سن‌شان کم است، اما ماجرا‌های زیادی را پشت سر گذاشته‌اند. زندگی‌شان به قدری سخت می‌گذرد که بعید است هر کدام از ما در سن بزرگسالی توان تحمل این سختی‌ها را حتی برای چند روز داشته باشیم! برخی از آن‌ها کمک خرج خانواده‌شان شده‌اند و برخی دیگر زیردست سردسته باند‌هایی کار می‌کنند که منفعت و سودشان در حضور این کودکان در خیابان است. به تازگی وزیر کشور گفته‌است: «بخش زیادی از کودکان کار خیابانی مربوط به اتباع هستند.»
در شهر‌های مختلفی حضور کودکان کار مشاهده می‌شود، در پایتخت، اما تعداد این کودکان به شدت زیاد است. به همین دلیل است که بار‌ها و بار‌ها از سوی مسئولان وعده برچیده‌شدن بستر کودکان کار داده شده، اما متأسفانه این وعده محقق نشده‌است. این پدیده طی سالیان متمادی مانند گره کور یک کلاف، بین سازمان‌های مختلف، سردرگم مانده و دنیای کودکان زیادی را به تباهی کشانده‌است، که در نتیجه تداوم آن جامعه را نیز رو به نابودی می‌برد.
آمار نداریم!
طبق برآورد‌ها ۸۳ درصد کودکان خیابان از اتباع هستند که بین آن‌ها فراوانی افغانستانی‌ها بیشتر است و بیش از ۶۰ درصد از آن‌ها اتباع غیرمجاز هستند. این کودکان به دلایل شرایط کار سخت، خانواده نابسامان و فقر فرهنگی اغلب رفتار‌های خاصی دارند که گاهی باعث آزرده خاطرشدن شهروندان می‌شوند؛ موضوعی که به تازگی احمد وحیدی، وزیر کشور نیز بدان اشاره کرد و گفت: «آمار رسمی و دقیق راجع به کودکان کار نیست، یک برآورد‌هایی هست، ولی دقیق نیست. البته بخش زیادی از کودکان کار خیابانی مربوط به اتباع هستند.»
او درباره اقدامات انجام شده برای ساماندهی کودکان کار و کاهش تکدی‌گری اظهار داشت: «دستگاه‌هایی که وظیفه ساماندهی این دو حوزه را دارند، مشخص هستند. سازمان بهزیستی موظف است این اقدام را انجام دهد، اما این کار گسترده‌تر از این است که سازمان بهزیستی به تنهایی انجام دهد، بنابراین از همه شهرداری‌ها خواستیم در تحقق این امر به بهزیستی کمک کند.»
باید همه ظرفیت‌ها بسیج شوند
وحیدی با تأکید بر اینکه برای موفقیت در این زمینه باید همه ظرفیت‌ها بسیج شوند، گفت: «شهرداری‌ها باید کودکان کار و متکدیان را جمع‌آوری کنند و سپس سازمان بهزیستی نگهداری آن‌ها را برعهده بگیرد، البته در برخی از مواقع فراجا هم در جمع‌آوری آن‌ها کمک می‌کند.»
او به اقدامات وزارت کشور برای ساماندهی کودکان کار و تکدی‌گری اشاره و عنوان کرد: «وزارت کشور این موضوع را در قالب شورای اجتماعی در دستور کار دارد، برای انجام وظایف و اقدامات لازم تقسیم کار صورت گرفته و پیگیری‌های لازم انجام می‌شود و در حد امکان از نظر مالی کمک می‌کنیم.»
وحیدی گفت: «بعد از اینکه این کودکان جمع‌آوری می‌شوند، دستگاه‌ها را با مشکلاتی مواجه می‌کنند، اول اینکه این افراد به دلیل اینکه اتباع هستند، غیرقانونی می‌باشند و باید به کشورشان بازگردند. دوم اینکه این کودکان بعضاً خردسال هستند و برای دستگاه‌ها مشکل است که آن‌ها را جمع‌آوری کنند. با وجود همه مشکلاتی که در این بخش وجود دارد، اما دستگاه‌های مربوط با قوت در حال انجام کار هستند و از جمله تصمیمات و مصوبات قطعی ما این بوده و هست که کودکان کار و متکدیان را جمع‌آوری کنیم.»
۸۳ درصد کودکان کار از اتباع هستند
طبق برآورد‌ها ۸۳ درصد کودکان کار و خیابان از اتباع هستند که بین آن‌ها فراوانی افغانستانی‌ها بیشتر است و بیش از ۶۰ درصد از آن‌ها اتباع غیرمجازند.
بر اساس آخرین آمار اعلام شده از سوی سازمان بهزیستی کشور، بیش از ۴۴ یا ۴۵ درصد از کودکان کار با بعد خانوار بین چهار تا شش نفر هستند. مسئولان بار‌ها اعلام کرده‌اند که هر یک ریال کمک به کودکان کار، منجر به فرو رفتن این کودکان در گرداب مشکلات و سلب امکان توانمندسازی آن‌ها خواهد شد.
برخی کارشناسان درآمد خوب را از دیگر علل افزایش کار اتباع ذکر کرده‌اند. براساس برخی بررسی‌های میدانی، خانواده دارای چهار فرزند، ماهانه ۶۰میلیون تومان درآمد از طریق کودک کار و خیابان، کسب می‌کند. در حالی که کشور پیشرفته‌ای مانند ژاپن با وجود سالمندی جمعیت و رشد منفی جمعیت حاضر به پذیرش و ادغام مهاجران نیست؛ ایران به عنوان کشور در حال توسعه به دلیل حس نوع‌دوستی و میهمان‌نوازی، پذیرای شمار زیادی از اتباع افغانستان شده‌است که فرزندان زیادی دارند و عده‌ای از آن‌ها از این تعداد فرزندان پرشمار، برای کار در خیابان استفاده می‌کنند!
بررسی داده‌های منتشرشده در مرکز آمار ایران نشان می‌دهد تعداد تولد‌ها از مادران غیرایرانی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۶ بیش از ۷۰ درصد افزایش یافته‌است. این‌ها زنگ خطری است که مسئولان تا دیرتر از این نشده باید به آن توجه کنند.
وعده‌هایی که محقق نشد
بستر «کودکان کار» در پایتخت برچیده خواهد شد. این وعده‌ای است که علیرضا زاکانی در بهمن سال گذشته داده‌است. به تازگی او با حضور در برنامه زنده شبکه افق نیز گفته‌است: «رئیس‌جمهور شهید به شهردار تهران در حوزه آسیب‌های اجتماعی مسئولیتی را تفویض کرده بود، ایشان بار‌ها در حوزه آسیب‌های اجتماعی از من پیگیری می‌کرد. نگران فروافتادگان و اقشار آسیب‌پذیر جامعه بود. بسیار نگران کودکان کار بود. بار‌ها در این حوزه پیگیری می‌کرد.» با وجود این پیگیری‌ها ما همچنان شاهد حضور کودکان کار در خیابان‌ها هستیم. بنابراین سؤالی که مطرح می‌شود این است که چرا وعده شهردار تهران در رابطه با برچیده شدن بستر کودکان کار محقق نشده‌است؟ موضوعی که چندی پیش عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران بدان اشاره کرده و با یادآوری پیچیدگی موضوع ساماندهی کودکان کار نسبت به دیگر آسیب‌های اجتماعی گفت: «موضوعاتی مانند کودکان اتباع، مشکلات اقتصادی، لزوم بازپروری و حمایت از خانواده‌ها، آموزش و تربیت کودکان و مسائلی از این دست از پیچیدگی‌های مسئله است که باید برای آن طراحی و تدبیر شود.» بدون شک مقابله با پدیده کار کودک، کاری دشوار، سخت و پیچیده است، اما مشاهدات میدانی و حضور کودکان کار در خیابان‌های شهر خبر از این می‌دهد که اقدامات انجام شده تاکنون مؤثر نبوده‌است. پس نیاز است با ارزیابی دقیق از وضعیتی که با آن مواجه هستیم به دنبال راهکار‌های جدیدتری باشیم تا بلکه مؤثر واقع شود.
چرا کودکان کار ساماندهی نمی‌شوند؟
ماه گذشته، احمد احمدی صدر، مدیر عامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران در نشست کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران گفت: «در حوزه کودکان کار و خیابان ۴۸۲ کودک جذب شدند. از این جمع همگی احراز هویت و ثبت در سامانه شدند. برخی تحویل پدر و مادر شدند و برخی نیز که اتباع بودند، رد مرز شدند.» اقداماتی که خوب به نظر می‌رسد، اما بهتر است که سرعت بیشتری به خود بگیرد.
البته ۲۰ نهاد دولتی و غیردولتی در کشور متولی احقاق حقوق کودکان هستند، اما به نظر می‌رسد که رویکرد نادرست یا ترک فعل داشته‌اند، چراکه ساماندهی کودکان کار تا به این اندازه طولانی شده که سالیان سال به درازا کشیده‌است. متأسفانه جمع‌آوری کودکان کار دغدغه اصلی همه نهاد‌های متولی نبوده‌است. بنابراین نیاز است پس از این به گونه‌ای عمل شود که به نتایج بهتری دست یابیم تا به دنبال آن، چهره شهر از این پدیده آسیب‌زا پاک شود، در غیر این صورت روزی خواهد رسید که ناگهان جامعه با آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی فراوان حاصل از پدیده کودکان کار و خیابان مواجه می‌شود.
