ اولاً این اردو‌ها برای تربیت خود ماست و ثانیاً برکت الهی صرفاً به تلاش‌های ما وابسته نیست، بلکه به تصمیم‌ها و جهت‌گیری‌هایی که در کار نشان می‌دهیم نیز مربوط است. اردو‌های جهادی به فعالیت‌های طول سال طلاب برکت می‌بخشند و سود معنوی دارند.
شما چند بار تکرار کردید که اردو‌های جهادی برای روحانیون و جهادگران هم ثمرات زیادی دارد، منظورتان چه بهره‌هایی است که می‌برند؟
از نظر من، روحانیت و به طور کلی نسل جوان با حضور در اردو‌های جهادی بیشترین سود را می‌برند؛ بهره‌ای که شامل تجربه عملی و بالفعل کردن قابلیت‌های درونی‌شان است. همچنین از این فضای معنوی بهره‌مند می‌شوند که با لبخند به لب‌های کودکی روستایی پیوند خورده‌اند. این رضایت فرد محروم و دعای خیر پیرزن روستایی، پشتیبان همه برنامه‌های جهادگران می‌شود و اساساً این فرد هویت پیدا می‌کند؛ خودباوری نتیجه حضور فرد در اردو‌های جهادی است.
باید باور کنیم که از دل همین افراد جهادگر است که مسئولان آینده کشور به وجود می‌آیند؛ مسئولانی که به فکر مردم نباشند به درد کشور نمی‌خورند. ما در این اردو‌ها به دنبال تربیت نسل مجاهد حوزوی هستیم و این تمرین در دل برنامه‌های اوقات فراغتی تابستانی یک هفته‌ای شکل می‌گیرد.
برنامه شما برای ورود و شروع اقدامات در هر منطقه چیست؟
در هر استان یک واحد مستقل جهادگران حوزوی داریم. گروه‌های جهادی برای اجرای برنامه‌های خود، پیش از برگزاری اردو با هماهنگی مردم محل وارد منطقه می‌شوند و یکی از شروط مهم فعالیت‌های جهادی در هر روستا، پای‌کار بودن اهالی همان روستاست. تجربه نشان داده در مناطقی که مردم در ساخت مسجد مشارکت نکنند، آن مسجد نمازخوان نخواهد داشت. اگر مردم روستا مشکل آب دارند، اما ما فقط مشکل مدرسه را حل کنیم، این اشتباه است.
در شناسایی مناطق برای اردوی جهادی، تأکید ما بر این است که نیاز واقعی ازسوی خود مردم تشخیص داده شود و مشارکت مالی مردم منطقه برای اجرای پروژه ضروری است. کم‌برخوردار به معنای ضعف شدید مالی مردم نیست، بلکه زیرساخت‌های منطقه ضعیف است، در حالی که مردم آن از نعمت‌های دیگری برخوردارند.
هم اکنون ۱۰۵ گروه جهادی طلبگی در استان قم فعالیت می‌کند که در خصوص تأمین منابع مالی برای اقدامات عمرانی در مناطق محروم باید عرض شود، ۷۰ درصد هزینه‌ها از محل کمک‌های خیران و نهاد‌های حاکمیتی و ۳۰ درصد هم از محل کمک‌های مردم محلی تأمین می‌شود؛ لذا مشارکت مردم در بحث مالی و اجرای پروژه، شرط حضور گروه جهادی در آن روستاست.
ما در خدمت‌رسانی و فعالیت تفاوتی قائل نیستیم. نه به مذهب اهالی محل توجه می‌کنیم و نه به نگرش‌های سیاسی، ما صرفاً به دنبال خدمت صادقانه هستیم.
بهترین زمان برای خدمات‌رسانی چه وقتی است؟
برای یک جهادگر نه زمان مهم است و نه مکان، اما اگر به فلسفه وجودی گروه‌های جهادی نظری بیندازیم، می‌بینیم این گروه‌ها اساساً فعالیت‌های اوقات فراغت را محور برنامه‌های خود قرار داده‌اند. در طول سال، دانشجو، طلبه و دانش‌آموز به تحصیل و رسیدگی به امور خانوادگی می‌پردازد و فقط دو تا سه هفته در سال به مناطق محروم اعزام شده و خدمت‌رسانی می‌کند. این فعالیت‌ها برای بهره‌مندی خود آنان نیز بسیار اهمیت دارد.
بر همین اساس، یکی از اصلی‌ترین زمان‌های پشتیبانی و برنامه‌ریزی اردو‌های جهادی حوزه‌های علمیه، فصل تابستان است. امسال با توجه به ایام دهه محرم که عمده فعالیت طلاب در حوزه تبلیغ پیگیری می‌شود و همچنین ایام اربعین که همه ملت نگاه‌شان به این رویداد مهم است، بازه زمانی بین محرم و اربعین فرصت مناسبی برای برگزاری اردو‌های جهادی یک هفته‌ای در مناطق کم برخوردار بود.
با فراخوانی که انجام شد، ۱۹۰ گروه جهادی مستقل برنامه‌های خود را برای تابستان امسال اعلام کردند که این اردو‌ها به صورت همزمان در زمینه فعالیت‌های عمرانی و فرهنگی برگزار شد. در این ۱۹۰ گروه، بالغ بر ۲ هزار و ۴۰۰ طلبه شرکت داشتند.
