جوان آنلاین: روابط ایران و مصر، دو کشور با تمدن‌های کهن و نقش‌آفرین در خاورمیانه، از دیرباز با فراز و نشیب‌های متعددی همراه بوده است. این روابط از سال ۱۹۸۰، پس از امضای توافقنامه کمپ دیوید و به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی توسط مصر، به دلیل رویکرد جدید ایران به اسرائیل پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹، به طور رسمی قطع شد. این اختلاف، همراه با تفاوت‌های ایدئولوژیک و رقابت‌های ژئوپلیتیک، باعث شد که روابط دوجانبه برای دهه‌ها در سطح حداقلی و از طریق دفاتر حافظ منافع مدیریت شود.
به گزارش ایرنا، در طول دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، روابط ایران و مصر با تنش‌های متعددی مواجه بود، اما تلاش‌هایی برای کاهش این تنش‌ها نیز انجام گرفت؛ به عنوان مثال، در دوره ریاست‌جمهوری محمد خاتمی (۱۹۹۷-۲۰۰۵)، ایران رویکردی مبتنی بر گفتوگو و تنش‌زدایی را در پیش گرفت که شامل تلاش‌هایی برای بهبود روابط با مصر بود. دیدار‌های وزرای خارجه و تبادل پیام‌های دیپلماتیک نشان‌دهنده تمایل دو طرف به کاهش اختلافات بود، اما فشار‌های خارجی، به‌ویژه از سوی ایالات متحده و برخی کشور‌های عربی، مانع از پیشرفت چشمگیر شد. در دهه ۲۰۰۰، با افزایش نفوذ ایران در منطقه و نقش مصر به عنوان یکی از قدرت‌های سنتی جهان عرب، ضرورت گفتوگو بین دو کشور بیش از پیش احساس شد، با این حال، موانعی نظیر اختلافات بر سر مسائل منطقه‌ای، مانند نقش ایران در محور مقاومت و مواضع مصر در قبال اسرائیل، همچنان مانع از عادی‌سازی روابط شد.
این وضعیت تا زمان بهار عربی در سال ۲۰۱۱ ادامه یافت، زمانی که روی کار آمدن دولت اخوان‌المسلمین به رهبری محمد مرسی در مصر، امیدواری‌هایی برای بهبود روابط ایجاد کرد. سفر محمد مرسی به تهران در سال ۲۰۱۲ برای شرکت در اجلاس سران جنبش عدم تعهد، اولین سفر یک رئیس‌جمهور مصر به ایران پس از انقلاب اسلامی بود و نقطه عطفی در روابط دو کشور محسوب می‌شد، اما با سرنگونی مرسی در سال ۲۰۱۳ و روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی، روابط بار دیگر به سردی گرایید. مصر تحت رهبری السیسی رویکرد محتاطانه‌ای در قبال ایران اتخاذ کرد، اما در سال‌های اخیر نشانه‌هایی از تمایل به بهبود روابط دیده شده است.
دولت چهاردهم ایران، که از سال سال گذشته (۱۴۰۳) فعالیت خود را آغاز کرده است، رویکردی متمرکز بر تنش‌زدایی و تقویت روابط با کشور‌های همسایه و مسلمان را در پیش گرفته است. این رویکرد بخشی از سیاست خارجی دولت برای گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و کاهش تنش‌های ژئوپلیتیک است. دولت چهاردهم با تأکید بر دیپلماسی فعال، به دنبال تقویت روابط با کشور‌های کلیدی جهان اسلام، از جمله مصر، بوده است تا از این طریق به ثبات منطقه‌ای و کاهش تأثیرات مداخلات خارجی کمک کند. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، نقش محوری در پیشبرد این سیاست تنش‌زدایی ایفا کرده است.
یکی از نقاط عطف تلاش‌های دولت چهاردهم، سفر آذرماه ۱۴۰۳ مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران به مصر پس از ۱۲ سال در دیماه سال گذشته برای شرکت در اجلاس سران کشور‌های عضو گروه D ۸ و نشست جانبی بررسی وضعیت غزه و لبنان بود که به دیدار با عبدالفتاح السیسی منجر و همزمان به عنوان گامی مثبت در روابط دوجانبه تلقی شد. این سفر نشان‌دهنده اراده سیاسی تهران برای پیشبرد دیپلماسی با قاهره بود. رئیس دفتر حافظ منافع ایران در مصر در این خصوص اعلام کرد که روابط دو کشور در سه سال گذشته شتاب رو به رشدی داشته و بیش از ۸۰ درصد مسائل مورد اختلاف حل‌وفصل شده است.
روسای جمهور ایران و مصر پیش‌تر در آبانماه ۱۴۰۳ نیز در حاشیه اجلاس سران بریکس در قازان روسیه با یکدیگر دیدار کرده بودند. پزشکیان در آن دیدار با اشاره به اینکه بنده با شعار و رویکرد ایجاد وفاق و همدلی در داخل کشور و تقویت روابط دوستانه با دیگر کشور‌ها موفق به جلب اعتماد مردم کشورم شدم، تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران به هیچ‌وجه به دنبال جنگ و درگیری نیست.
عبدالفتاح السیسی نیز در همین دیدار به همتای ایرانی خود گفت: نه به عنوان یک عالم سیاسی، بلکه در وهله اول به عنوان یک مسلمان باور دارم که باید با تفاهم و گسترش دوستی امور خود را به پیش ببریم و از همین رو در تمام سال‌هایی که روابط ما دچار مشکل است، حتی یکبار علیه جمهوری اسلامی ایران موضعی اتخاذ نکرده‌ام.
عراقچی، که یکی از دیپلمات‌های باسابقه دستگاه دیپلماسی ایران با تجربه‌ای گسترده در مذاکرات است، از ابتدای آغاز کار خود به عنوان وزیر امور خارجه، با اتخاذ رویکردی عمل‌گرایانه، تلاش کرده است تا روابط ایران با کشور‌های منطقه، به‌ویژه مصر، را بهبود بخشد. او با تأکید بر گفت‌و‌گو‌های مستقیم و رایزنی‌های مستمر، به دنبال ایجاد کانال‌های ارتباطی پایدار با کشور‌های همسایه و جهان اسلام بوده است. سفر‌های مهم وزیر امور خارجه به مصر (پس از ۱۲ سال) و اردن (پس از ۱۰ سال)، نقطه عطفی در دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران بود که به فاصله ۲ ماه پس از آغاز به کار عراقچی و در مهرماه ۱۴۰۳ محقق شد. سفر وزیر امور خارجه ایران به مصر نمونه بارزی از تلاش‌های وزیر امور خارجه برای تقویت روابط با مصر بود.
عراقچی در جریان سفر به قاهره با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور و بدر عبدالعاطی، وزیر امور خارجه این کشور دیدار و گفتوگو کرد. رئیس دستگاه دیپلماسی در خصوص این رایزنی‌ها به خبرنگاران گفت: «مسائل دو جانبه‌ای بین ایران و مصر وجود دارد که در خصوص آن صحبت کردیم، روابط دوجانبه را مرور کردیم و فکر می‌کنم که الان چشم‌انداز بهتری وجود دارد».
وزیر امور خارجه در این سفر بر ضرورت همکاری کشور‌های اسلامی برای مقابله با اقدامات رژیم صهیونیستی تأکید کرد و خواستار هماهنگی بیشتر بین تهران و قاهره شد. مصر نیز، که به دلیل موقعیت استراتژیک خود و نقش میانجیگری در بحران‌هایی مانند غزه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، از این گفت‌و‌گو‌ها استقبال کرد. عبدالعاطی در دیدار با عراقچی، تشدید تنش‌ها در منطقه را نگران‌کننده خواند و بر اهمیت رایزنی‌های دیپلماتیک تأکید کرد.
در طول سال گذشته، مراودات دیپلماتیک بین تهران و قاهره به طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. تماس‌های تلفنی مکرر بین عراقچی و عبدالعاطی، از جمله گفت‌وگوی تلفنی در ژانویه ۲۰۲۵ (دی ۱۴۰۳)، نشان‌دهنده تداوم رایزنی‌ها در مورد مسائل منطقه‌ای است. این تماس‌ها بخشی از تلاش‌های دولت چهاردهم برای ایجاد هماهنگی با کشور‌های همسایه در موضوعات حساسی نظیر بحران غزه، یمن و لبنان بوده است. دولت چهاردهم ایران همچنین از طریق دیپلماسی اقتصادی و فرهنگی به دنبال تقویت روابط با مصر بوده است.
در نشست وزرای گردشگری کشور‌های عضو سازمان همکاری اقتصادی D ۸ در قاهره در سال گذشته، موضوعاتی نظیر لغو روادید و تسهیل تردد بین ایران و مصر مورد بحث قرار گرفت. این نشست نشان‌دهنده تلاش‌های دولت ایران برای گسترش همکاری‌ها در زمینه‌های غیرسیاسی بود که می‌تواند به نزدیکی بیشتر دو ملت کمک کند.
سومین سفر وزیر امور خارجه به مصر که فردا (دوشنبه ۱۲ خرداد) و پس از حضور عراقچی در نشست دی-۸ در دسامبر ۲۰۲۴ (آذر ۱۴۰۳) انجام می‌شود، ادامه‌دهنده تلاش‌های دیپلماتیک دولت چهاردهم برای تعمیق روابط و نشان‌دهنده تعهد ایران به پیگیری گفت‌و‌گو‌های منظم با قاهره است. این بار سیدعباس عراقچی به دعوت «بدر عبدالعاطی»، وزیر خارجه مصر به قاهره سفر می‌کند. وزیر خارجه علاوه بر دیدار با همتای مصری خود با «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهور مصر و ملاقاتی هم با نخبگان مصری و تعدادی از ایرانیان مقیم این کشور خواهد داشت.
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه در خصوص اهداف این سفر به خبرنگاران گفت در این سفر «گفتوگو راجع به روابط دوجانبه، مشورت در خصوص آخرین وضعیت منطقه به ویژه فلسطین اشغالی و رایزنی در خصوص تحولات بین‌المللی» صورت می‌گیرد.
رویکرد دولت چهاردهم در کاهش تنش با کشور‌های همسایه و مسلمان، به‌ویژه مصر، بخشی از استراتژی کلان ایران برای تقویت جایگاه خود در منطقه و جهان اسلام است. عراقچی با استفاده از تجربه دیپلماتیک خود، توانسته است کانال‌های گفتوگو با مصر را تقویت کند و زمینه را برای همکاری‌های بیشتر فراهم آورد. این رویکرد با استقبال نسبی کشور‌های منطقه مواجه شده است، هرچند موانعی نظیر فشار‌های بین‌المللی همچنان چالش‌هایی ایجاد می‌کند.
علاوه بر مسائل سیاسی، دولت چهاردهم ایران به دنبال گسترش همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی با مصر است؛ مصر با بازار بزرگ و موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، و ایران با منابع طبیعی و نفوذ منطقه‌ای، پتانسیل بالایی برای همکاری‌های اقتصادی دارند. تبادلات فرهنگی، به‌ویژه در زمینه گردشگری مذهبی و تاریخی، نیز می‌تواند به کاهش سوءتفاهم‌ها و نزدیکی دو ملت کمک کند. با وجود پیشرفت‌های اخیر، موانعی نظیر فشار‌های ایالات متحده و رژیم صهیونیستی همچنان بر از سرگیری روابط دیپلماتیک روابط ایران و مصر تأثیر می‌گذارد. با این حال، تداوم گفت‌و‌گو‌های دیپلماتیک و اراده سیاسی دولت چهاردهم ایران، نشان‌دهنده عزم جدی برای غلبه بر این موانع است.
