حجاب زنان در طول تاریخ، فراز و نشیبهاى بسیار دیده و در سایه فرهنگها و سلیقه‌هاى حاکمان و متنفذان مذهبى تشدید یا تخفیف پذیرفته، ولى همواره تداوم یافته و هیچگاه به طور کامل از میان نرفته‌است. بسیارى از مورخان به گستردگى دامنه حجاب و رواج آن در بین زنان اشاره کردهاند. فرید وجدى با تصریح به قدمت حجاب، با استناد به دایره‌المعارف لاروس، گزارشى مفصل از پوشاندن صورت و همه اندامها توسط زنان یونانى و فنیقى ارائه مىدهد و از رواج حجاب در میان زنان اسبرطا، سیبرى، آسیاى صغیر، فارس و عرب سخن مىگوید.
ویل دورانت زنان بریتانیاى جدید و جزیره برنئو را داراى حجاب کامل خوانده‌است.
«براون واشنایدر» در کتابى به نام «پوشاک اقوام مختلف» تصویر لباسهاى ملى و رایج کشورهاى مختلف جهان از عهد باستان تا قرن بیستم را به تفصیل ارائه کرده‌است. نگاهى کوتاه به این کتاب نشان مىدهد یهودیان، مسیحیان، اعراب، یونانیان، اهالى رم، آلمان و خاور نزدیک حجاب را به طور کامل رعایت مىکردند و اکثراً سر خویش را نیز مىپوشاندند. برابر تصاویر این کتاب، کاهش تدریجى حجاب زنان از نیمه دوم قرن هجدهم در اروپا آغاز شد؛ ولى حتى تا اواخر قرن نوزدهم، اروپاییان همچنان لباس بلند مىپوشیدند و سر را نیز مىپوشاندند.
از سوی دیگر شواهد متعددی از قرآن حاکی از این نکته است که در جامعه عرب قبل از اسلام زنان برای حضور در اجتماع از پوشش مناسب و مطلوبی برخوردار نبودند. به همین دلیل همسران پیامبر ـ صلوات الله و سلامه علیه و آله ـ از متابعت آن الگو منع می‌شوند:
یا نِسَاء النَّبِی لَسْتُنَّ کَأَحَد مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا* وَقَرْنَ فِی بُیوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیةِ الْأُولَی،ای همسران پیامبر شما مانند هیچ یک از زنان [دیگر]نیستید اگر سر پروا دارید پس به ناز سخن مگویید تا آن که در دلش بیماری است، طمع ورزد و گفتاری شایسته گویید و در خانه‌هایتان قرار گیرید و مانند روزگار جاهلیت قدیم زینت‌های خود را آشکار مکنید.
دستور‌های اصلاحی اسلام نسبت به پوشش زنان نیز حاکی از برخی نقص‌ها و کاستی‌ها در پوشش زنان آن دوره و فاصله آن با پوشش مورد سفارش اسلام است:
یا أَیهَا النَّبِی قُل لِّأَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِینَ یدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَی أَن یعْرَفْنَ فَلَا یؤْذَینَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا؛ای پیامبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوشش‌های خود را بر خود فروتر گیرند، این برای آن که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند [به احتیاط]نزدیک‌تر است و خدا آمرزنده مهربان است. همین نکته، از آیات سوره نور نیز که درباره آن‌ها بحث خواهد شد، فهمیده می‌شود. شأن نزول آیه ۳۰ سوره نور اشاره‌ای به کیفیت پوشش قبل از دستور حجاب دارد. در این شأن نزول آمده‌است «کان النسا یتقنعن خلف آذانهن؛ زنان دنباله مقنعه خود را به پشت گوش‌های خود می‌انداختند» بنابراین، گلو و بنا‌گوش آن‌ها هویدا بود. تاریخ‌پژوهان نیز این نکته را که زنان جزیره‌العرب از حجاب مناسبی برخوردار نبودند، تأیید می‌کنند.
توجه به آیات حجاب و ترتیب نزول آن‌ها نشان می‌دهد که حکم حجاب، یک‌باره اعلام نشده بلکه کم‌کم و با گذشت زمان و آماده‌شدن زمینه نازل شده‌است.
نخستین مرحله: نزول آیات ۵۳، ۳۳ و ۳۲ سوره احزاب
آیات فوق بر مسئله حجاب زنان پیامبر (ص)، وجوب خانه‌نشینی آنان، تأکید بر متین و درست سخن گفتن با مردان و نیز توصیه به مردان که در هنگام دریافت متاع از زنان پیامبر (ص) آن را از پشت پرده بخواهند.
دومین مرحله: نزول آیه ۵۵ سوره احزاب
در این آیه محارم و کسانی را که زنان می‌توانند در حضور آنان حجاب نداشته‌باشند، نام برده شده‌است.
سومین مرحله: نزول آیه ۵۹ سوره احزاب
در این آیه خداوند از پیامبر (ص) می‌خواهد که به همسران و دختران خود و نیز زنان مؤمن بگوید که پوشش (جلباب) داشته‌باشند تا بدین‌ترتیب از آزار و اذیت در امان بمانند.
چهارمین مرحله: نزول آیات ۳۰ و ۳۱ سوره نور
در این آیات بر لزوم پوشاندن سر و سینه زنان و نیز آشکار نکردن زینت و آرایش در نزد نامحرمان تأکید شده‌است.
کارشناس ارشد تاریخ
