بازار تهران، با سابقهای چند صدساله و گسترهای بالغ بر ۱۱۰ هکتار در مرکز پایتخت، یکی از مهمترین شریانهای اقتصادی کشور به شمار میرود. این مجموعه تاریخی که روزگاری نماد نظم سنتی، تجارت اصیل و ساختار اقتصادی مردممحور بود، امروز درگیر مسائل ساختاری، ایمنی، ترافیکی و امنیتی گستردهای است که حیات آن را بهشدت تهدید میکند. بافت متراکم و فرسوده بازار، به دلیل توسعه غیرکنترلشده، ساختوسازهای بیضابطه و عدم همراستایی با الزامات ایمنی روز، اکنون به یکی از نقاط حادثهخیز شهر تبدیل شدهاست. سیمکشیهای نامنظم، انبارهای پر از کالای قابلاشتعال، نبود سامانههای هوشمند اطفای حریق و مسیرهای باریک و پر ازدحام، هر یک بهتنهایی برای ایجاد بحرانی شهری کافی است. تکرار آتشسوزیها در پاساژها و حجرههای قدیمی، زنگ خطری است که سالهاست به صدا درآمده، اما به دلایل متعدد، جدی گرفته نشدهاست. عملیات امدادی در این منطقه همواره با کندی، تأخیر و دشواری شدید روبهرو است، چراکه خودروهای آتشنشانی یا آمبولانس، بهسختی میتوانند از میان مسیرهای باریک و مسدودشده عبور کنند.
نبود ساماندهی در تردد موتورسیکلتها و خودروها، بازار را به یکی از آشفتهترین نقاط ترافیکی تهران تبدیل کردهاست. موتورسوارانی که بیمحابا در مسیرهای باریک تردد میکنند، نهتنها خطر را برای عابران و خریداران افزایش دادهاند، بلکه هرگونه امکان مدیریت اضطراری را هم از بین بردهاند. پلیس راهور اگرچه در مقاطعی تلاشهایی برای محدودسازی تردد موتورسیکلتها در بازار انجام داده، اما نبود تداوم، حمایت زیرساختی و برخورد جدی، موجب بینتیجه ماندن آن شدهاست.
در کنار معضلات فنی و ترافیکی، موضوعی که کمتر مورد توجه قرار گرفته، امنیت شکننده بازار و محیط اطراف آن است. گزارشهای متعدد از وقوع سرقت در بازار تهران، بهویژه در معابر فرعی، کوچهها و پاساژهای قدیمی، گویای شکلگیری تجمع غیررسمی گروههای خلافکار و سارقان خردهپا در حاشیه این مجموعه است به گونهای که خیابانهای اطراف بازار در مقطعی از شبانه روز به محلی امن برای فروش کالاهای سرقتی خصوصاً فروش موبایلهای سرقتشده تبدیل شدهاست. نبود روشنایی مناسب، نظارت ضعیف پلیسی در برخی ساعات و تراکم بالای جمعیت، این منطقه را به مکانی مطلوب برای فعالیتهای مجرمانه تبدیل کردهاست. بسیاری از کسبه و شهروندان، تجربههای ناخوشایندی از مواجهه با سارقانی دارند که بهراحتی در ازدحام بازار ناپدید میشوند. این وضعیت نهتنها امنیت مالی کسبه و مردم را تهدید میکند، بلکه اعتماد عمومی به نظم شهری را نیز دچار تزلزل میسازد.
بازار تهران نیازمند نوسازی در دو سطح «کالبدی» و «مدیریتی» است. از سویی، مقاومسازی سازهها، اصلاح شبکه برقرسانی، بهروزرسانی سامانههای اعلام و اطفای حریق، ایجاد مسیرهای امدادی و استقرار پایگاههای ثابت آتشنشانی و اورژانس، باید در اولویت نهادهای مسئول از جمله شهرداری و سازمان آتشنشانی قرار گیرد. از سوی دیگر، اجرای طرح جامع مدیریت ترافیکی و ساماندهی موتورسواران، بدون مماشات و با حمایت ساختاری، الزامی است. در حوزه امنیت نیز، تقویت گشتهای پیاده پلیس، نصب دوربینهای نظارتی هوشمند، پاکسازی حاشیههای ناامن و افزایش نورپردازی معابر، میتواند قدمی مؤثر برای بازگرداندن امنیت روانی و واقعی به بازار باشد. اجرای طرحهای مشارکتی با حضور کسبه برای نظارت محلی نیز میتواند به نهادینه شدن امنیت اجتماعی کمک کند. بازار تهران اگرچه از دیرباز محل تلاقی سنت، اقتصاد و فرهنگ بوده، اما در حال حاضر به مجموعهای بحرانخیز تبدیل شدهاست. تداوم این وضعیت، نهتنها جان و مال شهروندان را در معرض خطر قرار میدهد، بلکه یک میراث تاریخی و اقتصادی را بهتدریج فرسوده و بیاثر میکند. حفظ این قلب اقتصادی، نیازمند ارادهای جدی، برنامهای جامع و همافزایی میان دستگاههای مسئول است؛ پیش از آنکه دیر شود.