گزارش میدانی «جوان» از بازار خودرو و واسطه‌گرانی که با وجود سازوکار‌ها نبض بازار را در دست دارند

دلالان خودرو ابوعطا می‌خوانند!

کیلومتر۱۲جاده مخصوص، یک پارکینگ ۱۵متری توسط شهرداری تهران برای خرید‌وفروش خودرو در نظر گرفته شده است، تجمع فروشندگان و خریداران مانند سابق چندان بالا نیست. خبری از بانوان نیست. جمعیت غالب مردانی هستند که خودرو‌های دست‌دوم را برای فروش به این مرکز آورده‌اند. مرد میانسالی که سوئیچ یک سمند را به دست دارد، در نزدیکی در ورودی، رفت‌وآمد‌ها را زیر نظر دارد. هر عابر پیاده‌ای را به چشم مشتری می‌بیند و به سمت او می‌رود. پس از احوالپرسی ساده می‌گوید: «هر ماشینی که شما بخواهید باید کارشناسی شود، کافی است که خودروی مورد نظر خود را عنوان کنید تا به شما یک ماشین بی‌نظیر معرفی کنم.»
دائم با موبایل خود در حال چک کردن قیمت‌هاست و هیچ ترددی را از زیر چشم خود پنهان نمی‌کند. مدام در حال بررسی مشتریان است، با این حال هیچ مشتری‌ای را به حال خود نمی‌گذارد و در حال ارتباط‌گیری با همه است. او در رابطه با نحوه قیمت‌گذاری خودرو می‌گوید: «این روز‌ها لحظه‌ای قیمت‌ها را بررسی می‌کنیم. دیگر مثل سابق نیست که وقتی از خانه بیرون می‌آمدیم و تا زمان برگشت قیمت خودرو‌ها یکسان بماند. تمامی واسطه‌هایی که شما اینجا می‌بینید، دائم در حال چک کردن قیمت خودرو روی سایت‌های خبری هستند. از سوی دیگر ما لحظه‌ای قیمت دلار را چک می‌کنیم، چون بخش عمده‌ای از قیمت‌گذاری‌های ما وابسته به قیمت دلار است. گاهی قیمت‌ها نزولی و در بسیاری از مواقع صعودی است، با این حال چند سایت مرجع هستند که قیمت بازار و قیمت کارخانه را اعلام می‌کنند، البته در سال‌های اخیر به لطف اینترنت و نرم‌افزار‌ها ما گروه‌هایی را داریم که از طریق آن‌ها اعلام قیمت می‌کنیم. گاهی تصمیم می‌گیریم که اصلاً خودرویی را نفروشیم و گاهی تصمیم می‌گیریم که گروهی از محصولات را عرضه نکنیم، چون ممکن است یک روز صبر کنیم و سود فروش از ۱۰‌درصد به ۴۰‌درصد برسد.»
وقتی دوستانش او را صدا می‌زنند، متوجه می‌شوم اسمش، بیژن است. می‌گوید: «وقتی قیمت‌ها ثابت است و یک ثبات اقتصادی وجود دارد، سود واسطه‌گری هم کاملاً مشخص است، اما در بازار متشنج سود ما هم بسیار نامشخص است، به همین دلیل بازار با ثبات ارزش بیشتری دارد. از سوی دیگر شاید من یک خودرو را امروز بخرم و فردا مجبور باشم زیر قیمت بفروشم یا اینکه آنقدر طی ۲۴ساعت قیمت‌ها بالا برود که فردا نتوانم جایگزین آن را تهیه کنم. وقتی خودروی۲۰۷ شبانه گران شد، من این موضوع را دقیقاً حس کردم. بالاخره کاسبی این چالش‌ها را دارد.»
۷۰‌درصد بازار خودرو به دست دلالان مدیریت می‌شود
همهمه مرکز خرید‌وفروش چیتگر با نزدیک شدن به ساعت‌های میانی روز بیشتر می‌شود، افراد بیشتری در بازار حضور پیدا می‌کنند. گویی تردد بیشتر شده است. مرد جوانی دو گوشی موبایل در دست دارد، چندین نفر دور او جمع شده‌اند، مدام در حال صحبت با این چند جوان است. هر مشتری که وارد پارکینگ می‌شود، یکی از اعضای گروه خود را به سمت او می‌فرستد. علاقه‌ای به صحبت مستقیم با افراد ندارد و بیشتر کارگزاران خود را به سمت مشتری‌ها سوق می‌دهد، با این حال وقتی سر صحبت باز می‌شود، از مجموعه خدماتی که تیم خود می‌توانند ارائه کنند، می‌گوید: «مزیتی که این مجموعه دارای ارائه تمامی خدمات حوزه کارشناسی خودرو است. شما به راحتی می‌توانید در زمان خرید خودرو آن را کارشناسی کنید و این کارشناسی از نظر سلامت موتور و تمامی سیستم‌ها، رنگ بدنه و چرخ‌هاست. همچنین قابلیت صدور قولنامه ابتدایی هم وجود دارد.»
چند سایت خبری اقتصادی را که غالباً با پول شرکت‌های اقماری خودروساز‌ها تغذیه می‌شوند، روی یکی از موبایل‌هایش باز کرده است، از سوی دیگر چند سایت خرید‌وفروش را هم باز دارد، می‌گوید: «این سایت‌های اقتصادی حوالی ساعت۱۱ جدیدترین قیمت‌های خودرو را اعلام می‌کنند. از سوی دیگر همین ساعت‌ها قیمت دلار، قیمت طلا و سکه هم اعلام می‌شود. ما برای قیمت‌گذاری از تمامی این بازار‌ها الگو می‌گیریم، به همین دلیل باید حواس‌مان به این سایت‌ها باشد. همچنین سایت‌های خرید‌وفروش که مردم به صورت مستقیم از آن خرید می‌کنند هم محلی برای بازاریابی ماست. خودرو را از این سایت‌ها از مشتری به صورت مستقیم خریداری و در این مراکز خرید به صورت حضوری عرضه می‌کنیم، البته در این میان سود کمتری عاید ما می‌شود، اما باز هم نباید از هیچ محصولی و هیچ بازاری غافل باشیم.»
او که کارگزارانش «اوسا» یا همان استاد خطابش می‌کنند، می‌گوید: «بسیاری از خودرو‌هایی که در سایت‌ها عرضه می‌شوند، توسط واسطه‌ها خریداری شده‌اند و واسطه‌های خودرویی به صورت جدی در این سایت‌ها هم فعالیت می‌کنند، البته سودی که در خرید‌وفروش اینترنتی وجود دارد هم مناسب است.»
تلفنش زنگ می‌خورد، لبخند ملیحی بر لبانش می‌نشیند، موضوعی را رد می‌کند و تمامی کارگزاران خود را فرا می‌خواند. بی‌هیچ درنگی می‌گوید: «ساماندهی بازار خودرو، قیمت‌گذاری آن و نحوه خرید‌وفروش خودرو در کشور کار ساده‌ای نیست، چون ۷۰‌درصد از بازار خرید‌وفروش خودرو به دست واسطه‌ها انجام می‌شود. واسطه‌ها در شهر‌های مختلف با یکدیگر در ارتباط هستند. گاهی باهم هماهنگ می‌کنیم که بازار را به سمت کسادی ببریم. خود این فضا بستر را برای واسطه‌گری مهیا کرده است. هر چه به سمت ظهر نزدیک می‌شویم، حاضران بیشتر می‌شوند، دلیل این موضوع اعلام قیمت در بازار‌های مالی است. امروز بورس ریزش داشته است، امکان ورود سرمایه‌ها به بازار خودرو بیشتر می‌شود، در نتیجه ما دست نگه می‌داریم تا خودرویی را که دیروز خریداری کرده‌ایم، فردا گران‌تر بفروشیم. اگر ریزش بازار سرمایه بیشتر شود، تقاضا برای خرید خودرو بیشتر می‌شود، در نتیجه فضا برای کاسبی ما بیشتر می‌شود.»
با عجله خاصی به سمت خودروی خود می‌رود، در حالی که گام‌های خود را بلند برمی‌دارد، می‌گوید: «بازار خودروی ایرانی سود چندانی ندارد. برگ برنده در دست کسانی است که خودروی خارجی خرید‌وفروش می‌کنند. این خرید‌وفروش‌ها دلاری است. گاهی خودرو‌های خارجی با خانه، سکه و طلا و دلار جابه‌جا می‌شود. برای مثال یک لندکروزر با یک ملک معاوضه می‌شود، اینجاست که سود بسیاری به دست می‌آید. سود فروش یک دستگاه پراید در بهترین حالت ۴ میلیون است، اما یک خودروی خارجی در کمترین حالت ۵۰میلیون سود می‌دهد، البته یک واسطه در ماه نهایتاً بتواند دو یا سه خودروی خارجی بفروشد. اینطور نیست که ما بتوانیم روزانه ماشین بفروشیم و سود عجیب و غریبی به دست آوریم. در بخش خودرو‌های داخلی ممکن است هفته‌ای سه تا چهار خودرو در بهترین حالت بفروشیم و در بخش خودرو‌های خارجی ماهانه سه تا چهار خودرو به فروش می‌رسد.»
بازار خودرو از تورم پیشی گرفته و برای واسطه‌گری جذاب است
حوالی پاسگاه نعمت‌آباد در اتوبان آیت‌الله سعیدی مرکز خرید خودرویی نسبتاً کوچک‌تر از بازار چیتگر، به محل تجمع خریداران و فروشندگان خودرو تبدیل شده است. ازدحام جمعیت بیشتر است، خودرو‌های لوکس و خارجی به چشم نمی‌خورد، بیشتر خودرو‌های کارکرده داخلی در این بازار عرضه شده‌اند. نسبت به فضا جمعیت بسیار زیاد است.
علی جوان ۳۸ساله‌ای که به گفته خودش لیسانس شیمی دارد و ۱۰سال است در این مرکز فعالیت می‌کند، می‌گوید: «در این مرکز فقط خودرو‌های داخلی بیشتر با تمرکز روی محصولات گروه سایپا خرید‌وفروش می‌شود. در نتیجه بازاری آنچنان جذاب برای واسطه‌های کلان نیست. بیشتر افرادی که مجبور به داشتن شغل‌های کاذب هستند، وارد این بازار شده‌اند. گردش مالی هم چندان بالا نیست، چون ظرفیت این بازار حدود هزارو ۵۰۰ خودرو است که در بهترین حالت ۷۰درصد بازار پوشش داده می‌شود. بیشتر خودرو‌های این بازار عمر بالایی دارند یا خودرو‌هایی هستند که آسیب دیده‌اند. در نتیجه به قیمت پایین‌تری به فروش می‌رسند. تا قبل از سال۹۷ بازار یک آرامشی داشت. خرید‌وفروش مانند کاسبی بود، اما حالا یک ریسک بزرگ شده است. نمی‌دانیم محصولی که می‌خریم چقدر به فروش می‌رود، گاهی برای ما هم زیان‌ده است. همچنین پیش‌تر مشخص بود هر واسطه‌گری چند‌درصد از معامله را به خود اختصاص می‌دهد، اما در شرایط کنونی هیچ کدام از این موارد وجود ندارد، به همین دلیل چشم به بازار اخبار دوخته‌ایم. خبر‌های سیاسی و اقتصادی به شدت روی بازار تأثیر دارند. تا طلا و سکه گران می‌شود، بازار خودرو هم صعودی می‌شود. از سوی دیگر یک خبر مثبت سیاسی بازار خودرو را آرام می‌کند. برای مثال خودروی شاهین در خرداد۱۴۰۱ به قیمت ۳۷۰میلیون خرید‌وفروش می‌شد، التهابات بازار این خودرو را تا ۷۰۰میلیون تومان هم کشاند، اما خبر توافق با عربستان و احتمال توافق‌های آینده بازار را آرام کرده و در یک ماه اخیر خودروی شاهین تا ۱۰۰میلیون تومان ارزان شده است.»
بی‌وقفه در حال بررسی سایت‌های خرید‌وفروش است. هیچ آگهی جدیدی را بدون بازدید نمی‌گذارد، در حالی که بازار را به صورت جدی رصد می‌کند، می‌گوید: «واقعیت این است که عده‌ای از این افراد کسانی هستند که حواله‌های خودرو دارند. در طرح‌های پیش‌فروش برنده شده‌اند و محصول به قیمت کارخانه دارند، برای اینکه محصول را بفروشند، حاضر هستند درصد بالاتری به واسطه بدهند. خودرویی مانند کوئیک جذابیت زیادی برای مشتریان دارد. بسیاری از حواله‌هایی که در چند روز اخیر معامله شده مختص این خودرو است. دارندگان حواله با دریافت قیمت مشخصی زیر قیمت بازار، خودرو را به واسطه‌گر می‌فروشند. برای مثال چند وقت پیش یک واسطه حواله پژوپارس را ۱۰۰میلیون تومان خریده بود. به ازای پرداخت ۱۰۰میلیون پول نقد حواله را از مشتری خریداری کرده و خودرو را بعد از چند ماه به قیمت بازار فروخته بود. این نوع معاملات برای واسطه‌گران بسیار جذاب و سودآور است.»
به گفته علی «بازار خودرو در یک سال اخیر با وجود فرازوفرود‌ها برای واسطه‌گری فرصت مناسبی بود، چون این بازار در تمامی مواقع از تورم پیشی گرفت، در نتیجه واسطه‌گری برای تمامی افراد سودآور بود. اگر فردی می‌توانست حواله خودرو بخرد که نورعلی‌نور بود. بسیاری از دلالان فقط روی خرید حواله تمرکز داشتند و اختلاف قیمت کارخانه با بازار را پرداخت می‌کردند و حدود ۱۰‌درصد هم به عنوان حق واسطه‌گری برای خود برمی‌داشتند. از آنجا که سند رسمی به خریدار تعلق نمی‌گرفت، در یک دفترخانه رسمی قولنامه می‌نوشتند تا سقف زمانی خودرو پر شود. در گروه خودروسازی سایپا به خصوص در مورد کوئیک و در گروه خودروسازی ایران‌خودرو در مورد پژوپارس این مورد بسیار زیاد بود.
رشد دلالی خودرو در یک دهه اخیر
کیلومتر ۱۵جاده خاوران یک بازار چهارهکتاری پذیرای تمامی خودرو‌ها اعم از سواری وانت و حتی ماشین‌های سنگین است. خبری از زرق و برق نیست. بازار بسیار شلوغ و پرازدحام است. گفته می‌شود، میانگین ۲ هزارو ۵۰۰ خودرو در این مرکز خرید‌وفروش می‌شود و یک بازار پررونق برای تمامی خودرو‌ها به شمار می‌رود.
سعید، مرد میانسالی که یک ساعت طلایی به دست دارد و صحبت‌های تلفنی‌اش به ندرت قطع می‌شود، کمی سختگیر است و خوش ارتباط نیست. علاقه‌ای هم به هم‌صحبتی ندارد، با این حال در پاسخ به اینکه وضعیت قیمت‌ها در بازار خودرو چگونه است، می‌گوید: «خودرو مانند طلا می‌ماند به شرط اینکه سالم باشد. خودرو محصولی نیست که از تورم عقب بماند یا با رشد قیمت‌ها در سایر بازار‌ها رشد نکند. همیشه برای خودرو تقاضا وجود دارد. در نتیجه هیچ وقت در رشد قیمت‌ها عقب نمانده، بلکه در بسیاری از مواقع پیشرو رشد قیمت‌ها هم بوده است.»
با دست به شلوغی بازار و ازدحام جمعیت اشاره می‌کند و می‌گوید: «۶۰‌درصد کسانی که در این بازار تردد می‌کنند، واسطه هستند. پس این بازار جذاب است که هر روز شاهد ورود جمعیت بیشتری به جمع واسطه‌گران خودرویی هستیم. دیگر خبری از درصد معامله نیست. واسطه‌گران خودرو را از افراد خریداری می‌کنند و آن را به قیمت دیگری به فروش می‌رسانند، سود حاصل از این خرید‌وفروش را نیز به عنوان دستمزد برای خودشان در نظر می‌گیرند.»
به دیوار تکیه داده است و بی‌حوصله به نظر می‌رسد، علاقه‌ای به ادامه صحبت ندارد، اما در برابر سؤالات ریزودرشت مقاومت نمی‌کند، در رابطه با نحوه تعیین قیمت خودرو در بازار‌های آزاد می‌گوید: «بازار آزاد قیمت خودرو را بر اساس ظاهر و سلامت فنی خودرو همچنین نرخ تورم می‌سنجد. نکته دیگر اینکه خودرو دقیقاً متناسب با قیمت دلار نرخ‌گذاری می‌شود. گاهی به دلیل هجوم مشتریان به بازار و عدم‌تعادل میان عرضه و تقاضا قیمت از نرخ دلار هم بالاتر می‌رود. مردم از ترس از دست دادن ارزش پول خودشان ترجیح می‌دهند آن را به یک کالای قیمتی تبدیل کنند. متأسفانه در سال‌های اخیر خودرو به یک کالای قیمتی تبدیل شده، در نتیجه میزان تقاضا برای آن بالا رفته است.» با انگشت خود یک کشنده چینی به نام دایون را نشان می‌دهد و می‌گوید: «این خودرو در خرداد سال۱۴۰۱ به قیمت ۲میلیاردو۳۰۰میلیون تومان خرید‌وفروش می‌شد، در حال حاضر فروشندگان حاضر نیستند آن را ۵میلیارد هم بفروشند. این است که می‌گویم بازار خودرو هیچ از طلا و سکه کم ندارد و هر وقت بازار‌های ارزشمند مانند طلا، سکه و دلار رشد می‌کند، خودرو هم به یک کالای سرمایه‌گذاری تبدیل می‌شود و میزان تقاضا برای آن بالا می‌رود. همین موضوع سهم واسطه‌گری را بالا برده و قیمت‌ها را با سرعت بیشتری رشد می‌دهد. جوانانی که در گذشته در این سن و سال پشت صندلی دانشگاه‌ها می‌نشستند، این روز‌ها وارد بازار شده‌اند و به صورت جدی فعالیت می‌کنند. خود این موضوع نشان از سود بالای خرید‌وفروش خودرو دارد.»

جمع‌بندی
گشت‌وگذار در بازار خودرو نشان می‌دهد یا عزمی برای ساماندهی بازار خودرو نیست یا توان آن. دومی قرین به صحت است. کشور سالانه به حدود یک‌میلیون‌و‌۵۰۰ هزار خودرو نیاز دارد، اما تولید، کمتر از آن است، ولی همان تعداد کم هم به صورت منطقی و عادلانه بین مردم تقسیم نمی‌شود. نهاد‌ها متأسفانه خودشان را ذی‌حق دریافت خودرو خارج از نوبت می‌دانند و از آنجا که خودروسازی خصوصی به معنی واقعی کلمه نداریم، مدیران خودرویی خود را وامدار مسئولان می‌دانند تا مردم. اینکه ۷۰‌درصد بازار خودرو را واسطه‌گران و دلال‌ها مدیریت می‌کنند، موضوعی نیست که بشود به آسانی از کنار آن گذشت، ولی مسئولان ذی‌ربط می‌گذرند، شاید، چون منافع عده‌ای در اینجا مطرح است. دقیقاً در چنین وضعی آب سربالا می‌رود و دلالان ابوعطا می‌خوانند.