در نگاهی آسیب‌شناسانه به ریشه‌ها و علل اتفاقاتی که در دو ماه گذشته در دانشگاه‌های کشور شاهد بودیم، عواملی، چون دانشجو، استاد، مجموعه‌های نظارتی و انضباطی، نهاد‌های حاکمیتی، مجموعه مدیریتی، کارکنان، تشکل‌های دانشجویی و استادی، گروه‌های آموزشی و متون درسی را می‌توان دخیل دانست. در این میان، اما نقش چند عامل پررنگ‌تر به نظر می‌رسد:
الف) دانشجو: اگر چه از مجموع ۵/۳ میلیون دانشجوی فرهیخته‌ای که در دانشگاه‌های مختلف کشور مشغول به تحصیل علم‌اند، کمتر از یک درصد وارد تجمعات و دسته‌های اعتراضی شدند، اما همین عده قلیل رفتار‌هایی از خود بروز دادند که ضرورت بررسی علل و عوامل آن برای درمان ریشه‌ای و جلوگیری از تکرار بیش از پیش روشن شده است. بدون شک عواملی، چون سؤالات و شبهات بی پاسخ، مطالبات دست نایافته، جنگ رسانه‌ای، شناختی و نرم دشمن، عوارض نت و فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و ماهواره‌ای، بی اعتمادی به رسانه‌های داخلی و تغییر مرجعیت از گروه‌های سنتی و عقلانی به گروه‌های احساسی و همسالان بیشترین تأثیر را داشته‌اند. عواملی که کاهش تأثیر آن‌ها فقط از طریق افزایش آگاهی، روشنگری، بیان حقایق و واقعیت‌ها و در یک کلام جهاد تبیین است.
ب) استاد: بر اساس آمار‌های رسمی ۸۳ هزار عضو هیئت علمی و حدود معادل این تعداد مدرس در دانشگاه‌های کشور مشغول تدریس‌اند که به دلایل زیادی، از جمله فرهیختگی، تخصص محوری و مرجعیت اجتماعی ظرفیت بالایی در مقابله با جنگ نرم دشمن و پاسخ به پرسش‌های جامعه به‌ویژه دانشجویان دارند. وضعیت پیش آمده نشان می‌دهد که استادان دانشگاه به درستی از عهده این نقش خویش برنیامده‌اند که دلایل آن را می‌توان در عوامل زیادی از جمله اهتمام ناکافی به جهاد تبیین جست‌وجو کرد. جهاد تبیین در جامعه استادی به علل مختلفی نسبت به سایر اقشار ضرورت بیشتری دارد که برجسته‌ترین آن‌ها تأثیر‌گذاری بر دانشجویان به عنوان مخاطبان اصلی استادان است. هر استاد بنابه رتبه علمی به‌طور میانگین در ده واحد درسی به ارائه آموزش می‌پردازد که مفهوم آن حضور در پنج کلاس درس و تدریس برای ۱۵۰ دانشجوست. این رقم با احتساب کلاس‌های غیرموظفی تا دو برابر افزایش می‌یابد. از این رو، هر استاد علاوه بر جایگاه اجتماعی و اهمیت تخصصی می‌تواند بیشترین تأثیر را بر دانشجویان خویش داشته باشد. این درحالی است که تأثیر‌گذاری استادان بر افکار عمومی و مخاطبان عام و خاص خویش بر حسب نوع رشته تحصیلی، سابقه علمی، رتبه استادی و جایگاه شغلی به میزان زیادی متفاوت است. بنابراین، استادانی که در جایگاه مدیریتی کلان کشور یا در جایگاه ریاست دانشگاه و دانشکده‌ها، معاونت‌ها و مدیریت‌ها قرار دارند، تأثیر بیشتری دارند. ضمن آنکه استادان در رشته‌های مختلف نیز به لحاظ اثربخشی در مقابله با جنگ نرم دشمن تفاوت زیادی دارند.
ج) مدیران و گروه‌های آموزشی: برخی از استادان و مدیران به لحاظ اثربخشی در جنگ شناختی و مقابله با شبهه‌آفرینی دشمن نقش بیشتری دارند که باید در اولویت بندی جهاد تبیین قرار گیرند. برخی از این استادان و گروه‌ها عبارت‌اند از: ۱- مدیران، مسئولان نهاد‌ها و تشکل‌های دانشگاهی؛ ۲- دبیران گروه‌های هم اندیشی؛ ۳- مسئولان گروه‌های آموزشی؛ ۴- استادان گروه‌های معارف؛ ۵- استادان گروه‌های علوم انسانی و ۶- استادان دروس علوم سیاسی و جامعه شناسی، تاریخ، ارتباطات، اندیشه سیاسی، الهیات، فلسفه و عرفان و مطالعات منطقه‌ای.
