آیت‌الله سبحانی آپارتمان‌نشینی را مانع تحقق اسلامیت نظام دانسته و دولت را مکلف به احداث مسکن به صورت ویلایی کرده‌است. این یک حرف به شدت صحیح و حق و درعین‌حال یک چالش جدی و در نگاه اول غیرقابل‌حل است؛ تمدن جدید و سبک زندگی نوین، چگونه می‌تواند دینداری را ارتقا دهد یا حتی تدین جمعی و فردی را حفظ کند؟ احداث خانه‌های حیاط دار، نیازمند صرف هزاران هزار میلیارد سرمایه برای احداث جاده، مدرسه، بیمارستان، لوله کشی آب و گاز و سیم کشی برق و تأمین سایر زیرساخت‌های گسترده در مناطق وسیعی از ایران است. پس از احداث خانه‌های ویلایی و سکونت خانواده‌ها در این سرا‌های حیاط‌دار، هزینه‌های بیشتری هم در پیش است؛ تأمین سرمایش و گرمایش چنین خانه‌هایی که معمولاً ۱۵۰ متر به بالا هستند، صرف منابع زیادی را می‌طلبد. درست است که تربیت فرزندان، صله رحم و ده‌ها مسئله دیگر اگر قرار است منطبق بر آموزه‌های اسلامی باشد، یکی از پیش نیازهایش منزل غیرآپارتمانی است، ولی به نظر می‌رسد این همه ماجرا نیست. از طرف دیگر، تقریباً تمام کارشناسان شهری و دینی هم بر این موضوع اجماع دارند که سکونت در منزل حیاط دار، از جنبه‌های مختلف انسانی‌تر و بهتر است. اجرایی‌شدن این برنامه خوب و حتی عالی، چالشی است که پاسخ‌های اساسی می‌طلبد.
آیت‌الله سبحانی مرجع عالیقدر شیعه موضوعی را درباره آپارتمان‌نشینی و خطرش برای اسلامیت نظام مطرح کردند که نکته‌ای بسسیار درست و در عین حال بسیار غیر‌ممکن است! مسئله خطرات آپارتمان‌نشینی برای اسلامیت نظام، موضوعی است که باید برای ساختن آینده به عنوان یک چالش مطرح کنیم، اما این نگاه در شرایط کنونی بسیار دور از دسترس است. اینکه زندگی ماشینی مانعی برای دستیابی به معنویت و اسلامیت است، حرف تازه‌ای نیست. رهبر معظم انقلاب هم در دیدار رمضانی خود با مسئولان نظام بر عوارض زندگی ماشینی تأکید داشتند و فرمودند: «این زندگی مادی، به خصوص زندگی ماشینی، روابط ما را، درون ما را، باطن ما را، عملکرد ما را از لطافت می‌اندازد.»
پیش از این نیز مقام معظم رهبری با تأکید بر الزامات زندگی آپارتمان‌نشینی، مخالفت ضمنی خود را با این سبک از زندگی ابراز کرده و فرموده‌اند: «آپارتمان‌نشینی چقدر برای ما ضروری است؟ چقدر درست است؟ چه الزاماتی دارد که باید آن‌ها را رعایت کرد؟ چقدر آن الزامات را رعایت می‌کنیم؟»
امکان تربیت دینی در آپارتمان وجود ندارد
آیت‌الله سبحانی از مراجع عظام تقلید معتقد است امکان تربیت دینی در آپارتمان وجود ندارد و از نظر اخلاقی ساخت آپارتمان صحیح نیست.
از نگاه این مرجع عالیقدر شیعه زندگی آپارتمانی امکان ارتباطات همسایگان را فراهم نمی‌کند. بچه‌ها در این محیط محبوس شده‌اند. آیت‌الله سبحانی افزود: «دولت باید برای مردم خانه‌های ویلایی ٢۰٠، ۳٠٠ متری بسازد، حفظ اسلامیت نظام با این انبوه‌سازی‌ها نمی‌شود.»
این نخستین‌بار نیست که آیت‌الله سبحانی از زندگی آپارتمان‌نشینی انتقاد می‌کنند. این مرجع عالیقدر پیش از این نیز بار‌ها خطرات این سبک از زندگی برای اسلامیت نظام را گوشزد کرده‌بودند.
آیت‌الله سبحانی با انتقاد از ترویج انبوه‌سازی مسکن و توسعه آپارتمان‌نشینی در کشور گفته‌بود: «انبوه‌سازی‌هایی که اکنون ایجاد‌شده و ۱۰ طبقه می‌سازند، از نظر اخلاقی صحیح نیست. بچه‌هایی در این فضا حضور دارند که از همدیگر بیگانه هستند، نمی‌توانند بازی کنند، حرف بزنند و هر کدام در خانه خود محبوس هستند، بنابراین نمی‌شود این بچه‌ها را تربیت دینی کرد.»
از نگاه این مرجع تقلید تربیت دینی در جایی است که بچه‌ها بتوانند جمع شوند و صحبت کنند. انبوه سازی‌ها در حقیقت افراد را از یکدیگر جدا کرده و هر کدام فرهنگ خود را دارد و نمی‌توان روی این‌ها اثر گذاشت. از این‌رو خانه‌ها باید به صورت ویلایی باشد، لازم هم نیست خیلی بزرگ باشد. سابقاً در قم همه خانه‌ها ویلایی بود و اخیراً انبوه‌سازی شده و مشکلاتی به وجود آورده‌است.
آیت‌الله سبحانی همچنین چندی پیش در دیدار اعضای شورای مرکزی و رؤسای سازمان نظام مهندسی استان‌های کشور گفته‌بود: «نباید مردم را به انبوه‌سازی تشویق کنیم، چراکه تنوع فرهنگ‌ها در این مجتمع‌های آپارتمان‌نشینی آسیب‌زاست. اینکه ساختمان‌های بلند (مثلاً در ۱۰ طبقه) ساخته می‌شود و بر تعداد زیادی از واحد‌های مسکونی اشراف دارند، شرعی نیست؛ بنابراین باید مصوبه‌ای در قانون صدور پروانه گنجانده شود که از ساخت این‌گونه ساختمان‌ها جلوگیری شود. به‌راستی جای این سؤال به طور جدی وجود دارد که آیا واقعاً انبوه‌سازی و زندگی انبوهی با احکام شرع ما تطبیق می‌کند؟!
حرکت به سمت خانه‌های ویلایی و روستا‌نشینی در دنیا
واقعیت این است که برخی از دستورات اسلام با سبک زندگی آپارتمان‌نشینی در تضاد است. این سبک از زندگی نه فقط در خصوص دستورات اسلام و تربیت اسلامی که با سلامت روح و روان افراد هم در تضاد است. سایر کشور‌های دنیا هم که تضاد سبک زندگی آپارتمان‌نشینی را با سلامت روان دریافته‌اند، به سمت این می‌روند تا مردم را به روستا‌ها باز‌گردانند. این کار شدنی است، اما از جنبه‌ای دیگر ما گرفتار زندگی ماشینی هستیم. اینکه بسیاری از ما به دنبال این هستیم تا در شهر و روستای خودمان خانه‌های ویلایی داشته‌باشیم، نشان می‌دهد این ماجرا شدنی است و عده‌ای متوجه شده‌اند که اگر بخواهند زندگی روحی بهتری داشته باشند، باید از آپارتمان خارج شوند و خاک و زمین داشته باشند، اما زندگی صنعتی و ماشینی شرایط را دشوار کرده‌است.
اما چطور می‌توانیم هم شهر‌های بزرگ و صنایع بزرگ نیازمند تمرکز داشته باشیم و هم خانه‌های ویلایی ۲۰۰، ۳۰۰ متری بسازیم؟
چالشی برای آیند‌گان
ساخت شهر‌های ویلایی به جای انبوه‌سازی نیازمند چندین برابر شدن زیرساخت‌های لازم است. به بیان دیگر جایگزینی یک آپارتمان ۵۰ واحدی با یک شهرک ویلایی با خانه‌های ۲۰۰، ۳۰۰ متری نیازمند گسترش چند صد درصدی زیرساخت‌هاست و چندین برابر ساخت یک آپارتمان زیرساخت، زمین، جاده، کوچه، برق‌کشی، لوله‌کشی آب و گاز و از همه مهم‌تر انرژی می‌خواهد! از سوی دیگر، اما نکته‌ای که آیت‌الله سبحانی مرجع عالیقدر شیعه درباره خطر زندگی آپارتمانی برای اسلامیت نظام مطرح کرده‌اند، نکته‌ای درست و بجاست. باور‌ها مهم است. به قول مولانا «ای برادر تو همه اندیشه‌ای» و اگر باور و اندیشه اسلامیت ما از دست برود، مابقی استخوان و ریشه باقی می‌ماند. این یک چالش جدی است که صاحبنظران و آینده‌پژوهان و آینده‌سازان باید درباره آن نظر بدهند؛ اینکه چگونه می‌توان به سمت خانه‌های ویلایی رفت و چگونه زیرساخت‌های این کار را لااقل در شهر‌هایی با جمعیت کمتر فراهم کرد و چگونه سلامت روح و روانمان را در شرایط زندگی ماشینی امروز حفظ کنیم؟
بقول معرف اسانترین راه حل یک مسئله پاک کردن صورت مسئله است .زیرا دیگر مسئله ای نیست که بخواهیم حل کنیم.
