«هشدار زلزله؛ آرام باشید و پناهگاهی پیدا کنید»؛ این پیامکی است که دیروز ظهر برخی از مشترکان تلفن همراه دریافت کردند. پیامکی که شاید با حسی از وحشت و تردید همراه بود؛ ترس از وقوع زلزله و تردید بابت اینکه بعید به نظر می‌رسد، زلزله با این دقت قابل پیش‌بینی باشد. دقایقی بعد، اما دوباره با صدای زنگ پیامک تلفن همراه مشترکانی که پیام هشدار زلزله را جدی گرفته بودند، نفس راحتی کشیدند. پیامکی مبنی بر اینکه «هموطن گرامی اگر پیامک هشدار زلزله دریافت کرده‌اید، این پیام صحت ندارد»، اما ماجرای ارسال این پیامک چه بود و چه شخص یا اشخاصی پشت پرده ارسال این پیامک به گوشی تلفن مشترکان همراه اول بودند؟ آیا این اقدام ناشی از هک همراه اول بود یا یک اشتباه فنی و کج‌سلیقگی؟
حوالی ظهر روز گذشته بود که پیامی روی تلفن همراه برخی از شهروندان ظاهر شد. این پیام که با عنوان اخطار زلزله به گوشی تلفن همراه برخی از شهروندان ارسال شد. پیامی با این محتوا «هشدار زلزله؛ آرام باشید و به پناهگاهی در اطراف بروید». ساعتی بعد سامانه همراه اول با ارسال پیامک انبوه اعلام کرد: «اگر پیام هشدار زلزله دریافت کرده‌اید، این پیام صحت ندارد.» همین مسئله هم شبهات پیرامون این پیامک را جدی‌تر کرد؛ شبهاتی که هر چند با توضیحات سازمان‌ها و دستگاه‌های ذی‌ربط درباره اشتباه فنی و کج‌سلیقگی برای برخی افراد قانع‌کننده بود، اما برخی دیگر هم از این توضیحات قانع نشدند. برخی معتقدند گزینه هک‌شدن اپراتور‌های تلفن همراه می‌تواند جدی باشد. طرفداران تئوری هک‌شدن اپراتور‌های تلفن همراه معتقدند پس از ناکامی ضدانقلاب در به خیابان کشاندن مردم در روز‌های اخیر و تداوم اغتشاشات، با هک برخی اپلیکیشن‌های گوشی‌های تلفن همراه پیغام هشدار وقوع زلزله ارسال کردند تا با این حربه مردم از ترس به خیابان آمده و جمعیت زیادی تجمع کنند.
هک‌شدن یا هک‌نشدن؟ مسئله این است!
با وجود طرح احتمال هک‌شدن اپراتور همراه اول، اما این اپراتور در اطلاعیه‌ای ضمن عذرخواهی از مشترکان خود اعلام کرد هیچ‌گونه هک یا نفوذی در شبکه صورت نگرفته و این پیام به دلیل خطای یک تیم تحقیقاتی در ارسال پیام تست سرویس جدید هشدار بلایای طبیعی بوده‌است که تیم تحقیقاتی که در حال تست سرویس هشدار بلایای طبیعی بوده به اشتباه پیام را برای جمعی از مشترکان همراه اول در شهر تهران ارسال کرده‌است.
همچنین مدیر کل ارتباطات همراه اول ضمن عذرخواهی از مشترکانی که به اشتباه این پیامک را دریافت کرده‌اند، گفت: «این نوید را می‌دهم که هیچ‌گونه هک و نفوذی در شبکه اتفاق نیفتاده‌است و این موضوع متأسفانه به دلیل خطای تیم تحقیقاتی که روی قابلیت هشدار بلایای طبیعی سیل یا زلزله کار می‌کردند، اتفاق افتاده‌است. قرار بود این پیامک صرفاً برای تیم تحقیقاتی ارسال شود، اما به دلیل اشتباه برای برخی مشترکان ارسال شده‌است.».
اما سرهنگ پاشایی، معاون اجتماعی پلیس فتا گزینه هک شدن را محتمل دانست و آن را رد نکرد. وی درباره ارسال پیام هشدار به برخی از کاربران تلفن همراه، اینگونه توضیح داد: «یک قابلیتی روی گوشی‌های تلفن همراه به نام ارائه هشدار‌های ضروری وجود دارد که فقط به اینترنت نیاز دارد. این قابلیت هم برای این است که اگر خدایی نکرده بچه‌ای در منطقه جغرافیایی خاص گم شده یا طوفان یا هر اتفاق دیگری که رخ داده، پلیس یا شهرداری بتواند یک پیام هشداری ارسال کند که این پیام هشدار براساس قابلیتی که روی تلفن همراه قرار دارد، به افراد ارسال می‌شود و آن را می‌بینند.»
وی با بیان اینکه این پیام می‌تواند شیطنت باشد که منشأ آن باید مورد رسیدگی قرار گیرد، اضافه کرد: «به طور قطعی اعلام می‌کنیم که هیچ‌گونه تهدیدی برای هموطنان عزیز وجود ندارد.» از نگاه پاشایی این می‌تواند شیطنت یک کاربر باشد یا هک باشد. وی افزود: «این قابلیتی است که روی گوشی تلفن همراه اندروید به خصوص گوشی‌های سامسونگ وجود دارد و عمدتاً هم دارندگان این نوع گوشی‌ها این پیامک را دریافت کرده‌اند. یک آیکونی وجود دارد به نام هشدار در زمان‌های بحرانی که این هشدار را سازمان هشدار‌دهنده ارائه می‌دهد که در کشور ما اصولاً به صورت پیامک ارائه می‌شود. این اقدام می‌تواند یک شیطنت یا هک باشد که باید بررسی بیشتر و رسیدگی شود.»
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در پی ارسال «پیام هشدار زلزله» دستور پیگیری موضوع و برخورد با مقصرین احتمالی را داد تا نشان دهد احتمال هک و شیطنت هم در این ماجرا منتفی نیست. روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد: «در پی خطای انسانی بخش تحقیق و توسعه اپراتور همراه اول در فعال کردن سامانه هشدار و ارسال «پیام هشدار زلزله» برای تعدادی از مشترکان این اپراتور در شهر تهران و ایجاد نگرانی برای برخی از هموطنان، عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات دستور پیگیری موضوع و برخورد با مقصران احتمالی را داد.»
حامد یزدی مهر، مدیر کل مدیریت بحران استان تهران نیز ضمن جعلی دانستن پیامک هشدار وقوع زلزله در پایتخت، انتشار این پیامک جعلی را به دنبال اختلال در شبکه تلفن همراه دانست و گفت: «طبق تأکید سازمان مدیریت بحران کشور این پیامک کذب است و توجیه صحیح ندارد. قطعاً در صورت بروز خطر اخبار صحیح از خبرگزاری‌های رسمی کشور منتشر می‌شود.»
هکی در کار نیست
با وجود طرح مسئله هک یا شیطنت و احتمال برخی خرابکاری‌ها، اما برخی دیگر از مسئولان هم ارسال این پیامک را ناشی از اشکال فنی می‌دانند و معتقدند هکی در کار نبوده‌است. نمونه‌اش سید مجید میر احمدی، معاون وزیر کشورکه تأکید دارد نه مسئله هک مطرح است و نه مسئله خاص امنیتی بوده‌است، بلکه یک اشتباه فنی بوده که در اطلاعیه‌ای که صادر می‌کنند، آن را توضیح می‌دهند. از نگاه وی قطعاً اشتباه بدی بوده و این موضوع هم از طریق دستگاه‌های ذی‌ربط در حال پیگیری است. میر احمدی هم در توضیحاتی درباره ارسال پیامک هشدار زلزله افزود: «طبق تحقیقاتی که انجام دادیم، البته به زودی مسئولان مرتبط با آن هم اطلاعیه‌ای را صادر می‌کنند، تیم تحقیقاتی شبکه همراه اول در حال یک اقدام فنی بوده‌اند که برای شرایط بحرانی مانند سیل و زلزله بتوانند پیام هشداری را برای موارد و جا‌هایی که لازم است، ارسال کنند. این تیم در گروه فنی خودشان در حال آماده کردن این موارد بودند که می‌خواستند به صورت آزمایشی در گروه خودشان این پیام را ارسال کنند که بر اثر یک غفلت فنی برای یک تعدادی از شهروندان‌مان نیز این پیام ارسال می‌شود.»
زلزله قابل پیش‌بینی نیست
این ماجرا از منظر علمی هم زیر سؤال است، چراکه تاکنون بشر به تکنولوژی پیش‌بینی وقوع زلزله آن هم ساعاتی قبل از این واقعه دست پیدا نکرده و حداکثر دانش بشری می‌تواند وقوع زلزله را تا چند ثانیه قبل از آن پیش‌بینی کند، آن هم نه برای اعلام عمومی بلکه برای تدابیری مدیریتی همچون قطع گاز و مدیریت بحران.
مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز در اطلاعیه‌ای با عنوان «فوری و مهم» اعلام کرد: «نظر به اینکه بنا بر اطلاع واصله، امروز ۱۶ آذر ۱۴۰۱ پیامی تحت عنوان هشدار زلزله از طریق خطوط موبایلی برای برخی از مشترکان ارسال شده‌است، مرکز لرزه‌نگاری کشوری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران ضمن تکذیب این پیام اعلام می‌کند که هیچ‌گونه وضعیت غیرعادی در خصوص وقوع زمین لرزه در هیچ منطقه کشور تا لحظه درج این پیام مشاهده نشده است.»
محمدحسن نامی، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور با جعلی دانستن این پیام گفت: «امکان پیش‌بینی زلزله وجود ندارد و چنین پیامی اساساً جعلی است و شهروندان نباید به آن توجه کنند.»
وی با بیان اینکه شهروندان نباید نگران این پیام باشند، افزود: «اساساً امکان اینکه بتوان زلزله را از چند ساعت قبل از وقوع پیش‌بینی کرد، وجود ندارد و از این رو کاملاً واضح است که این پیام جعلی است.»
مهدی ولیپور، رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر هم با تأکید بر اینکه شهروندان همواره باید آمادگی نسبی دربرابر زلزله داشته‌باشند، گفت: «در عین حال توجه داشته باشید که زلزله قابل پیش‌بینی نیست و از این‌رو این پیام کاملاً جعلی است. شهروندان نگرانی از این بابت نداشته باشند.»
به گفته وی با توجه به اینکه این پیام جعلی است، اساساً آماده‌باش ویژه‌ای نیز برای زلزله در تهران برای امدادگران سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر صادر نشده‌است. علی نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران هم با تکذیب این مسئله احتمال داد این یک اقدام شیطنت‌آمیز برای تهییج و تحریک افکار عمومی باشد. وی خاطر نشان کرد: «به رغم جعلی‌بودن این پیام، باز هم جهت اطمینان بیشتر لرزه‌های اخیر در محدوده تهران را بررسی کردیم که بیانگر این بود هیچ مورد غیرعادی وجود ندارد.»
رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با تأکید بر اینکه این پیام جعلی است، خاطر نشان کرد: «هیچ سامانه‌ای در کشور ما وجود ندارد که زلزله را ساعت‌ها قبل از وقوع پیش‌بینی کند، به همین دلیل نیز واضح است که این پیام جعلی و شیطنت‌آمیز است.»
اسماعیل بایرام‌نژاد، رئیس مرکز لرزه‌نگاری کشور با تأکید بر اینکه زلزله قابل پیش‌بینی نیست، گفت: «پیام وقوع زلزله از سوی این مرکز صادر نشده‌است و هرگز چنین هشدار‌هایی را منتشر نخواهیم کرد.»
به گفته وی سیستم‌های هشدار سریع زلزله در دنیا عرضه‌شده که تاکنون این سیستم‌ها در ایران راه‌اندازی نشده‌است، این سامانه‌ها در زمان وقوع زلزله کاربرد دارند و در بازه زمانی ۱۰ تا ۱۵ ثانیه قبل از وقوع زلزله اخطار‌هایی را صادر می‌کنند و بر اساس این اخطارها، شیر‌های گاز به طور خودکار قطع می‌شود. البته این سامانه‌ها هنوز در ایران کاربردی نشده‌است.
بایرام‌نژاد تأکید کرد: «چنین هشدار‌هایی را امروز از طریق گوشی‌های موبایل صادر نکرده و نخواهیم کرد؛ چراکه در صورتی که فعالیت‌های لرزه‌ای غیرعادی را در هر منطقه از کشور مشاهده کنیم، بر اساس سوابق لرزه‌ای هر منطقه، صرفاً به سازمان‌های مدیریت بحران اعلام می‌کنیم تا آمادگی لازم را داشته باشند.»
با تمام این‌ها شاید این پیامک تلنگری برای ما بود؛ تلنگری از جهت بازبینی آمادگی مردم و کشور در برابر حوادث طبیعی همچون زلزله و همچنین تلنگری برای بالا بردن ایمنی سیستم‌های کشور در برابر هک یا نفوذ و شیطنت‌هایی که این روز‌ها می‌تواند به شکلی برنامه‌ریزی شده اتفاق بیفتد و آرامش و امنیت روانی جامعه را به هم بریزد، حتی شده با یک پیامک.
