جوان آنلاین: بزرگ‌ترین نشست سازمان همکاری شانگهای از زمان تأسیس در سال ۲۰۰۱، در تیانجین چین با حضور بیش از ۲۰ رهبر جهانی برگزار شد؛ اجلاسی که در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، امنیتی و ژئوپلیتیک به یکی از مهم‌ترین گردهمایی‌های جغرافیای شرق در دو دهه اخیر بدل شد. در بیانیه پایانی این نشست موسوم به «بیانیه تیانجین»، با محکوم شدن حملات امریکا و اسرائیل به ایران، صف‌بندی بی‌سابقه‌ای مقابل غرب رقم خورد و از سوی دیگر حضور پررنگ هند در بحبوحه تنش‌های بی‌سابقه با واشینگتن، این اجلاس را به صحنه بازی پیچیده قدرت‌های شرقی بدل کرد.
استقبال بی‌سابقه چینی‌ها از ناندرا مودی، نخست زیر هند در اجلاس دو روزه سازمان شانگهای، آن را به یک نقطه عطف در عمر دو دهه‌ای این سازمان بین‌المللی تبدل کرد. هند از سال ۲۰۱۷ به عنوان عضو دائم سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شد، ولی به دلیل رقابت با چین و گرایش به امریکا، رفتاری عمدتاً محتاطانه در قبال شانگهای داشت، اما حالا با بحران تعرفه‌ای که امریکای ترامپ مقابل دهلی نو به وجود آورده، هند گرم‌ترین حضور خود را در شانگهای به نمایش گذاشت تا نمایندگان چیزی حدود ۳/ ۴ میلیارد نفر از جمعیت جهان (۴۳ درصد جمعیت کل دنیا) در آن حاضر باشند. رهبران چین و روسیه از فرصت این نشست برای برجسته‌کردن ایده نظم جهانی چندقطبی استفاده کردند.
شی جین‌پینگ با ارائه ابتکار «حکمرانی جهانی» تأکید کرد که شانگهای باید الگوی جدیدی از روابط بین‌الملل مبتنی بر عدالت و بی‌طرفی باشد و صریحاً در برابر هژمونی‌طلبی امریکا ایستاد. او از تأسیس بانک توسعه شانگهای و حتی ایجاد مرکزی برای همکاری در حوزه هوش مصنوعی و امنیت سایبری سخن گفت. پوتین نیز با حمایت از این ابتکار، تصریح کرد که سازمان شانگهای می‌تواند پیشگام شکل‌گیری یک نظام عادلانه‌تر جهانی باشد. تصویر دست در دست دادن پوتین، شی و مودی – که به‌سرعت در رسانه‌های جهانی بازتاب یافت – نشانه‌ای آشکار از همگرایی رهبران آسیایی در برابر محور غرب بود.
پزشکیان: شانگهای رکن مهم چندقطبی
دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان که به دعوت رئیس‌جمهور چین و برای شرکت در نشست سران سازمان همکاری شانگهای به «تیانجین» رفته است، طی نطقی در این نشست، گفت: تجاوز نظامی غیرقانونی به جمهوری اسلامی ایران از سوی رژیم صهیونیستی و ایالات متحده امریکا و ادامه کشتار مردم مظلوم غزه، در کنار گسترش بی‌رویه استفاده از تحریم‌های غیرقانونی علیه کشور‌های مختلف، نمونه‌های روشنی از ناکامی جهان معاصر در رسیدن به یک الگوی مناسب در حکمرانی جهانی و تثبیت صلح و امنیت بین‌المللی است. پزشکیان اضافه کرد: جمهوری اسلامی ایران بر این باور است که سازمان همکاری شانگهای، به عنوان یکی از ارکان مهم چندقطبی‌سازی نظام بین‌الملل، باید در دو مسیر موازی گام‌های عملیاتی، مشخص و شفاف برای ایجاد جهانی صلح‌آمیزتر و همچنین جهانی مهیاتر برای گسترش همکاری‌های اقتصادی بردارد. در این چارچوب، علاقه‌مندم بر پیشنهاد مشخص جمهوری اسلامی ایران برای پیگیری سازمان‌یافته‌تر دو ضرورت یا تلاش مهم یعنی «ضرورت صلح‌سازی» و «ضرورت تقویت همکاری‌های مالی برای کاهش اثرگذاری تحریم‌های یکجانبه» تأکید نمایم. رئیس‌جمهور گفت: در زمینه تقویت همکاری‌های مالی برای کاهش آثار تحریم‌های غیرقانونی در تعاملات اقتصادی اعضا، جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد می‌کند ابتکار «حساب‌ها و تسویه‌های ویژه سازمان همکاری شانگهای» به عنوان سازوکاری عملی برای تقویت همکاری‌های مالی تقویت شود.
حمایت شانگهای از ایران در برابر تجاوز امریکا و اسرائیل
رئیس‌جمهور کشورمان به اتفاق دیگر سران کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای، در پایان بیست و پنجمین نشست سران در تیانجین چین، ۲۵ سند و بیانیه در حوزه‌های مختلف همکاری، از جمله موافقتنامه ایجاد مرکز جامع مقابله با چالش‌ها و تهدیدات امنیتی سازمان همکاری شانگهای، موافقتنامه ایجاد مرکز مقابله با مواد مخدر، استراتژی ۱۰ ساله سازمان، همکاری در حوزه هوش مصنوعی، مواد مخدر، صنعت سبز، همکاری علمی و فناوری، تجارت چندجانبه، توسعه پایدار انرژی و... امضا کردند که برآیند و نتیجه نزدیک شدن دیدگاه اعضا در موضوعات مختلف به حساب می‌آید.
همچنین کشور‌های عضو با محکومیت قاطع حملات نظامی رژیم صهیونیستی و ایالات متحده امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران در ژوئن ۲۰۲۵، تصریح کردند: چنین اقدامات تجاوزکارانه‌ای علیه تأسیسات غیرنظامی، از جمله زیرساخت‌های هسته‌ای ـ انرژی که به کشته شدن غیرنظامیان منجر شد، نقض آشکار اصول و موازین حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل متحد و تعرض به حاکمیت جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود. این اقدامات به امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی آسیب وارد کرده و پیامد‌های جدی برای صلح و ثبات جهانی در پی دارد.
در این بخش تصریح شده است که ایمنی فیزیکی هسته‌ای و حفاظت از تأسیسات هسته‌ای باید به‌طور دائمی تضمین شود، از جمله در دوران درگیری‌های مسلحانه، با هدف حفاظت از جمعیت و محیط زیست در برابر آسیب و در همین راستا، اعضا پایبندی خود را به ابتکارات دیپلماتیک با هدف حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مسائل موجود مورد تأکید قرار دادند. کشور‌های عضو در این بخش بر اهمیت قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) شورای امنیت سازمان ملل متحد تأکید کرده و خاطرنشان ساختند که این قطعنامه الزام‌آور است و باید به‌طور کامل و مطابق با مفاد آن اجرا شود و هرگونه تلاش برای تفسیر خودسرانه آن را تضعیف اعتبار شورای امنیت سازمان ملل متحد تلقی می‌کنند. آنها خواستار از سرگیری گفت‌وگوی سازنده میان طرف‌های ذی‌ربط شدند و تأکید کردند که لازم است تمرکز بر یافتن راه‌حل‌های مشترک باشد تا از تشدید بیشتر وضعیت جلوگیری شود. در بخش دیگری از این اسناد کشور‌های عضو، بار دیگر با ابراز نگرانی عمیق از تداوم تشدید مناقشه فلسطین و اسرائیل، به‌طور قاطع اقداماتی را که به قربانیان فراوان در میان غیرنظامیان و بروز وضعیت فاجعه‌بار انسانی در نوار غزه انجامیده است، محکوم کردند. آنان بر ضرورت تضمین هرچه سریع‌تر، کامل و پایدار آتش‌بس، دسترسی به کمک‌های بشردوستانه و همچنین تقویت تلاش‌ها برای تحقق صلح، ثبات و امنیت برای تمامی ساکنان منطقه تأکید کردند. کشور‌های عضو خاطرنشان ساختند که تنها راه ممکن برای تضمین صلح و ثبات در خاورمیانه، حل‌وفصل جامع و عادلانه مسئله فلسطین است.
شانگهای امید به عدالت را تازه کرد
شرکت و سخنرانی در نشست شانگهای پلاس، از دیگر برنامه‌های رئیس‌جمهور در سفر به تیانجین چین بود. دکتر پزشکیان در این نشست با بیان اینکه جهان ما به درک و طرح تازه‌ای از حکمرانی جهانی نیاز دارد، اظهار داشت: چنین طرحی در وهله نخست باید از منطق مبتنی بر قدرت فاصله گرفته و منطق مبتنی بر برابری و عدالت را جایگزین آن نماید.
سازمان همکاری شانگهای در سه دهه گذشته الگوی تازه‌ای از همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی را ترویج کرده که الزاماً نه بر مبنای دشمن‌سازی و تقابل هویتی، بلکه بر اساس همکاری، اعتماد متقابل و احترام به تنوع شکل گرفته است. در حالی‌که جهان پس از جنگ سرد به دلیل تلاش‌های یکجانبه‌گرایانه، آرزوی انسان‌ها برای ساختن یک جهان صلح‌آمیزتر را برآورده نساخت، تجربه شکل‌گیری سازمان همکاری شانگهای این امید را همچنان زنده نگه داشته است که کشور‌های مختلف با تنوع فرهنگی–تمدنی و موقعیت متفاوت سیاسی، اقتصادی و نظامی، می‌توانند بدون برتری‌جویی نسبت به یکدیگر و از جایگاهی برابر به تعامل و همکاری با یکدیگر بپردازند. تجربه سازمان همکاری شانگهای نشان داده است که همکاری، به‌ویژه میان کشور‌های در حال توسعه و اقتصاد‌های نوظهور، می‌تواند پاسخی عملی به چالش‌های جهانی از جمله نابرابری‌های اقتصادی، فشار تحریم‌ها، تغییرات اقلیمی و بحران‌های امنیتی فراملی باشد.
ایران قربانی ریاکاری دیپلماتیک غرب
رئیس‌جمهور افزود: قرار گرفتن کشور ایران در مرکز ارتباطی میان شرق و غرب، مزیت بالای جغرافیایی برای پیوند میان خطوط ترانزیتی در قالب طرح کمربند- راه را ایجاد کرده است. این امر در کنار ثبات و امنیت کم نظیر در ایران می‌تواند مبنای مهمی برای اتصال خطوط مواصلاتی طرح کمربند- راه و ادغام ایران در این طرح را ایجاد نماید. مردم ایران در سال‌های گذشته و مشخصاً در چند ماه گذشته طعم تلخ تلاش برای تحمیل صلح از طریق قدرت را با تحریم‌های مختلف و تجاوز نظامی چشیده‌اند. طی دو دهه گذشته جمهوری اسلامی ایران به رغم اقدام در چارچوب حقوق قانونی خود، همواره تمامی تلاش خود را برای رفع ابهام‌های موجود از طریق گفتوگو و مذاکره به کار گرفته است. با این‌حال، ما در ژوئن گذشته در حالی مورد تجاوز قرار گرفتیم که ایالات متحده امریکا ریاکارانه بر سر میز مذاکره با ایران نشسته بود. اکنون نیز ما در حالی از سوی کشور‌های اروپایی تهدید به بازگشت تحریم‌های بین‌المللی می‌شویم که هیچ گونه پایبندی عملی و مؤثر به تعهدات خود نداشتند و در مقابل، بیشترین نظارت‌های بین‌المللی بر روی فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است. پزشکیان تأکید کرد: من در اینجا اعلام می‌کنم جمهوری اسلامی ایران همواره برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک جهت حل و فصل مسالمت‌آمیز برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود آمادگی داشته و دارد. توسل ناکام امریکا و رژیم صهیونیستی به تهاجم نظامی نشان داد که گزینه نظامی کارآیی ندارد و با مقاومت قهرمانانه مردم ایران مواجه می‌شود.
گوترش: برنامه هسته‌ای ایران صلح آمیز است
دکتر مسعود پزشکیان در ادامه برنامه‌های سفر به چین، در دیدار «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد، با تأکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران همواره به دنبال صلح و آرامش بوده و هست و این رژیم صهیونیستی بود که جنگ را به ما تحمیل کرد، از مواضع وی در قبال جنایات این رژیم علیه فلسطینیان غزه و نیز حمله به کشورمان قدردانی کرد.
رئیس‌جمهور در عین حال از آقای گوترش خواست که مواضع صریح‌تری در محکومیت جنایات رژیم صهیونیستی علیه فلسطینیان و دیگر کشور‌های منطقه داشته باشد و افزود: انتظار داریم سازمان‌های بین‌المللی و در رأس آنها سازمان ملل متحد اقدامات عملی و جدی‌تری در قبال جنایات و آتش‌افروزی‌های رژیم صهیونیستی در منطقه داشته باشند. پزشکیان در ادامه با گلایه از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و به خصوص مدیرکل این نهاد بین‌المللی گفت: جمهوری اسلامی ایران تحت شدیدترین و پرتعدادترین نظام بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود، اما متأسفانه این سازمان بین‌المللی حتی حاضر نشد حملات رژیم صهیونیستی به تاسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را که کاملاً زیر نظر خود آنها فعالیت می‌کرد، محکوم کند؛ این اقدام خلاف همه قواعد و چارچوب‌های بین‌المللی صورت گرفت و آژانس هنوز هم از محکوم کردن آن طفره می‌رود. دبیرکل سازمان ملل نیز در این دیدار با بیان اینکه شخصا متقاعد شده‌ام که ایران به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست و برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است، اظهار داشت: باور دارم که نیت و هدف شما ساخت سلاح هسته‌ای نیست و برخورداری از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز حق شماست و بنده آن را به رسمیت می‌شناسم. گوترش با بیان تأکید بر اینکه نسبت به فعال نشدن مکانیسم ماشه و اسنپ‌بک دغدغه جدی داشته و دارم، افزود: در تماس با مقامات کشور‌های اروپایی طرف برجام این نکته را مطرح کرده و از آنها خواسته‌ام که در این زمینه با ایران همکاری داشته باشند.
دیدار پزشکیان با پوتین
دکتر پزشکیان شامگاه دوشنبه، در ادامه برنامه‌های دومین روز سفر به چین، در دیدار «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه، ضمن ابراز خرسندی از فرصت ایجاد شده برای این دیدار و رایزنی اظهار داشت: روند مستمر تعاملات با روسیه برای ما بسیار باارزش است. پزشکیان در ادامه با بیان اینکه همه تلاش امریکا و کشور‌های همراه با او تثبیت و تقویت یکجانبه‌گرایی است، به مباحث مطرح در نشست سران سازمان همکاری شانگهای در زمینه ترویج چند جانبه‌گرایی اشاره کرد و گفت: نهاد‌های بین‌المللی، چون شانگهای بستر مناسبی برای پیشبرد ایده چند جانبه‌گرایی هستند.
رئیس‌جمهور روسیه نیز در این دیدار از دکتر پزشکیان خواست که آرزو‌های نیک و سلام او را به رهبر معظم انقلاب اسلامی تقدیم کند و خاطرنشان کرد: مایلم تأکید کنم که روند روابط میان دو کشور به ویژه با امضا و اجرایی شدن معاهده جامع بلندمدت فیمابین، واقعا دوستانه و رو به گسترش است. در این دیدار که دو ساعت به طول انجامید، ولادیمیر پوتین با اشاره به افزایش قابل توجه حجم مبادله متقابل کالا میان دو کشور در ماه‌های اخیر اظهار داشت: تداوم اجرای موافقتنامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، نقش قابل توجهی در افزایش بیش از پیش حجم همکاری‌های میان ایران و روسیه خواهد داشت. پوتین همچنین با اشاره به تماس‌های مستمر و منظم میان دو کشور درباره مسائل مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی تصریح کرد: دو کشور همچنین درباره فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران نیز تعاملات مستمری دارند.
در حاشیه این اجلاس همچنین پزشکیان با رؤسای جمهور پاکستان، تاجیکستان و ترکیه دیدار و درباره روابط دو جانبه و تحولات منطقه رایزنی کردند.
دکتر پزشکیان در دیدار «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه، با بیان اینکه تمام تلاش خود را برای حفظ وحدت و انسجام در جهان اسلام و اجرای این دستور الهی و سنت و سیره پیامبر گرامی اسلام به کار گرفته‌ام، اظهار داشت: بر اساس همین باور برای تقویت و گسترش روابط با همسایگان تلاش می‌کنم.
رئیس‌جمهور با استقبال از مواضع ترکیه در قبال جنایات رژیم صهیونیستی و قطع روابط اقتصادی با این رژیم، تصریح کرد: همچنین از توافقات میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در مسیر تثبیت صلح و آرامش حمایت می‌کنیم. در عین حال با هر گونه حضور نیرو‌های فرامنطقه‌ای در منطقه قفقاز مخالف هستیم.
رئیس‌جمهور با بیان اینکه مذاکره و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را با چارچوب‌های جدیدی آغاز کرده‌ایم، گفت: آماده گفتوگو با امریکا بر اساس به رسمیت شناختن حقوق هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و رسیدن به یک راه‌حل برد- برد هستیم. در مورد اسنپ‌بک نیز کشور‌های اروپایی طرف برجام با توجه به عدم عمل به تعهدات خود، مشروعیت فعال کردن آن را ندارند و چنانچه مرتکب چنین اشتباهی شوند، همه گفت‌و‌گو‌ها و تعاملات فیمابین مختل خواهد شد.
رئیس‌جمهور ترکیه نیز در این دیدار با بیان اینکه بر حق مشروع جمهوری اسلامی ایران در زمینه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای تأکید داریم، اظهار داشت: فعال شدن مکانیسم ماشه هیچ نفعی ندارد و کاملاً غیرسازنده است. رجب طیب اردوغان نگرانی‌های جمهوری اسلامی ایران را قابل درک خواند، اما در عین حال باز ماندن باب گفتوگو با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را مفید توصیف کرد و افزود: همچنین معتقدم که باز ماندن باب مذاکره ایران و امریکا، نقشه‌های اسرائیل را نقش بر آب خواهد کرد. اردوغان با تأکید بر ضرورت حفظ ثبات سیاسی در عراق و توقف کشتار و جنایت در غزه و با بیان اینکه با رهبران جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای تثبیت صلح در قفقاز در تماس و رایزنی هستیم، گفت: باز شدن خطوط ارتباطی بر اساس احترام به حاکمیت و حفظ تمامیت ارضی کشورها، موضوعی مربوط به همه ما است.
نمای نزدیک/ چین و روسیه ملزم به آثار مکانیسم ماشه نیستند
وزرای امورخارجه چین، روسیه و ایران در حاشیه اجلاس شانگهای نامه مهمی به دبیرکل سازمان ملل نوشتند که در آن اعلام شده این کشورها در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، تعهدی به اجرای مناسبات ناشی از آن نخواهند داشت.
«سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در خصوص نامه مشترک وزرای امور خارجه ایران، روسیه و چین به دبیرکل و رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد نوشت: نامه مشترک من و همکارانم، وزرای امور خارجه جمهوری خلق چین و فدراسیون روسیه، که در تیانجین به امضا رسید، بیانگر موضع قاطع ماست مبنی بر اینکه تلاش کشور‌های اروپایی برای فعال‌سازی «سازوکار اسنپ بک» فاقد هرگونه مبنای حقوقی است و از نظر سیاسی اقدامی مخرب به شمار می‌آید. عراقچی افزود: با اعلام بی‌اعتباری اقدام سه کشور اروپایی، ما رسماً ثبت کرده‌ایم که هیچ طرفی نمی‌تواند توالی رویداد‌ها را پاک کند: این ایالات متحده بود که نخستین بار برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کرد، و سپس اروپا بود که به جای پایبندی به تعهدات خود، تصمیم گرفت با تحریم‌های غیرقانونی همراه شود. این حقایق انکارناپذیر باید چارچوب هر گفت‌وگوی جدی در شورای امنیت را تشکیل دهد.
وزیر خارجه ایران افزود: ما همچنین اصل بنیادین حقوق بین‌الملل را مورد تأکید قرار دادیم: حقوق و تعهدات جدایی‌ناپذیرند. کشور‌هایی که به تعهدات خود عمل نمی‌کنند، حق ندارند از مزایای توافقی بهره‌مند شوند که خود آن را تضعیف کرده‌اند. اعتبار دیپلماسی چندجانبه تنها بر اساس این منطق حفظ خواهد شد. آنچه در معرض تهدید است نه تنها حقوق جمهوری اسلامی ایران، بلکه تمامیت و اعتبار توافقات بین‌المللی است. اگر پذیرش رفتار‌های گزینشی در اجرای تعهدات و سوءاستفاده از فرایند‌های قانونی تحمل شود، بنیان‌های امنیت جمعی به صورت جدی تضعیف خواهد شد. او تأکید کرد: وظیفه اصلی شورای امنیت آن است که به نمایندگی از جامعه بین‌المللی، برای حفظ صلح و امنیت جهانی اقدام کند. پیشنهاد سه کشور اروپایی در حقیقت خیانتی به این مأموریت است، چراکه شورای امنیت را از جایگاه یک نهاد حافظ ثبات جهانی به ابزاری برای اعمال فشار و اجبار تبدیل می‌کند. وظیفه فوری پیش روی ما بازگرداندن حاکمیت قانون بین‌الملل و تقویت آن است تا دیپلماسی بتواند فضای لازم برای موفقیت خود را بیابد.
درنامه وزرای خارجه ایران، روسیه و چین خطاب به دبیرکل سازمان ملل متحد تصریح شده است: «هر اقدامی که نادیده گرفتن یا تخلف از قطعنامه ۲۲۳۱ باشد، نمی‌تواند تعهدات قانونی بین‌المللی برای کشور‌های عضو سازمان ملل ایجاد کند. ما قویاً از اعضای شورای امنیت سازمان ملل می‌خواهیم ادعا‌های فرانسه، آلمان و بریتانیا درباره اعمال مکانیزم «بازگشت» را رد کنند و تعهد خود به اصول حقوق بین‌الملل و دیپلماسی چندجانبه را تأیید کنند.
