جوان آنلاین: «تلاش‌هایی شده و می‌شود، اما نتیجه این تلاش‌ها کسی را راضی نکرده، نه دانش آموزان، نه خانواده‌ها، نه معلمان و نه حتی رئیس جمهور را! یک جای کار می‌لنگد. مشکلات مشخص است، برنامه هم داریم، اما پای اجرا که وسط می‌آید، با آنچه که باید باشد فرسنگ‌ها فاصله داریم.» روز گذشته، اجلاس رؤسای آموزش و پرورش کشور در اردوگاه شهید باهنر تهران آغاز به کار کرد؛ اجلاسی که بازتابی از دغدغه‌ها و چالش‌های عمیق نظام آموزشی کشور بود. رئیس‌جمهور نیز در این اجلاس حاضر شد و در سخنرانی خود با صداقت و صراحت، واقعیت‌هایی را به تصویر کشید، واقعیت‌هایی که کمتر به آن پرداخته شده‌است؛ از مدارس مجلل با شهریه‌های نجومی که نماد فاصله عمیق میان طبقات جامعه است، تا دانش‌آموزانی که به دلیل نابرابری‌ها و محدودیت‌ها از فرصت‌های آموزشی محروم می‌مانند. پزشکیان بیان کرد که آموزش و پرورش نباید مکانی برای تقویت شکاف‌ها باشد، بلکه باید پلی برای ایجاد عدالت، همدلی و آینده‌ای بهتر برای همه کودکان این کشور شود. او از مدیران خواست که فراتر از شعارها، با درک واقعی مشکلات و با عزمی راسخ، مسیر تحول و بهبود کیفیت آموزش را هموار کنند.
این اجلاس، فرصتی شد تا با هم‌اندیشی و برنامه‌ریزی دقیق، عدالت آموزشی به‌صورت ملموس، در سراسر کشور محقق شود. البته اگر عزمی جدی و کافی از سوی همه مسئولان و مدیران مرتبط با حوزه تعلیم و تربیت برایش وجود داشته باشد.
فرصتی برای یافتن راهکار‌های عملی آموزش
سی‌وهشتمین اجلاس رؤسای آموزش و پرورش کشور، روز‌های ۲۷ و ۲۸ مرداد با حضور گسترده مدیران و مسئولان عالی‌رتبه برگزار شد و با دیدار وزیر آموزش و پرورش و اعضای ستاد برگزاری اجلاس با آیت‌الله جوادی آملی آغاز گردید.
سید حمایت میرزاده، رئیس ستاد برگزاری اجلاس درباره سابقه اجلاس توضیح داد: «اجلاس رؤسای آموزش و پرورش به پیشنهاد شهید رجایی در سال ۱۳۵۹ پایه‌گذاری شد و از سال ۱۳۶۱ به‌طور رسمی هر سال برگزار می‌شود، مگر در سال‌های خاصی مانند شیوع کرونا یا تغییر دولت‌ها که موقتاً متوقف شد. امسال نیز در شرایطی ویژه و با هدف درک عمیق‌تر مدیران از سیاست‌های وزارتخانه برگزار می‌شود.»
او با اشاره به رویکرد اصلی سی‌وهشتمین اجلاس تصریح کرد: «دو اصل کلیدی «ارتقای کیفیت آموزش» و «عدالت آموزشی» محور برنامه‌های این اجلاس است. ارتقای کیفیت آموزش شامل عبور از نظام تست‌محور، تأکید بر یادگیری عمیق، مهارت‌محوری، پرورش تفکر و همچنین توجه به گروه‌بندی دقیق دانش‌آموزان و معلمان است.»
میرزاده همچنین اشاره کرد که چهار کمیته تخصصی برنامه‌ریزی، محتوا و اجرا، ارزیابی، تبلیغات و دبیرخانه، از چهار ماه پیش برای آماده‌سازی این اجلاس فعالیت داشته‌اند. رئیس ستاد اجلاس درباره حضور گسترده مدیران و مسئولان عالی‌رتبه از جمله رئیس‌جمهور گفت: «این رویداد فرصتی است تا مدیران آموزش و پرورش کشور در تعامل سازنده‌ای، راهکار‌های عملی برای ارتقای عدالت و کیفیت آموزشی بیابند.»
شهریه ۱۶۰ میلیونی، بی‌عدالتی محض است
در ادامه بررسی محور‌های کلیدی اجلاس، مهم‌ترین بخش این رویداد به سخنان مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، اختصاص داشت که به مسائل بنیادین عدالت آموزشی و نابرابری‌های موجود در نظام مدرسه‌ای را به زبان آورد.
پزشکیان در این اجلاس ملی، با اشاره به ضرورت تربیت نسلی که به وطن خود عشق بورزد و برای حل مشکلات آن تلاش کند، گفت: «چرا فرزندانمان را طوری تربیت نمی‌کنیم که به این سرزمین دل ببندند و درد و عشق مردم خود را در دل داشته باشند؟»
او بیان کرد که همه این ارزش‌ها و روحیه‌ها در کلاس درس شکل می‌گیرد و معلمان و مدیران نقش کلیدی در انتقال این حس مسئولیت دارند. به گفته پزشکیان، «هیچ مکانی هم‌تراز مدرسه وجود ندارد که آینده کشور را بسازد.» او افزود: تغییر رفتار و اصلاح جامعه تنها با شعار و ادعا محقق نمی‌شود، بلکه باید از دل و وجود انسان‌ها برآید.
رئیس‌جمهور با اشاره به چالش کیفیت آموزشی گفت: «چگونه ممکن است کیفیت آموزش در برخی مدارس پایین باشد، در حالی که همه مردم می‌خواهند فرزندشان آموزش خوبی ببیند؟»
او بر ضرورت ارتباط نزدیک‌تر با خانواده‌ها اشاره و خاطرنشان کرد که بسیاری از خانواده‌ها حتی برای ساخت مدرسه فرزندانشان با دست خود کارگری کرده‌اند: «برای حل مشکلات باید با سختی‌ها رو‌به‌رو شویم؛ هیچ‌کس در ناز و نعمت به جایی نمی‌رسد و باید سختی‌ها را به جان خرید.»
یکی از نکات جنجالی سخنان پزشکیان، اشاره به تبعات نابرابری مالی در مدارس بود: «چرا باید مدارس متفاوت داشته باشیم و برخی اعلام کنند سقف شهریه ۱۶۰میلیون تومان است؟ این یعنی حتی بیش از این مبلغ هم دریافت می‌شود. این وضعیت، بی‌عدالتی محض است.» او با انتقاد از اینکه پولداران حاضر نیستند فرزندانشان را به برخی مدارس بفرستند، پرسید: «چرا نمی‌توانیم مدارسی ایجاد کنیم که همه آرزو داشته باشند فرزندشان در آن تحصیل کند؟»
پزشکیان مسئولیت مدیران آموزش و پرورش را سنگین دانست و گفت: «باید درد مردم و درد بی‌عدالتی را درک کنیم و نپذیریم.» او تأکید کرد که نباید اجازه داده شود کودکی که والدینش توانایی پرداخت شهریه‌های سنگین را ندارند، از فرزندان ثروتمندان عقب بماند. آموزش باید فراتر از تئوری باشد و با عشق انجام شود و مسئولان نیز باید این باور را در دل داشته باشند تا بتوانند برنامه‌ها را به مرحله اجرا برسانند.
رئیس‌جمهور در بخش دیگری از سخنان خود از فاصله بین گفتار و عمل در کشور گلایه کرد: «در کشور بسیار سخن می‌گوییم، اما به آن عمل نمی‌کنیم. حداقل نباید چیز‌هایی را که قصد انجامش را نداریم، بر زبان بیاوریم.» او اظهار داشت که مردم وعده‌هایی را که از پشت تریبون‌ها داده می‌شود، باور می‌کنند، اما بسیاری از آنها محقق نمی‌شوند.
پزشکیان از تلاش‌هایی که تاکنون انجام شده قدردانی کرد، اما گفت: «راضی نیستم.» او از مدیران خواست تا مردم را به صحنه بیاورند و با شفافیت و صداقت نشان دهند که هدف اصلی کمک به فرزندانشان و حل مشکلات آموزشی است: «شما باید مردم را به صحنه بیاورید. اگر بدانند ما می‌خواهیم به فرزندانشان کمک کنیم و مشکلات آموزشی را حل کنیم، قطعاً همراهی خواهند کرد.»
گام‌هایی برای کاهش شکاف آموزشی
در ادامه این رویداد، علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش، ضمن تأکید بر هم‌راستایی برنامه‌های وزارتخانه با شعار محوری «کیفیت و عدالت»، به تبیین اقدامات انجام‌شده در راستای کاهش شکاف‌های آموزشی پرداخت. او با بیان اینکه بیش از هزار نفر از مدیران آموزشی در این اجلاس حضور دارند، گفت: «این گردهمایی ملی بر پایه دو کلان‌برنامه رئیس‌جمهور شکل گرفته و هدف آن تحول در آموزش است.»
کاظمی از نگاه ویژه رئیس‌جمهور به نظام تعلیم و تربیت و همراهی بی‌سابقه دولت با آموزش و پرورش قدردانی کرد و گفت: «بیش از ۴۰ جلسه با محور تعلیم و تربیت به ریاست آقای دکتر پزشکیان برگزار شده؛ این برای آموزش و پرورش کشور بی‌سابقه است.»
او با بیان اینکه عدالت آموزشی نیازمند اقدامات عینی است، برخی از برنامه‌های اجراشده را برشمرد. به گفته او، افزایش نیروی انسانی برای آغاز آرام سال تحصیلی، تعیین‌تکلیف ۳۰۰ هزار نفر در رتبه‌بندی معلمان، جذب ۱۶۷ هزار نیروی جدید و ورود ۳ هزار نخبه به دانشگاه فرهنگیان، بخشی از همین اقدامات بوده‌است.
کاظمی با اشاره به تأکید رئیس‌جمهور بر رفع بی‌عدالتی در نظام آموزشی گفت: «در طرح نهضت توسعه عدالت آموزشی، ۷ هزار گروه مردمی شکل گرفته که قرار است به کمک مناطق محروم بیایند. این یک حرکت مردمی برای پر کردن شکاف‌های آموزشی است.»
وزیر آموزش و پرورش همچنین به پروژه «عجمیان» برای شاداب‌سازی فضا‌های آموزشی اشاره کرد که بر اساس آن، بیش از ۱۱۰ هزار کلاس درس و ۲هزارو۴۰۰ فضای ورزشی تحت بازسازی و تجهیز قرار گرفته‌اند. او از توجه ویژه به کیفیت یاددهی‌ـ‌یادگیری در مدارس ابتدایی خبر داد: «آموزش معلمان ابتدایی در اولویت قرار گرفت و اجتماعات یادگیری در مدارس شکل گرفت تا دانش حرفه‌ای معلمان به‌روز شود.» کاظمی همچنین به افزایش سهم رشته‌های مهارتی در مدارس اشاره کرد: «در نظر داریم ضریب نفوذ رشته‌های فنی‌ـ‌حرفه‌ای و کاردانش را به ۵۰ درصد برسانیم، چراکه عدالت آموزشی بدون مهارت‌آموزی محقق نمی‌شود.»
در پایان، وزیر آموزش و پرورش از تدوین برنامه‌ای برای به‌روزرسانی برنامه درسی تحت عنوان «مدرسه ایران» خبر داد: «در این برنامه تلاش می‌شود با استفاده از فناوری‌های نوظهور، هویت دینی و ملی دانش‌آموزان تقویت و محتوای درسی به نیاز‌های روز نزدیک‌تر شود.»
تحولی که آموزش ابتدایی به آن نیاز دارد
در ادامه، رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش، با تأکید بر گستردگی و اهمیت آموزش ابتدایی در کشور گفت: «۹میلیون و ۲۰۰ هزار دانش‌آموز در ۷۰ هزار مدرسه و با ۳۴۰ هزار نیروی انسانی آموزش می‌بینند. در معاونت ابتدایی، مدال و المپیاد اولویت نیست؛ بالاترین افتخار، خدمت به دانش‌آموزان محروم، عشایری و روستایی است.»
حکیم‌زاده با اشاره به برنامه راهبردی معاونت ابتدایی، از سه محور اصلی عدالت آموزشی، ارتقای کیفیت و ایجاد تعلق و هویت دانش‌آموزان یاد کرد: «بر اساس این محور‌ها، ۱۰برنامه عملیاتی تدوین شده است.»
او با اشاره به انتشار کارنامه عملکرد مناطق آموزشی کشور برای نخستین‌بار، توضیح داد که در این کارنامه شاخص‌هایی مانند نرخ ترک تحصیل، تکرار پایه و پوشش تحصیلی بررسی شده و استان‌ها موظف به ارزیابی و اصلاح برنامه‌های خود هستند.
معاون آموزش ابتدایی به ضرورت مهارت‌آموزی دانش‌آموزان در عصر هوش مصنوعی تأکید کرد: «تفکر، پژوهش، خلاقیت و سواد دیجیتال در اولویت آموزش ما قرار دارد و طرح‌هایی مانند «عید هنر و داستان»، «جابر بن حیان» و آموزش سواد دیجیتال، تاکنون با مشارکت میلیون‌ها دانش‌آموز و معلم اجرا شده‌اند.»
حکیم‌زاده درباره برنامه‌های عدالت آموزشی گفت: «سه طرح اصلی شامل جذب بازماندگان از تحصیل، اجرای طرح حمایتی «حامی» برای دانش‌آموزان ضعیف و توسعه مدارس شبانه‌روزی و هنرستان‌ها در مناطق عشایری در دستور کار است.»
او با اشاره به بازگشت ۳۰ هزار کودک بازمانده از تحصیل در سال گذشته، اجرای طرح «حامی» را گامی مهم در کاهش افت تحصیلی دانش‌آموزان معرفی و خاطرنشان کرد که این طرح در بیش از ۱۲۲ هزار کلاس و ۲۸ هزار پایگاه تابستانی اجرا شده‌است.
معاون آموزش ابتدایی درباره ضرورت هدایت دانش‌آموزان عشایری به رشته‌های مهارتی نیز کفت: «هم‌اکنون در این حوزه حدود ۱۶ درصد پایین‌تر از میانگین کشوری هستیم و باید این دانش‌آموزان به سمت هنرستان‌ها هدایت شوند تا فرصت‌های بهتر آموزشی داشته باشند.»
حکیم‌زاده از دو برنامه تحولی دولت چهاردهم در آموزش ابتدایی سخن گفت؛ برنامه «مدرسه تراز سند تحول بنیادین» و اصلاح روش‌های یادگیری و آموزش در کلاس درس که با اجرای طرح «توانا» و اجتماعات یادگیری به دنبال توانمندسازی مدیران و معلمان است.
او در پایان اظهار داشت: «در عصر هوش مصنوعی، آموزش نیازمند تحول بنیادین است و نظام‌های موفق جهان بر پایه مدیریت یکپارچه، حمایت همه‌جانبه از دانش‌آموزان، یادگیری عمیق و معلمان اثربخش شکل گرفته‌اند.»
توسعه مدارس و ارتقای کیفیت با حمایت دولت
در ادامه اجلاس سراسری مدیران آموزش و پرورش کشور، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، با اشاره به اجرای نهضت عدالت آموزشی که یکی از اولویت‌های جدی رئیس‌جمهور است، تأکید کرد که دکتر پزشکیان شخصاً بر روند اجرای این نهضت مردمی در دو حوزه حیاتی، یعنی توسعه فضا‌های فیزیکی مدارس و ارتقای کیفیت آموزشی، نظارت مستقیم دارد.
مهاجرانی با بیان اینکه عدالت آموزشی دو محور اساسی دارد، توضیح داد: «یکی افزایش فضا‌های فیزیکی و ساخت مدرسه و دیگری ارتقای سطح کیفی نظام آموزش است که رئیس‌جمهور به عنوان یکی از رویکرد‌های محوری دولت چهاردهم، به این دو حوزه ورود جدی کرده‌است.»
او ادامه داد: «رئیس‌جمهور با حساسیت ویژه، علاوه بر تخصیص اعتبارات بیشتر به وزارت آموزش و پرورش، به نحوه آموزش، محتوای درسی، تعامل با دانش‌آموزان و حتی چیدمان کلاس‌های درس توجه دارد و با نظارت مستمر بر روند اجرای نهضت، بر عملیاتی شدن آن و دستیابی به اهداف مورد نظر تأکید و اصرار دارد.»
سخنگوی دولت همچنین نقش آموزش و پرورش در دولت چهاردهم را بسیار مهم دانست: «حضور شخص رئیس‌جمهور در آیین افتتاح اجلاس سراسری مدیران آموزش و پرورش سراسر کشور نیز نشان‌دهنده توجه ویژه دولت به تعلیم و تربیت و برقراری عدالت آموزشی در سراسر کشور است.»
مهاجرانی درباره برنامه‌های دولت برای توسعه فضا‌های فیزیکی اظهار کرد: «سازمان نوسازی مدارس متولی این بخش است و برنامه‌ریزی گسترده‌ای انجام شده که با پیگیری مستمر و همراهی رئیس‌جمهور و مردمی کردن پروژه‌ها، موفقیت در دستیابی به اهداف میسر خواهد شد.»
در ادامه، سخنگوی دولت به موضوع تحصیل فرزندان اتباع خارجی نیز اشاره کرد و گفت: «فرزندان اتباع خارجی دارای مجوز اقامت در ایران می‌توانند همانند گذشته در مدارس ثبت‌نام کنند؛ البته برنامه‌ای ویژه برای اتباع غیرمجاز با محوریت وزارت کشور در حال اجرا است.»
فرصتی برای تحول یا تکرار نارضایتی‌ها؟!
سی‌وهشتمین اجلاس رؤسای آموزش و پرورش کشور، که در روز‌های ۲۷ و ۲۸ مرداد با حضور گسترده مدیران و مسئولان آموزش و پرورش برگزار شده‌است، فرصتی ارزشمند برای هم‌افزایی و تبادل‌نظر پیرامون مهم‌ترین چالش‌ها و اولویت‌های نظام آموزشی کشور به حساب می‌آید. محور‌های اصلی اجلاس، شامل عدالت آموزشی و ارتقای کیفیت آموزش، نشان‌دهنده توجه دولت و وزارت آموزش و پرورش برای حرکت به سمت نظامی فراگیر، متوازن و کارآمد است. برنامه‌های عملیاتی و نهضت‌های توسعه‌ای مطرح شده در این نشست نیز، نویدبخش گامی مؤثر در بهبود زیرساخت‌ها، تقویت نیروی انسانی و ارتقای سطح یادگیری دانش‌آموزان در سراسر کشور است. حال اگر آنچه در این اجلاس مطرح شده، به‌دقت و با برنامه‌ریزی مدون اجرایی شود، می‌توان امیدوار بود که شرایط واقعی بهبود یابد؛ در غیر این صورت، همچنان باید به همان نارضایتی موجود از نظام آموزشی کشور ادامه داد، که به قول رئیس‌جمهور، دست‌کم در شعارها و وعده‌ها به اندازه کافی وجود دارد!
