بی‌تفاوتی پلیس در برخورد با خودرو‌های فرسوده که از آلایندگی بسیاری برخوردار هستند، مثل مماشات به رفتار مجرمی است که دست به اسلحه می‌برد و شروع به تیراندازی می‌کند، با این تفاوت که آلودگی هوا قربانیانش را در سکوت می‌گیرد، اما شلیک گلوله با جنجال و غوغا همراه است. مماشات پلیس با خودرو‌های فرسوده، مراکز معاینه فنی معیوب و انداختن توپ تقصیر به گردن دستگاه‌های دیگر سبب‌شده هر روز بر آمار خودرو‌هایی که آلایندگی‌شان قربانیان بیشتری می‌گیرد، اضافه شود.
تردد خودرو‌های فرسوده و دودزا در شهر‌ها و جاده‌های کشور حالا به امری بدیهی تبدیل شده‌است؛ خودرو‌هایی که یک فشار ساده روی پدال گازشان می‌تواند محیط پیرامون آن را به راحتی تیره و تار کند. با وجود اینکه پلیس در هزارو ۴۴۰ شهر و ۲۹۳ هزار کیلومتر از جاده‌های کشور حضوری فعال دارد، اما چراغ سبز پلیس به تردد خودرو‌های آلاینده سبب‌شده هر لحظه بر دامنه آسیب‌هایی که از مجرای تنفس هوای آلوده به جامعه وارد می‌شود، اضافه شود.
براساس گزارش وزارت بهداشت، سال گذشته در ۲۷ شهر آلوده کشور با ۳۵ میلیون جمعیت حدود ۲۱ هزار نفر به دلیل آلوگی هوا جانشان را از دست داده‌اند که خسارت ناشی از این مرگ و میر‌ها ۱۱میلیارد دلار برآورد شده‌است. آمار کسانی هم که در این مدت به دلیل آلودگی هوا در تهران جان باخته‌اند، ۶ هزار نفر اعلام شده‌است. عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت پیش‌تر اعلام کرده‌بود که «تعداد مرگ‌های ناشی از بیماری‌های ایسکمیک قلبی منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/۲ میکرون در سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۵ درصد، تعداد مرگ به علت سکته مغزی بیش از ۱۳ درصد، تعداد مرگ ناشی از سرطان ریه بیش از ۷۲ درصد و تعداد مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی بیش از ۱۰درصد نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش یافته‌است.»
تردد بدون محدودیت، بدون معذوریت
براساس گزارش پلیس، در کشور بیش از ۸۴میلیون جمعیت وجود دارد که تقریباً همه کاربر عرصه ترافیک هستند. حدود ۳۷میلیون وسیله نقلیه در حال تردد هستند که از این تعداد ۲۵میلیون خودرو و بقیه موتورسیکلت‌ها هستند. از ۵/۱۲ میلیون موتورسیکلت هم ۱۰میلیون آن کاربراتوری و دودزا است. ۸۰درصد ناوگان مسافری هم در سن فرسودگی است و نوسازی در این‌باره اتفاق نیفتاده و ۹۰ درصد حمل و نقل کشور هم زمینی صورت می‌گیرد. بررسی‌ها در این‌باره نشان می‌دهد که روزانه ۲۵ میلیون سفر در تهران انجام می‌شود که هشت برابر ظرفیت معابر است، یعنی به ازای هر یک و نیم نفر، یک خودرو وجود دارد. از طرف دیگر در حالی با ورود شدید وسایل نقلیه مواجه هستیم که هیچ خروجی قابل‌توجهی وجود ندارد، به طور کلی هیچ اسقاطی انجام نمی‌شود. در دنیا عمر مفید وسایل نقلیه برای تردد، هفت سال است ولی در کشور ما هیچ محدودیتی برای تردد وجود ندارد. میزان آلودگی که یک موتورسیکلت فرسوده ایجاد می‌کند ۱۸ برابر آلودگی یک خودرو است. خودرو‌های فرسوده هم بیش از ۲۰برابر خودرو‌های معمولی تولید آلایندگی دارند و تنها با جریمه نمی‌توان تردد آن‌ها را محدود کرد.
براساس آماری که اعلام شد می‌توان به صرافت دریافت موضوعاتی مثل معاینه فنی و سن فرسودگی خودروها در کشور محلی از اعراب ندارد، به طوری که رئیس پلیس راهور اعلام کرد «در مراکز معاینه فنی با یک سیخ کباب خودروها را معاینه می‌کنند. وقتی در همین اطراف تهران سیخ کباب را وارد اگزوز می‌کنند و مثلاً با آن تست چهارگاز می‌گیرند، من نمی‌توانم چشمم را روی این موارد ببندم. گاهی برخی از این شرکت‌های معاینه فنی ما را دعوت می‌کنند و می‌گویند از ما حمایت کنید. چه حمایتی باید بکنیم وقتی در طرف دیگر جان و ایمنی مردم وسط است. خب این‌ها را به خاطر پولش می‌گویند، اما جان مردم مهم‌تر است.»
چشم‌پوشی به تخلف‌های آشکار
برخلاف آنچه رئیس پلیس راهور تأکید دارد که پلیس از تخلف‌های آشکار چشم‌پوشی نمی‌کند، اما حقیقت ماجرا این است که پلیس در تخلف‌های شکل گرفته فقط نقشی بیش از یک ناظر را ندارد. اگر مراکز معاینه فنی با سیخ کباب تست‌های چهارگانه می‌گیرند که مورد تأیید پلیس نیست، چرا این مراکز به حیات خود ادامه می‌دهند؟ وقتی پلیس نتواند مانع تردد خودرویی شود که معاینه فنی‌اش مورد تأییدش نیست، به این معناست که عملکرد پلیس هم به بخشی از ناکارآمدی ساختار موجود تبدیل شده‌است. ساختاری که در آن مراکز معاینه فنی در قبال گرفتن پول، تأییدیه‌های لازم را صادر می‌کنند یا به خودرو‌های فرسوده اجازه می‌دهند تا هر زمان که خواستند در جاده‌ها تردد و با جان مردم بازی کنند. به نظر می‌رسد در چنین وضعیتی پلیس به جای نشان دادن اقتدارش، در نقش سخنگوی تخلف‌های صورت گرفته دستگاه‌های دیگر ظاهر شده‌است و عملکردش نتوانسته به گونه‌ای نمود پیدا کند که سازمان‌های دیگر را تحت‌تأثیر قرار دهد، اینکه هیچ مرکز معاینه فنی از ترس پلیس جرئت این را نداشته باشد که بخواهد با فرو کردن سیخ کباب به اگزوز خودروها، عملکرد آن‌ها را تأیید و مجوز ترددشان را صادر کند یا دولت‌ها ناگزیر شوند تحت اقتداری که از پلیس نمایش داده می‌شود، ملزم به اجرای قانون هوای پاک شوند نه اینکه مثل وضعیت موجود عملکرد پلیس را در ماده و تبصره‌های موجود محدود و اقتدارش به گونه تحلیل داده شود که جرئت متوقف کردن یک خودروی فرسوده را هم نداشته باشد. وقتی پلیس با خودرویی دودزا مواجه می‌شود با سه رویکرد مواجه است. اگر که خودروی مورد نظر معاینه فنی را دریافت کرده‌است که تأیید صادر شده فاجعه‌بار است و خودرو باید متوقف شود. اگر خودروی مورد نظر معاینه فنی ندارد و در گستره‌ای تردد می‌کند که پلاکش از نگاه دوربین‌ها در امان است که باز هم باید خودروی مورد نظر متوقف شود. خیلی‌ها هم داشتن یا نداشتن معاینه فنی برایشان اهمیت ندارد یا شاید راه خلاصی از جریمه‌های صورت گرفته را پیدا کرده‌اند که در همه موارد اشاره شده اقتدار پلیس باید مانع از ادامه حرکت این خودروها شود. از دست رفتن جان شهروندان به دلیل معضلاتی که به آن اشاره شده نباید ما را از این موضوع غافل کند که ۲۲ دستگاهی که به صورت مستقیم و غیرمستقیم در ایمنی ترافیکی نقش دارند، در مرگ سالانه ۱۷ هزار نفر در جریان سوانح رانندگی و بیش از ۲۱ هزار نفر به دلیل آلودگی هوا هم سهم دارند.
قانون هوای پاک کیلویی چند؟
کنار گذاشتن اجرای قانون هوای پاک یکی از عمده‌ترین دلایل ایجاد وضعیت موجود است. از جمله ماده ۸ این قانون که برای اصلاح در سازمان محیط‌زیست خاک می‌خورد و اصرار دارد تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی مالک وسایل نقلیه موتوری اعم از سبک، نیمه‌سنگین، سنگین، موتورسیکلت باید وسایل نقلیه خود را پس از رسیدن به سن فرسودگی از رده خارج کنند. براساس این ماده حمل بار و مسافر، صدورگواهی معاینه فنی، تخصیص بیمه شخص ثالث، خرید و فروش، نقل و انتقال و تردد وسایل نقلیه موتوری فرسوده ممنوع است و پلیس خودرو‌های فرسوده را به ازای هر روز تردد با عنوان ورود و تردد وسایل نقلیه غیرمجاز در معابر، محدوده‌ها و مناطقی که ممنوع اعلام شده‌است، جریمه می‌کند. تبصره یک این ماده وظایفی را در این باره متوجه دولت کرده است از جمله اینکه دولت موظف است از محل صرفه‌جویی حاصل از بهبود و مدیریت سوخت ناشی از اجرای این قانون، ساز و کار و تسهیلات لازم جهت جایگزینی خودرو‌های فرسوده حمل و نقل عمومی با خودرو‌های نو را فراهم کند. تبصره دو این ماده هم دولت را مکلف کرده‌است در بودجه سالانه ردیفی به‌منظور اعطای تسهیلات ارزان‌قیمت جهت جایگزین کردن خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده موجود با کارمزد ۴ درصد با بازپرداخت ده‌ساله تعیین کند و به تصویب مجلس شورای اسلامی برساند. تبصره یک ماده شش این قانون هم پلیس را موظف می‌کند در صورتی که دارنده وسایل‌نقلیه با اتمام دوره معافیت یا انقضای اعتبار گواهی معاینه فنی از مراجعه به مراکز مجاز معاینه فنی و دریافت گواهی معاینه فنی خودداری نماید، ضمن متوقف کردن خودرو، در ازای هر روز تردد بدون گواهی مذکور، نسبت به صدور قبض جریمه مطابق با قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی جهت دارنده خودرو اقدام نماید.
وضعیت موجود نشان می‌دهد از زمان ابلاغ قانونی هوای پاک در ۲۵ تیرماه سال ۱۳۹۶ تا کنون دولت‌ها هیچ وقعی به اجرای قانون هوای پاک نشان نداده‌اند و موضوعات مطرح شده در این قانون خصوصاً سن فرسودگی، جایگزینی خودرو‌های فرسوده و معاینه فنی بیشتر به یک طنز شباهت دارد. طنزی سیاه و تلخ که مدام قربانی می‌گیرد و هیچ‌کس حتی پلیس هم قدرت مقابله با آن را ندارد.
