برخی کشورهای مختلف جهان از جمله روسیه پس از شیوع کرونا و انتشار حجم گسترده‌ای از شایعات و اخبار نادرست که امنیت روانی جوامع را مورد تهدید مستقیم قرار داده بود، با تصویب قوانین مقابله با اخبار جعلی، سیستم‌های متنوعی برای اجرایی‌شدن این قانون راه‌اندازی کردند. برای روسیه این موضوع همزمان با مناقشه اوکراین به یک برنامه راهبردی تبدیل شد.
به گزارش ایرنا، گسترش شایعات در ایام کرونا نشان داد اخبار جعلی می‌توانند مانند یک ویروس اجتماعی عمل و سلامت روانی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشورها را تهدید کنند، به همین دلیل بسیاری از دولت‌ها و نهاد‌های بین‌المللی به دنبال راهکار‌های قانونی- اجرایی برای شناسایی و کاهش تأثیر آن در سطوح مختلف جوامع هستند.
پیشینـه: بــرای اولیــن بــار در سـال۱۹۲۲، سـوئـد «شــورای مطبــــوعـات» (Pressombudsmannen) را تأسیس کرد که اولین نهاد مستقل برای بررسی اخلاق رسانه‌ای و مقابله با انتشار اطلاعات نادرست در روزنامه‌ها بود. این شورا حق داشت شکایات مربوط به اخبار کذب یا گمراه‌کننده را بررسی و رسانه‌ها را ملزم به رعایت استاندارد‌های حرفه‌ای کند. اگرچه سوئد برای مقابله با اخبار جعلی کشوری پیشگام در حوزه نظارت بود، اما آلمان اولین کشوری بود که در دوران اینترنت، در سال۲۰۱۷ قانونی ویژه برای مقابله با اخبار جعلی در فضای مجازی را تصویب کرد؛
(The Network Enforcement Act (NetzDG؛ قانونی که پلتفرم‌های مختلف در شبکه مجازی را مسئول حذف محتوای غیرقانونی می‌کرد.
روسیه: فدراسیون روسیه نیز مانند بسیاری از کشورهای جهان در دوران شیوع کرونا به اجماع برای ایجاد مرکزی برای مقابله با اخبار جعلی رسید. رئیس سرویس فدرال نظارت بر ارتباطات، فناوری اطلاعات و رسانه‌های جمعی این کشور در سال۲۰۱۹ از تصویب قانون مقابله با اخبار جعلی و راه‌اندازی سیستم گسترده و منسجم برای مقابله با اخبار نادرست خبر داد.
در قانون۲۰۱۹ که دارای فصول مختلفی بود، برای انتشار «اطلاعات نادرست مهم اجتماعی که تحت پوشش پیام‌های واقعی توزیع می‌شود» مجازات تعیین شده بود. سرفصل دوم این قانون به شیوه‌های برخورد با جمع‌آورندگان اخبار جعلی اشاره می‌کند. قانون الزامی را ایجاد کرد که براساس آن تولیدکنندگان محتوا باید از صحت اطلاعات قبل از انتشار، اطمینان لازم را کسب کنند. به عبارت دیگر پنهان کردن یا جعل اطلاعات مهم در قالب‌های مختلف تولید مهم‌ترین خط قرمز اعلام شده این قانون بود.
فصل سوم این قانون نیز به نحوه برخورد روسیه با اطلاعات آنلاین مهم اجتماعی می‌پردازد. به طور مثال یکی از رویداد‌های بسیار مهم برای این کشور ۹می، سالروز پیروزی در جنگ جهانی دوم است که هرساله برای ملت این کشور بسیار بااهمیت است و هر نوع اخبار جعلی در مورد فعالیت اتحاد جماهیر شوروی در طول جنگ جهانی دوم و انکار جنایات نازی‌ها در این جنگ بلافاصله مورد بررسی و اقدام قرار می‌گیرد. پس از حمله روسیه به اوکراین در ۲۴فوریه ۲۰۲۲ و ادامه این جنگ در سه سال گذشته، نهاد‌های روسی از این قانون برای رویارویی با هکر‌های خارجی و همچنین شایعه‌پراکنان داخلی استفاده کرده‌اند. اوکراین و روسیه در ایام جنگ در فضای مجازی شاهد جنگ گسترده‌ای علیه یکدیگر بوده‌اند که روسیه سعی کرده است با جرائم سنگین مالی و مجازات قضایی با شایعه‌پراکنان در این فضا و همچنین و نشردهندگان اخبار نادرست مقابله کند. این موضوع به ویژه در عرصه‌های نظامی حساسیت بیشتری برای روسیه داشته است. در قانون مقابله با اخبار جعلی در این کشور برای عاملان انتشار علنی و عمدی اخبار جرایم نقدی و حتی مجازات قضایی در نظر گرفته شده است. پارلمان روسیه در سال ۲۰۲۲ قانونی را تصویب کرد که بر اساس آن انتشار و گسترش اخبار جعلی در مورد ارتش این کشور و همچنین تشدید جنگ اطلاعاتی در دوران جنگ با مجازات تا ۱۵سال زندان همراه بود.
سازوکار مبارزه با اخبار جعلی
سیستم مقابله با اخبار جعلی، دو ماه پس از امضای قانونی از سوی پوتین، رئیس‌جمهور روسیه مبنی بر مجرمانه بودن انتشار «اخبار نادرست و جعلی» فعالیت خود را آغاز کرد.
تعدادی از مسئولان رسانه‌ای در این کشور با حمایت مالی دولت روسیه اقدام به راه‌اندازی سیستم گسترده رصد، شناسایی، معرفی و عملیات مقابله با اخبارنادرست با عنوان unified system of interaction fakes russia موسوم به DIALOG کرده‌اند که بیش از ۸هزار نفر نیرو دارد. در مرکز این سیستم یک پایگاه داده عمومی قرار دارد که اخبار، شایعات و هر نوع محتوای متنی، فیلم و ویدئو و صدا و تصویر که اصالت و واقعی بودن آن مورد تردید قرار می‌گیرد، مورد بررسی و شناسایی قرار می‌گیرد. مسئولان این مرکز روسی می‌گویند با توجه به اینکه بسیاری از شبکه‌های اجتماعی اقدام به درج هر نوع اطلاع درست و نادرستی می‌کنند و فضا در این شبکه‌ها بسیار مبهم و بعضاً غیرواقع است، بنابراین هدف عمده این مرکز آموزش شهروندان روسی برای شناسایی و مقابله با اخبار نادرست است.
رابطه هوش مصنوعی با تولید اخبار جعلی
یکی از مسئولان این مرکز در گزارشی در پنجمین نشست کمیته همکاری‌های رسانه‌ای ایران- روسیه که در روز‌های ۲۳ تا ۲۵ اردیبهشت ماه در مسکو برگزار شد، ضمن ارائه گزارشی در مورد شیوه فعالیت این سازمان هشدار داد: این موضوع برای ما محرز شده که در شرایط کنونی هوش مصنوعی از اصلی‌ترین منابع تولید اخبار جعلی در حوزه‌های مختلف در روسیه است. طبق این گزارش، پس از شناسایی محتوای فیک در فضای رسانه‌ای (اعم از رسمی و مجازی) حتماً رسانه‌های روسی از جمله خبرگزاری تاس اقدام به اطلاع‌رسانی در این زمینه می‌کنند.
۱- وزارت امور خارجه روسیه هم در سال۲۰۱۴، اعلام کرد برای مقابله با اخبار جعلی علیه روسیه پلتفرم خاصی راه‌اندازی کرده است.
۲- انجمن بین‌المللی راستی‌آزمایی (GFCN) یک شبکه جهانی بررسی صحت و سقم محتوا‌های تولید شده در اشکال مختلف رسانه‌ای و شبکه‌های مجازی است که در سال۲۰۲۴ با همکاری مشترک خبرگزاری روسی TASS تاس، ANPO «مناطق گفتوگو» و «مدرسه رسانه‌های جدید» این کشور برای هماهنگ کردن تلاش‌ها برای مبارزه با اطلاعات نادرست با بهره‌گیری از اعضای بین‌المللی از میان کشورهای مختلف تأسیس شده است.
این مرکز خود را اینگونه معرفی می‌کند: پلتفرم GFCN بستری است که روزنامه‌نگاران و کارشناسان از اقصی نقاط جهان در زمینه افشای اطلاعات نادرست و منابع انتشاردهنده آنها و نیز راستی‌آزمایی انواع محتوای منتشره در فضای رسانه‌ای و مجازی با یکدیگر همکاری می‌کنند.
متولیان این پلتفرم معتقدند این سیستم، توسعه سیستماتیک سواد رسانه‌ای و یک جبهه متحد علیه اطلاعات نادرست مخرب را ترویج می‌کند، البته این مبارزه هم به استاندارد‌های تثبیت‌شده برای پلتفرم‌ها و روزنامه‌نگاران نیاز دارد و هم مخاطبانی که آگاهانه درباره مصرف محتوای خود دست به انتخاب می‌زنند. همگان باید بدانند که غلبه بر تهدیدات دیجیتال به چیزی کمتر از همکاری جهانی امکانپذیر نخواهد بود.
طبق گزارش‌های رسانه‌ای، مرکز افکارسنجی روسی VTsIOM اقدام به نظرسنجی در مورد میزان مقبولیت سیستم شناسایی و مقابله با اخبار جعلی کرده که نتایج آن حاکی از ۸۰درصد رضایت مخاطبان این نظرسنجی در روسیه بوده است. مخاطبان روسی در این نظرسنجی پیش‌بینی کردند این روند سبب کاهش اخبار نادرست در بستر‌های مختلف اجتماعی خواهد شد.
